دکتر حمید انصاری: در ادامه انتشار اسناد منتشر نشده از  امام خمینی و دفتر امام ، برای اولین بار چهار فهرست شامل اسامی کسانی که امام خمینی در چند انتخابات  حساس دهه اول انقلاب به ایشان رأی داده است منتشر می شود. طبعا پس از گذشت سه تا چهار دهه از آن زمان، درک زوایای پنهان و نکات ظریف نهفته در این اسناد خصوصا برای نسلهایی که آن دوران را ندیده است نیازمند اشاراتی هرچند کوتاه درباب شرایط سیاسی و اجتماعی و وضعیت آرایش نیروهای سیاسی در انتخاباتهای آن دوران می باشد که کوشش می کنم در نهایت اختصار به این شرایط برای هریک از این فهرستها اشاره نمایم.

پیش از آن تذکر چند نکته کلی را لازم می دانم:

1 – خوشبختانه نخستین سندی که منتشر گردید -  که یادداشتی بود از مرحوم یادگار امام در نقد برخی از برنامه های صدا و سیما در سالهای اولیه پس از پیروزی – با استقبال خوب پژوهشگران و رسانه ها مواجه گردید بویژه گفتگوی تفصیلی جناب آقای مهندس محمد هاشمی رفسنجانی ریاست وقت سازمان صدا و سیما و توضیحات کامل ایشان زمینه بهره مندی بیشتر مخاطبان را درباره موضوع آن سند فراهم ساخت؛ ورود روشنگرانه ایشان به موضوع را سپاسگزارم و همینجا بر صحت همه آنچه که ایشان در مصاحبه خویش درباره ارتباط مستمر  با دفتر امام و یادگار امام و شخص حضرت امام گفته است خصوصا اعتماد و حمایت امام از ریاست ایشان بر صدا و سیما - علیرغم مخالفت اعضای شورای سرپرستی و برخی از جریانات پرنفوذ سیاسی - گواهی می دهم که مستندات آن در صحیفه امام منتشر گردیده و یا در آینده همراه با مکاتبات پرشمار ایشان با امام خمینی و دفتر امام منتشر خواهد شد.

البته ایشان در یکی دو مورد در مصاحبه شان نسبت به انگیزه انتخاب آن سند برای انتشار، نکته ای گلایه آمیز مطرح کرده بودند چون در آغاز راه انتشار اسناد منتشر نشده از امام خمینی و دفتر امام هستیم این انتظار را با ایشان و دیگر فعالان سیاسی و فرهنگی آن دوران  به اشتراک می گذاریم که در انتشار این اسناد می بایست با عنایت به اهمیت این مهم در قیاس با نکات به ظاهر منفی جزئی و شخصی که ممکن است از رهگذر انتشار برخی  از این اسناد در ذهن مخاطبان و یا افرادی که از آنها نام برده شده پدید آید، با سعه صدر خویش و توضیحات تکمیلی خویش زمینه استفاده عموم جامعه و آیندگان از محتوای این اسناد ارزشمند را فراهم سازند.

2 - بررسی رخدادهای دهه اول پس از پیروزی انقلاب اسلامی از جنبه های مختلف در تحولات بعدی ایران تا به امروز و بلکه تا همیشه دارای اهمیت می باشد. در این دهه، نظام جمهوری اسلامی ایران و یکایک ارکان و اجزا و نهادهای آن  تأسیس گردید.

 ویژگی منحصر به فرد این دوران آن است که این دگرگونی های عمیق اجتماعی و سیاسی در دوران رهبری کسی صورت گرفت که پایه گذار انقلاب و رهبر فکری و معنوی و سیاسی دوران مبارزه و موسس نظام جمهوری اسلامی بود. امام خمینی در دهها مصاحبه و سخنرانی خویش قبل از پیروزی انقلاب در پاریس تشکیل نظام دینی کاملا مبتنی بر رأی و نظر مردم از طریق برگزاری انتخابات های آزاد را وعده داده بود.

