«در پشت پرده اوقاف چه خبر است؟»، این پرسشی است که در روزهای اخیر در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها پرسیده می‌شود و همه به دنبال پاسخی برای این سوال هستند.

ماجرا از یک «افشاگری» از سوی وحید اشتری (کارمند یک خبرگزاری اصولگرا) آغاز شد. او که به عنوان یکی از چهره‌های اصلی جریانی که با عنوان «عدالتخواه» مشهور شده‌اند شناخته می‌شود، مدعی شد که یکی از بزرگترین موقوفات قزوین «تقریبا به‌صورت رایگان» به عروس رئیس سازمان اوقاف واگذار شده است.

در واکنش به این ادعا اداره‌ی اوقاف قزوین با انتشار جوابیه‌ای اعلام کرد که این معامله در سال ۹۵ و «قبل از انتصاب خاموشی به ریاست سازمان اوقاف» انجام شده بود.

بنا بر ادعای «اوقاف» دلیل این اقدام اشتری «برخورد اوقاف با اباحه‌گری صورت‌گرفته در حسینیه‌ی امینی قزوین» بوده است.

خبرگزاری اصولگرای تسنیم در خبری پیرامون آنچه از سوی اوقاف قزوین «اباحه‌‌گری» خوانده می‌شود، در ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ نوشته بود: «کلیپی در فضای مجازی دست به دست می‌شد که در آن دختری با ظاهری غیرمناسب در حسینیه تاریخی امینی‌های قزوین در حال تردد بود».

درباره‌ی دلیل واقعی اقدام اشتری دیدگاه‌های غیر رسمی دیگری نیز منتشر شده است ازجمله تلاش برای تخریب یک جریان سیاسی با احتمال تاثیرگذار شدن آن در آینده کشور؛ پروژه محمدباقر قالیباف نیز همسو با این جریان سیاسی ارزیابی می‌شود.

البته برخی تحلیلگران معتقدند آینده سیاسی سید مهدی خاموشی نظیر طرح نام او برای اداره آستان قدس رضوی با توجه به کسالت تولیت کنونی از دیگر اهداف این اقدام بوده است.

جریان موسوم به عدالتخواه که وحید اشتری از اعضای آن است، نزدیک به طیف احمدی نژاد و سعید جلیلی است، در صورتی که خاموشی در تقسیمات سیاسی جزو جریان سنتی اصولگرا محسوب می‌شود.

جریان موسوم به عدالتخواه در سال‌های اخیر در مواقع جابه‌جایی‌های مدیریتی بارها با کارهای رسانه‌ای برای تاثیر گذاری تلاش‌هایی کرده‌اند. در این تلاش‌ها معمولا به همه‌ی گزینه‌ها غیر از گزینه مورد نظر این جریان، انگ‌هایی زده می‌شود.

بر اساس ماده‌ی ۵ قانون «تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه»، «سازمان حج و اوقاف و امور خیریه می‌تواند در اموری که اداره آن به عهده این سازمان است شخص یا هیاتی از اشخاص متدین و معروف به امانت را به عنوان امین یا هیات امناء تعیین نماید»

یک کارشناس که در دفتر انصاف نیوز حضور یافت معقتد است آقای خاموشی با استفاده‌ی حداکثری از این ماده قانونی افراد مورد اطمینان شخص خود را به عنوان «امین» انتخاب کرده و مدیریت موقوفات را در اختیار آنها قرار می‌دهد.

بر اساس گفته‌های او، ماده‌ی ۵ این قانون باید به عنوان آخرین گزینه مورد استفاده قرار بگیرد و اگر این کار به جای افراد «امین» بر عهده‌ی کارمندان اوقاف قرار بگیرد وضعیت بهتری ایجاد خواهد شد.

این کارشناس با اشاره به انتقادات نسبت به عملکرد سازمان اوقاف و اینکه نقدهایی متوجه ضعف مدیریت در این سازمان است، گفت: سازمان اوقاف در کشور اشکال ساختاری دارد و شفاف نیست و از آن بدتر این است که نمی‌خواهند هم که شفاف شود.

او با بیان این ادعا که «بیشتر دستورات در سازمان اوقاف شفاهی مطرح می‌شود و در چنین ساختاری امکان اثبات تخلفات پایین می‌آید»، گفت: سازمان اوقاف در سال‌های اخیر اشتباه‌های مدیریتی آشکاری داشته که کمتر رسانه‌ای شده است.

این کارشناس در پاسخ به اینکه «مصادیق این اشتباه‌ها کدام است؟»، گفت: برای مثال اوقاف در یک شرکت دانش‌بنیان مربوط به تولید موتورهای برقی سرمایه‌گذاری کرده است که در نهایت هم به جایی نرسید و ورشکست شد. یا در مثالی دیگر در مقطعی دست به واردات گسترده‌ی گوسفند زد که همه‌اش در اصفهان تلف شد.

یکی دیگر از کسانی که با ساختار اوقاف آشنایی دارد در گفت‌وگو با انصاف گفت «اوقاف ساختار معیوبی دارد» اما معیوب بودن این ساختار لزوما به معنای فاسد بودن آن نیست و دستگاه‌های نظارتی در این سازمان فعال هستند.

او در پاسخ به این سوال که «چرا در همه‌ی این سال‌ها اقداماتی برای اصلاح این «ساختار معیوب» انجام نشده است؟»، گفت: در چند سال گذشته کارهای متفاوتی برای ارتقا شفافیت انجام شده اما همچنان این ساختار نیاز به اصلاح دارد و امکان تخلف در آن وجود دارد.

موقوفه‌ها در کشور به دو نوع متصرفی و غیرمتصرفی تقسیم‌بندی می‌شوند؛ موقوفات متصرفی، موقوفاتی هستند که مستقیماً توسط سازمان اوقاف اداره می‌شوند و موقوفات غیرمتصرفی موقوفاتی را شامل می‌شود که متولی از طرف واقف دارند و اوقاف حق دخالت در آنها را ندارد.

بعد از طرح موضوع اوقاف از سوی وحید اشتری نظرات مختلفی در فضای مجازی به‌ویژه توئیتر مطرح شد.

برخی کارشناسان با اشاره به تفاوت «عرصه» و «اعیان» در موقوفات معتقد هستند که سند اجاره‌ی مورد اشاره‌ی وحید اشتری مشکلی ندارد اما قیمت اعلام‌شده بسیار پایین است.

از سوی دیگر با انتشار قول‌نامه خرید اعیان یک زمین به تاریخ سال ۹۵ ماجرا شکل دیگری پیدا کرد. در این قول نامه منتشر شده ظاهرا فرزند خاموشی در سال ۹۵، یک قطعه زمین را از فرد ملّاکی به نام صفویه خریداری کرده است. مبلغی که برخی دیگر از کارشناسان معتقدند به قیمت بوده و این معامله اساسا نیازی به داشتن رانت اطلاعاتی نداشته است و هر کسی می‌توانست و می‌تواند چنین زمینی را با همین قیمت در آن منطقه خریداری کند.

یک کاربر فعال در توئیتر با نام ایزد طلائی مدعی شد با مالک قبلی زمین گفت‌وگو کرده و او برای فروش قطعات دیگر اعلام آمادگی کرده است.

اسناد منتشر شده در این باره می‌گوید این زمین متعلق به موقوفه غیر متصرفی است، متولی مشخصی دارد، از فرد حقیقی خریداری شده است و اساسا امکان مداخله‌ی اوقاف در آن وجود ندارد و برای همین رانت موضوعیتی ندارد.

*انصاف‌نیوز