جماران، انقلاب اسلامی و به دنباله آن جمهوری اسلامی، دستاورد بزرگی است که امام خمینی (س) در قرن حاضر آن را رقم زدند. ایشان در مقاطع مختلف بر جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم نه یک کلمه زیاد تاکید کردند. شاید روزی را می دیدند که برخی به مثابه اینکه مردم نمی توانند صلاح خود را تشخیص دهند، خواهان آنند که به این جمهوری اسلامی خدشه وارد کنند. امسال این عبارت به شعار برگزاری مراسم ارتحال ایشان تبدیل شده است و ما بر آنیم که به قدر وسعمان به آن بپردازیم.

دکتر فاطمه طباطبایی، عروس امام خمینی که سال ها افتخار شاگردی ایشان و مصاحبتشان را داشتند و از نزدیک شاهد رهبری نهضت به وسیله امام بودند درباره روزهای پایانی مبارزات مردمی و رسیدن به پیروزی انقلاب اسلامی و تاکیدی که امام بر نقش مردم در تعیین سرنوشت شان داشتند اینگونه نقل کرده است:

روند مبارزه روز به روز شدت بیشتری می گرفت و مردم در شعارهای تند خود انزجار و نفرتشان را از شاه ابراز می کردند. همچنین فعالیت های امام نیز بیشتر شده بود به طوری که در یک روز افزون بر دیدارها و سخنرانی، نزدیک به ده مصاحبه خبری با گزارشگران رسانه های مختلف انجام دادند.

امام رسما اعلام کردند نه تنها رفتن شاه بلکه فروپاشی نظام سلطنتی خواسته مردم ایران است. آنچه مردم خواستار آنند «جمهوری اسلامی» است.

اعلان نوع حکومت ایران، شور و نشاطی در میان جمع ایجاد کرد و مردم با شعارهای خود حمایتشان را از حکومت جمهوری اسلامی ابراز کردند. از طرف دیگر برخی می گفتند بعضی از سران ارتش به شاه و نظام سلطنتی وفادارند و ممکن است دست به کشتار بی رحمانه ای بزنند. امام ارتشیان را نیز مخاطب قرار داده و گفتند: ملت حساب شما را از چند تن افراد خائن و جلاد که در راس قوای مسلح قرار دارند جدا می کند. من می دانم درمیان شما افراد مخلص فراوان وجود دارند؛ باید صاحب منصبان و درجه داران حساب آن افراد سرسپرده را از حساب خود جدا کنند.

از پرسش های تکراری گزارشگران درباره نوع حکومتی که امام مطرح می کردند معلوم می شد که حکومت اسلامی برایشان قابل فهم نیست و گاه به صراحت این مطلب را عنوان می کردند. 

گزارشگری انگلیسی از امام پرسید: منظورتان از حکومت اسلامی چیست؟ امام با بیانی ساده گفتند: ما خواستار جمهوری اسلامی هستیم. جمهوری شکل و فرم حکومت ماست که به آرای عمومی واگذار می شود و اسلامی هم محتوای آن است یعنی قوانین حکومت ما الهی است.

در پی پرسش های مکرر خبرنگاران از امام درمورد نوع حکومت مورد نظر ایشان، امام برای چندمین بار نکات و اصول زیر را تصریح کردند:

شکل حکومت مورد نظر ما «جمهوری» است. به این معنا که مردم هم نوع حکومت را تعیین می کنند و هم محتوای آن را. 

رئیس جمهور و نیز نمایندگان مجلس توسط مردم انتخاب خواهند شد.

همه احزاب و افراد حق دارند شخص مورد نظر  خود را برای تصدی امور تعیین کنند لکن در نهایت رئیس جمهور در یک انتخابات آزاد با رای اکثریت مردم انتخاب می شود.

برای انتخاب رئیس جمهور، قوای انتظامی را کنار خواهیم گذاشت. به آرای عمومی مراجعه می کنیم. در سراسر ایران و شهرستان ها خود مردم نظم انتخابات را به دست خواهند گرفت. دلسوزان مملکت آگاهان به امور عده ای را برای نظارت صندوق ها انتخاب خواهند کرد. مردم یکی را برای ریاست جمهوری تعیین می کنند. البته من هم کاندیدای خودم را معرفی خواهم کرد.(1) اگر خواستند به او رای می دهند و اگر نخواستند فرد دیگری را انتخاب می کنند. وقتی مردم در انتخاب آزاد باشند، قطعا یک فرد صالح را انتخاب خواهند کرد. ملاک صالح بودن فرد است. آرای عمومی در انتخاب فرد صالح، خطا نمی کند. سی میلیون نفر اشتباه نمی کنند. اگر بر فرض خطایی هم صورت گرفت، همین ملت او را عزل خواهند کرد. آگر آدم صالح رئیس جمهور شد، قطعا دولت صالحی را انتخاب خواهد کرد. درباره مجلس نیز همین طور عمل خواهیم کرد. مردم آزادانه نمایندگان خود را انتخاب خواهند کرد. مجلسی تشکیل خواهد شد که به دنبال منافع امریکا، شوروی و انگلیس نباشد.

با وجود بیانات صریح امام و تکیه بر نقش و جایگاه آرای مردم در حکومت مورد نظر ایشان، باز هم پیاپی شنیده می شد که از ایشان در مورد نقش مردم و حاکمیت ملی در حکومت اسلامی پرسش می کنند و امام نیز تاکید می کردند اینکه می گوییم جمهوری اسلامی بدین معناست که جمهور مردم که نوع حکومت را تعیین می کند، خواهان استقرار ارزش های اسلامی نیز هست.

1. امام پس از پیروزی انقلاب، هنگام انتخاب رئیس جمهور از معرفی کاندیدای منتخب خود امتناع کردند، زیرا می دانستند اکثریت مردم کاندیدای مورد نظر ایشان را بر خواهند گزید. ایشان مایل نبودند آرای مردم تحت تاثیر علاقه و اعتقاد به ایشان قرار گیرد. از این رو در تمام موارد از اعلام نظر درباره کاندیداها اجتناب کردند.

برشی از کتاب اقلیم خاطرات؛ ص 511-513