سه ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای نخستین بار در تاریخ ایران، رفراندوم سراسری برگزار گردید و مردم ایران با بیش از 98 درصد به جایگزینی نظام جمهوری اسلامی به جای نظام دیرپای سلطنتی موروثی رآی دادند. با پافشاری امام خمینی علیرغم بحرانها و شرایط دشواری که نظام تازه تأسیس ایران با آن مواجه بود که آشوبهای تجزیه طلبانه در غرب و جنوب کشور و اقدامات وسیع چندین ماهه تروریستی و وقوع جنگ تحمیلی هشت ساله از جمله آنها بود انتخابات های پیاپی برای تنظیم و تصویب قانون اساسی و رفراندوم آن، چند دوره انتخابات ریاست جمهوری، سه دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، انتخابات خبرگان رهبری، انتخابات شوراها و ... برگزار گردید.

انتشار فهرست اسامی کسانی که امام خمینی در چند انتخابات به ایشان رأی داده است در واقع بیانگر رفتار عملی امام خمینی در مواجهه با انتخابات ها می باشد و از جنبه های گوناگون قابل تحلیل و تفسیر است.

یادآور می شوم مباحث نظری امام خمینی درباره جمهوریت نظام و دموکراسی و انتخابات و تذکرات انتخاباتی امام خمینی و معیارهای مطلوب ایشان در ضمن صدها سخنرانی و پیامهای انتخاباتی ایشان در صحیفه امام منتشر گردیده و به صورت موضوعی نیز مجموعه این مواضع در کتابی با عنوان انتخابات از دیدگاه امام خمینی از سوی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی منتشر شده است.

3 – پایان سال جاری در 11 اسفند دو انتخابات بسیار مهم (دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی و ششمین دوره خبرگان رهبری) برگزار خواهد شد.

بر این باورم که در طول 43 سال پس از پیروزی انقلاب تا به امروز هیچگاه نظام جمهوری اسلامی ایران و مسئولین آن در چالش آزمون انتخاباتی تا این حد تعیین کننده و شاید از جهات مختلف دشوار قرار نداشته است. پیک جوانی جمعیت، تحولات باورنکردنی و شتابان فرهنگی و اجتماعی بی سابقه ای که هم در سطح جهانی و هم با شتابی فزونتر در ایران بواسطه پیدایش رسانه های نوین جمعی و شبکه های اجتماعی پدید آمده است و به دنبال آن تغییرات گسترده در سبک زندگی و بینشها و رفتارهای جوانان و نوجوانان، و جابجایی الگوهای رفتاری و گروههای مرجع سبب شده اند تا توازن و آرایش سنتی نیروهای سیاسی و اجتماعی را بطور جدی به هم خورده و به چالش کشیده شود.

عدم آمادگی نهادهای فرهنگی و اجتماعی نظام برای پیش بینی و هضم این تحولات نوظهور، در چند سال اخیر در چندین مورد – و آخرین آن در شهریور سال قبل - زمینه بروز اصطکاکهای اجتماعی کم سابقه و رو به تزاید را پدید آورد. متأسفانه افزون بر هزینه های هنگفت سیاسی کوتاه مدت، این تقابلها موجب گسترش شکافهای فرهنگی و اجتماعی بین گفتمان بخشهایی قابل توجه از جامعه با گفتمان یکدست شده نظام و مسئولین آن گردیده است. و البته نمی توان از نقش سرمایه گذاری آشکار دشمنان نظام جمهوری اسلامی در سوء استفاده از شکافهای مذکور برای ایجاد تنشها و تشدید بحران های اجتماعی در ایران با استفاده از همه ابزارهای رسانه ای آنان چشم پوشید.

به هر حال واقعیت این است که سطح انتظارات بخش وسیعی از جامعه برای تغییر در نگرش ها و معیار ها و رفتارهای انتخاباتی نظام  بعنوان پیش شرطهای مشارکت نسبت به ادوار گذشته بسیار افزایش یافته است. بدون دست زدن به تحولی عمیق و همه جانبه در تمامی مسائل نظری و عملی و ساختاری مربوط به انتخاباتها که متآسفانه بی توجهی به آن در دو دهه اخیر سهمی اساسی در بسیاری از ناکارآمدی های فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی داشته است، نمی توان به جلب مشارکت حد اقلی قابل قبول تا چه رسد به  حد اکثری چشم امید دوخت.

انتشار چند فهرست انتخاباتی امام خمینی و البته همراه با آن بازخوانی واقعی پیامها و مواضع شفاف انتخاباتی امام خمینی که قبلا منتشر شده اند می تواند انگیزه و بهانه ای برای این بازنگریهای ضروری توسط مسئولین و دلسوزان نظام در آغاز دهه پنجم آن باشد.

الف : اولین سند: اسامی 30 نفری که امام خمینی در مرحله اول انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی در شهر تهران به آنها رأی داده است . مرحله اول و دوم انتخابات اولین دوره مجلس به ترتیب در تاریخ 24 اسفند 1358 و 19 اردیبهشت 1359 برگزار گردید که در مرحله اول 18 نفر و مرحله دوم 12 نفر به مجلس راه یافتند.

توضیح کوتاه درباره اولین انتخابات مجلس شورای ملی (که بعدا در قانون اساسی به اسلامی تغییر نام یافت):

این انتخابات در تاریخ حیات سیاسی جمهوری اسلامی ایران هم به لحاظ مشارکت تمامی احزاب و جمعیتها با گرایشهای مختلف دینی و غیر دینی ، ملی مذهبی، و حتی کمونیستی و مارکسیستی و هم بلحاظ فقدان ساز و کار تأیید و رد صلاحیتها به صورتی که در ادوار بعدی انتخابات به تدریج رایج و توسعه یافت منحصر به فرد بود. به جز ساواکیهای موثر و مقامات وابسته به رژیم پهلوی و محکومین کیفری که طبق قانون حد اقلی انتخاباتی مصوب شورای انقلاب نمی توانستند نامزد شوند همه شهروندان ایرانی می توانستند بدون هیچ محدودیت سیاسی و عقیدتی در انتخابات نامزد شوند

به همین جهت نمایندگان همه گرایشات سیاسی چپ و راست و میانه و رادیکال و لیبرال و مذهبی و غیر مذهبی با صدها لیست انتخاباتی در سطح کشور در مرحله اول و دوم این انتخابات حضور داشتند. و  می توان گفت، این انتخابات در آزاد ترین شرایط ممکن نخستین و مهمترین وزن کشی سیاسی برای دهها احزاب و جمعیتهای سیاسی ریشه دار و یا صدها جمعیت و گروه نوظهور چند نفره سیاسی بود که بعد از پیروزی انقلاب اعلام موجودیت کرده بودند . تقریبا بدون استثنا رهبران و کادرهای اصلی همه احزاب معروف و غیر معروف کشور نامشان در صدر لیستهای انتخاباتی جمعیت ها و ائتلاف های سیاسی همسو به چشم می خورد.

عمده ترین گروههای فعال در این انتخابات عبارت بودند از: ائتلاف بزرگ (شامل: حزب جمهوری اسلامی، جامعه روحانیت مبارز ، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، سازمان فجر و تعدادی از گروهها و جمعیتهای همسو نظیر انجمن اسلامی معلمان، نهضت زنان مسلمان، بنیاد الهدی)، گروه همنام (نهضت آزادی و تعدادی از نیروهای ملی مذهبی)، دفتر همکاریهای مردم با رئیس جمهور، گروه جاما (دکتر سامی)، گروه جنبش مسلمانان مبارز (حبیب الله پیمان)، جبهه ملی، سازمان مجاهدین خلق با نام گروه کاندیداهای انقلابی و ترقی خواه، حزب توده و سازمان چریک های فدایی خلق، سازمان پیکار  و حزب دموکرات کردستان.

پیروز اصلی انتخابات در تهران و اکثر شهرستانها لیست ائتلاف بزرگ البته با محوریت شخصیتهای معروف و شناخته شده و با سوابق انقلابی و مبارزاتی بود. توضیح این نکته لازم است که در آن ایام هنوز در بین احزاب مذهبی معتقد به آرمانهای انقلاب اسلامی و خط امام اختلاف نظرهای سیاسی بین طرفداران دو تفکر متفاوت موسوم به جناح چپ و راست و یا به تعبیری محافظه کار سنتی و روشنفکر نوگرا و به تعبیر امروزین اصولگرا و اصلاح طلب - بگونه ای که بعدها موجب جناح بندیهای دو گانه در درون حزب جمهوری اسلامی و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و جامعه روحانیت مبارز که منتهی به انشعاب و تشکیل مجمع روحانیون مبارز گردید– برجسته و نمایان نشده بود و لذا در لیست ائتلاف بزرگ نامهایی را در کنار یکدیگر می بینیم که بعدها در لیستهای جداگانه دو جناح سیاسی رودر رو قرار داشته اند. توفیق نسبی گروه همنام و ملی گرایان باعث راه یابی چهره های شاخص این دو جریان به مجلس گردید. همپوشانی برخی اسامی در لیست گروههای مختلف نیز سبب افزایش آرای این چهره ها و کسب اکثریت مطلق در مرحله اول انتخابات گردید.

(برای مشاهده لیست نامزدهای گروههای مختلف در انتخابات اولین دوره مجلس اینجا کلیک کنید)

بنا به تحقیق و نقل یکی از رسانه ها سهم جریانهای مختلف شرکت کننده در این انتخابات بدین قرار بود اینجا کلیک کنید.

 بدون شک بازنده اصلی این انتخابات سازمان مجاهدین خلق، حزب توده، سازمان چریکهای فدایی خلق و احزاب چپ و مارکسیستها بودند که با همه ادعاها و رسانه ها و امکاناتشان کمترین توفیقی در جلب آرای مردم برای فرستادن نمایندگان اختصاصی خویش به مجلس نداشتند. سازمان مجاهدین بعد از شکست سنگین در این انتخابات که با وجود امکانات گسترده ای که در سراسر کشور در اختیار گرفته بود و مسعود رجوی و دیگر رهبران اصلی سازمان نامزد انتخابات در تهران و برخی شهرهای بزرگ شده بودند، موفق به کسب رأی مردم -حتی یک کرسی- نمایندگی برای کاندیداهای اختصاصی خویش نشدند. اثر منفی این اتفاق آن بود که رهبران سازمان با ملاحظه نتایج انتخابات از امکان بدست گرفتن قدرت – که برای آن بی تابی می کردند -از طریق انتخابات، کاملا مأیوس شدند و شتابان به سمت ایجاد تنش با نظام و نهایتا مبارزه مسلحانه و دست زدن به اقدامات تروریستی تغییر موضع دادند و البته در این میان عوامل گوناگون دیگری نیز در شتاب بخشیدن به این روند تلخ و عبرت آموز دخیل بودند که اینجا مجال بازگویی آن نیست.

(برای مشاهده اسامی نمایندگانی که در سه مرحله – انتخابات مرحله های اول و دوم و میاندوره ای- به مجلس اول راه یافتند اینجا کلیک کنید)

تصویر دستخط لیست اسامی نامزدهای مورد نظر امام برای انتخابات دوره اول مجلس شورای اسلامی:

متن تایپی دستخط فوق:

بسمه تعالی

1 آقای سید علی خامنه ای

2 آقای هاشمی رفسنجانی علی اکبر

3 آقای محمد جواد حجتی کرمانی

4 آقای سید محمد خوئینی ها

5 عبدالمجید معادیخواه

6 محسن مجتهد شبستری

7 مهدی شاه آبادی

8 احمد مولائی

9 علی اکبر ناطق نوری

10 هادی غفاری

11 دکتر محمد علی هادی نجف آبادی

12 محمد جواد باهنر

13 آقای مهدی بازرگان

14 فخر الدین حجازی

15 حبیب الله عسگر اولادی مسلمان

16- دکتر سید حسن آیت

17 دکتر یدالله سحابی

18 مهندس عزت الله سحابی

19 محمد کاظم موسوی بجنوردی

20 علی اکبر معین فر

21 دکتر حسن ابراهیم حبیبی

22 حاج سعید امانی همدانی

23 علی گل زاده غفوری

24 محمد علی رجائی

25 مهندس صباغیان

26 محمود مانیان                28 آقای دکتر ابراهیم یزدی

27 مصطفی کتیرائی            29 علی اکبر ولایتی

                                      30 علی اصغر مروارید

                                                     روح الله الموسوی الخمینی

از 30 نفر اسامی لیست دستخط امام در مرحله اول 16 نفر شامل حضرات آقایان: خامنه ای ، هاشمی رفسنجانی، حجتی کرمانی، خوئینی ها، ناطق نوری، غفاری، محمد جواد باهنر،  مهدی بازرگان، حجازی، آیت، عزت الله سحابی، معین فر ، حسن حبیبی، گلزاده غفوری، رجایی، ابراهیم یزدی در جمع 18 نفری بودند که در مرحله اول به مجلس راه یافتند. و از جمع 12 نفره راه یافتگان به مجلس در مرحله دوم، 9 نفرشان کسانی هستند که امام خمینی در مرحله اول به ایشان رأی داده بود  شامل آقایان :

معادیخواه، مجتهد شبستری، شاه آبادی، هادی نجف آبادی، عسکراولادی، ید الله سحابی، موسوی بجنوردی، صباغیان، ولایتی(به احتمال قریب به یقین اسامی این 9 نفر در فهرست 12 نفره رای امام خمینی در مرحله دوم انتخابات نیز بوده است) و به احتمال زیاد آقایان احمد مولایی و حاج سعید امانی که نامشان در لیست 30 نفره امام  در مرحله اول بوده است با توجه به اینکه ایشان در جمع 24 نفری که از سوی وزارت کشور برای انتخاب 12 نفر از آنها در مرحله دوم اعلام شده بود حضور داشته اند (هرچند که در این مرحله نیز به مجلس راه نیافتند) باید نامشان در لیست 12 نفره امام برای مرحله دوم آمده باشد. یادآور می شوم که در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی علاوه بر برگزاری دو مرحله اول و دوم، برای جایگزینی نمایندگان شهید و یا مستعفی که برای تصدی مناصب دولتی و یا به دلایل دیگر استعفا داده بودند چهار مرتبه در تاریخهای 5 تیر  و 2 مرداد  و 10 مهر 1360 و 19 آذر 1361 انتخابات میان دوره ای برگزار گردید.

ضمنا علاوه بر سی نفر مذکور در لیست فوق ، در سند دوم اسامی 4 نفر نامزدهای منتخب امام خمینی که در چهارمین مرتبه از انتخابات میاندوره ای اولین دوره مجلس شورای اسلامی که در تاریخ 19 آذر 61 همزمان با برگزاری انتخابات اولین دوره مجلس خبرگان  برگزار گردید آمده است .

 (برای ملاحظه نتایج نهایی مرحله اول و دوم  اولین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی اینجا کلیک کنید )

 ب : دومین سند: دستخط امام خمینی شامل اسامی 14 نفر نامزدهای انتخابات اولین دوره خبرگان رهبری و 4 نفر نامزدهای چهارمین مرحله انتخابات میاندوره ای اولین دوره مجلس شورای اسلامی

متن تایپ شده سند فوق:

بسمه تعالی

1 آقایان علی مشکینی اردبیلی                                             آقای تقی خاموشی

2 سید عبدالکریم موسوی اردبیلی                                          آقای احمد مولائی

3 احمد آذری قمی                                                              محمد هاشم رهبری

4 محمد امامی کاشانی

5 علی خامنه ای                                                      این عده را برای مجلس شورای

6 علی اکبر هاشمی رفسنجانی                                  اسلامی انتخاب نمودم

7 حسین راستی کاشانی                                                    اکبر پور استاد

8 محمد محمدی گیلانی                                            

9 غلامرضا رضوانی

10 یوسف صانعی                                                               [19/آذر/61

                                                                                     خط امام است] [1]

11 مهدی باقری کنی

12 محمد باقر خوانساری

13 سید عبدالمجید ایروانی

14 خلخالی صادق

این عده را [از] کاندیدهای مجلس خبرگان انتخاب نمودم

توضیحات مربوط به سند فوق:

انتخابات اولین دوره خبرگان رهبری در تاریخ 19 آذر سال 1361 در تهران و سراسر کشور برگزار گردید. نامزدهای واجد شرایط در تهران 17 نفر اعلام شده بودند که رأی دهندگان حد اکثر می توانستند به 14 نفر ایشان  رأی بدهند. از لیست 14 نفره فوق، آقایان خلخالی و ایروانی در مرحله اول رأی نیاوردند و رقابت آنها به دور دوم کشیده شد.

برای ملاحظه اسامی 17 نفر نامزدهای واجد شرایط خبرگان رهبری در تهران اینجا کلیک کنید.

همزمان با این انتخابات چهارمین مرحله از انتخابات میان دوره ای اولین دوره مجلس شورای اسلامی برای انتخاب چهار نماینده مجلس نیز برگزار گردید که اسامی 4 نفری که امام خمینی به ایشان رأی داده است در لیست زیر آمده است.

نتایج نهایی هر دو انتخابات مذکور از سوی فرماندار تهران در روزنامه اطلاعات مورخ 30 آذر 1361 صفحه 2 بدین شرح اعلام گردید: اینجا کلیک نمایید.

ج: سومین سند:  مربوط به انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی :

انتخابات سراسری دومین دوره مجلس شورای اسلامی در دو مرحله در 26 فروردین 1363  و 27 اردیبهشت 1363 برگزار گردید. چندین مسأله مهم سبب شد تا انتخابات دومین دوره مجلس از دوره اول و ادوار بعد متمایز گردد.

برخلاف دوره اول که قبل از جنگ تحمیلی برگزار شده بود انتخابات این دوره در شرایط جنگی و در چهارمین سال وقوع جنگ برگزار می شد. تشدید تقابل آقای بنی صدر بعنوان رئیس جمهور با نخست وزیر و مجلس در سال 59 و نزدیکی و اتحاد وی با سازمان مجاهدین خلق اسباب عزل وی و فرار او همراه با مسعود رجوی به فرانسه را پدید آورد. 

انفجار مقر حزب جمهوری اسلامی در سال 60 که منجر به کشته شدن رئیس دیوانعالی کشور و دهها تن از نمایندگان و مسئولین عالیرتبه سیاسی و قضایی و اجرایی گردید و انفجار دفتر نخست وزیری که به کشته شدن رئیس جمهور و نخست وزیر انجامید و دست زدن سازمان منافقین به موجی از انفجارها و ترورهای کور، سرانجام  نظام جمهوری اسلامی را ناگزیر از برخورد قاطع با آنان و گروههای همسو نمود؛ گروههایی که با شعارهای تجزیه طلبانه در کردستان و نقاط دیگر رسما و یا عملا به مبارزه مسلحانه و براندازانه با جمهوری اسلامی برخاسته بودند.

بدین جهت در انتخابات دومین دوره مجلس در سال 63 بسیاری از جمعیتها و افراد و احزاب چند نفره ای  که در شرایط خاص اولین سال پس از پیروزی انقلاب تشکیل شده و در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی در سال 58 با هیاهوی زیاد شرکت کرده بودند - هرچند که اکثر آنها موفق به کسب یک کرسی نیز نشدند -در انتخابات دومین دوره غایب بودند. نهضت آزادی و گروه موسوم به همنام (از نیروهای ملی مذهبی) که در اولین دوره مجلس موفق به کسب 6 کرسی نمایندگی در تهران شده بود، انتخابات دومین دوره مجلس را به بهانه توقیف روزنامه میزان تحریم کرده بود. هرچند که واقعیت این بود که افکار عمومی قریب به اتفاق جامعه در سال 63 که اوج نفرت خویش را نسبت به ترورها و اقدامات و فعالیتهای ضد انقلابی  گروهکها و خیانت و فرار بنی صدر داشت، زاویه خویش را با احزاب موسوم به لیبرالها و گروههایی که همسویی کمتری با جریان کلی انقلاب و مواضع امام خمینی با توجه به اقتضای شرایط جنگ داشتند، هر روز بیشتر می نمود. و بدین جهت می توان گفت تحریم انتخابات در این دوره برای این گروه بیشتر اقدامی آبرومندانه برای حفظ موقعیت اجتماعی در شرایط بعدی بود و شاهد این سخن آنکه این گروه چهار سال بعد در انتخابات دوره سوم با آنکه شرایط محدودیتهای رسانه ای برای ایشان نسبت به دوره دوم قطعا کمتر نشده بود، مصرانه خواستار نامزدی و حضور در انتخابات بودند.

به هر حال انتخابات دومین دوره مجلس در شرایطی برگزار شد که همگان حتی تحلیلگران سیاسی نیز تصور می کردند در غیاب احزاب غیر همسو با ارزشهای انقلاب، انتخاباتی بدون چالشهای رقابتی و با  حضور انحصاری و یکدست جریان مکتبی و انقلابی برگزار می شود. اما چنین نشد. اگر در انتخابات سال 58 مجموعه نیروهای مذهبی و انقلابی در برابر جریانهای متعدد و بعضا نیرومند غیر همسو ناگزیر از اتحاد و ائتلاف شده بودند، اما اینک فرصت برای بروز تفاوت و تقابل دو و بلکه سه گانه نگرشهای سنتی محافظه کارانه با تفکرات تحول خواه و اصلاح طلبانه و خط اعتدال و میانه –تقابلی که در همه نظامهای سیاسی آزاد جهان رایج و اجتناب ناپذیر است –فراهم شده بود بدین جهت و برخلاف تصور اولیه موجی از ظهور این تقابلها در درون اکثر احزاب و جمعیت های مکتبی و انقلابی پدید آمد و پیامد آن نیز ایجاد گروه بندیهای چندگانه در درون این احزاب و به تبع آن در سطح جامعه در این دوره بود که در ادوار بعد به انحلال و تعطیلی برخی از این احزاب و یا انشعاب و پیدایش تشکلهای جدید انجامید.

بر خلاف اولین دوره انتخابات مجلس در سال 58 و 59 که انجمنهای اسلامی دانشگاهها و دفتر تحکیم وحدت درگیر مسائل لانه جاسوسی و جریان انقلاب فرهنگی بود در انتخابات دوره دوم حضور موثر تشکلهای دانشجویی پدیده جدید انتخاباتی بود که در دوره سوم و ادوار بعد بعنوان یکی از موثرترین جریانهای انتخاباتی حضوری پر رنگ تر یافت. بررسی آثار امام خمینی نشان می دهد که امام خمینی نه تنها از این رویکرد استقبال نمود، بلکه حضور پررنگ دانشجویان و دانشگاهیان و فرهنگیان به عنوان قشر پیشگام در نهضت و انقلاب اسلامی در کنار روحانیون را برای مقابله با خطر انحصار تشویق می نمود.

نکته بسیار مهم دیگری که در این انتخابات با پافشاری شخص امام خمینی مسیر و نتایج انتخابات را به نفع ایجاد فضای رقابت آزاد و سالم انتخاباتی و مقابله با ایجاد فضای انحصاری در انتخابات دگرگون نمود، این توصیه امام بود: «مردم در سراسر کشور در انتخاب فرد مورد نظر خود آزادند؛... مجلس از مردم است و رأی نیز از آن مردم است؛ و احدی تحت فرمان مقام یا مقاماتی نیست. لازم به تذکر است که اهالی محترم هر حوزه انتخابیه فرد یا افرادی را کانیدیدا نموده، و برای آنان فعالیت صحیح قانونی و شرعی انتخاباتی نمایند. و برای هرچه بهتر و پرشورتر شدن انتخابات هیچ حوزه ای برای حوزه دیگر کاندیدا تعیین ننماید و همچنین صلاحیت و عدم صلاحیت شخص و یا اشخاص کاندیدا را تأیید و تصدیق ننماید، دخالت در انتخابات هر حوزه به عهده خود آن حوزه می باشد... با تمام این اوصاف، تمامی افراد درصورت دارا بودن شرایط لازم، در تعیین کاندیدا و یا کاندیدا شدن آزاد و مختارند» - صحیفه امام ج 18 ، ص 338

پیروزی حزب جمهوری اسلامی و جامعه روحانیت مبارز تهران و جریان ائتلاف بزرگ در انتخابات دوره اول و خصوصا فضای عاطفی جامعه پس از شهادت مظلومانه شهید بهشتی(دبیر کل حزب) و بسیاری از اعضای موثر حزب در انفجار و ترورهای منافقین و خصوصا با توجه به وجود چهره های روحانی بسیار شاخص و معروفی که در کادر رهبری حزب و یا جامعه روحانیت مبارز حضور داشتند و در اختیار داشتن بسیاری از تریبونهای رسمی و دینی، موقعیت مقتدرانه ای را برای حزب و تشکلهای همسو پدید آورده بود که اجرای تصمیم این تشکل در ارائه لیست متمرکز انتخاباتی برای سراسر کشور در دومین دوره انتخابات مجلس عملا فرصت ایجاد رقابتی سالم و آزاد برای دیگر تشکلها خصوصا تشکلهای منطقه ای و نامزدهای منفرد و مستقل را می گرفت و انتخابات را در مسیر انتخابات تشریفاتی و دولتی و غیر رقابتی قرار می داد. توصیه راهبردی امام خمینی مسیر از پیش تصمیم گرفته شده انتخابات توسط چند تشکل قدرتمند را دگرگون ساخت.

مجموعه مواضع و رفتارهای انتخاباتی امام خمینی در این دوره نشان دهنده اوج هوشمندی متعهدانه امام خمینی نسبت به اصول و ارزشهایی بود که از پیش از پیروزی انقلاب تا این زمان همواره برآنها پای فشرده بود. «حق آحاد ملت و شهروندان در تعیین سرنوشت خویش»، «وجوب پاسداشت آزادی به عنوان شعار بنیادین انقلاب اسلامی و خصوصا حق آزادی انتخاب برای هر فرد»، «رعایت قانون و ارزشهای دینی و اخلاقی در رقابتهای انتخاباتی»، «مخالفت با هرگونه تحمیل رأی و تفکر انحصارطلبانه در انتخابات از ناحیه هر فرد و جناح روحانی و غیر روحانی»، از جمله اموری بودند که در پیامهای پرتعداد انتخاباتی امام خمینی در این دوره نمود بارزی یافته اند.  

امام خمینی با پیامهای متعدد خویش ضمن تشریح معیارهای انتخاب مطلوب و هشدار نسبت به گروه گراییها و جناح بازیهای تفرقه افکن سیاسی  مانع از پیدایش فضای انتخاباتی تک صدایی و غیر رقابتی شد. تبیین جناح بندیهای مختلف احزاب و جمعیتهای سیاسی در این انتخابات و تحلیل گفتمان انتخاباتی امام و بیان مستندات آن در این دوره نیازمند مقاله ای مبسوط می باشد.

علاقمندان را به مطالعه مقاله پژوهشی و مستند «چالشهای انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی و مواضع امام خمینی»(نوشته دکتر حمید بصیرت منش، منتشر شده در فصلنامه ژرفاپژوه، سال سوم دفتر دوم و سوم، تابستان و پاییز 1395) ارجاع می دهم.  

(برای ملاحظه لیست نامزدهای مورد حمایت دفتر تحکیم وحدت و گروههای همسو در انتخابات دومین دوره مجلس اینجا کلیک کنید)

(برای ملاحظه جدول مقایسه ای کاندیداهای مختلف مورد حمایت جمعیتها و احزاب گوناگون در انتخابات دومین دوره مجلس اینجا کلیک کنید)

(برای ملاحظه اسامی نامزدهای تأیید شده برای انتخابات دومین دوره مجلس در تهران اینجا کلیک کنید )

(برای ملاحظه نتایج نهایی انتخابات مرحله اول دومین دوره مجلس شورای اسلامی اینجا کلیک کنید)

(برای ملاحظه نتایج نهایی مرحله دوم دومین دوره انتخابات مجلس اینجا کلیک کنید)

بازتابی از اندیشه سیاسی و مشی انتخاباتی امام خمینی را در این سند مهم که بعنوان سومین سند انتخاباتی  برای نخستین بار منتشر می شود می توان ملاحظه نمود.

متن تایپی دستخط فوق:

کاندیداهای مورد نظرم برای دوره دوم مجلس شورای اسلامی ایران

1 آقای هاشمی رفسنجانی           20 برادر کمالی

2 آقای موحدی کرمانی                  21 فخرالدین حجاری                     برای خبرگان:

3 آقای محمد یزدی                       22 محسن میردامادی                    آقای صادق خلخالی

4 آقای شاه آبادی                         23 ابراهیم اصغر زاده

5 آقای دری نجف آبادی

6. آقای انواری                             24 عباس دوزدوزانی

7 آقای کروبی                              25 دکتر مصطفی معین

8 آقای دعائی

9 آقای حسن روحانی                   26 محمد اصغری (وزیر)

10 آقای دکتر شیبانی                             27 هادی غفاری

11 آقای دکتر زرگر                        28 دکتر اسرافیلیان

12 آقای جلال فارسی                             29 شیخ فضل الله محلاتی

13 آقای عسکر اولادی                   30 مهندس موسویانی

14 آقای سعید امانی

15 آقای لبانی

16 آقای دکتر هادی نجف آبادی

17 خواهر دباغ حدیدچی

18 خواهر بهروزی

19 خواهر دستغیب

انشاءالله مبارک است

روح الله الخمینی

د:سند چهارم : دستخط امام خمینی شامل اسامی کسانی است که امام خمینی در دو مرحله اول و دوم انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی در سال 1367 به ایشان رأی داده است.

توضیح: سومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در دو مرحله (19 فروردین 1367 و 23 اردیبهشت سال 67) در آخرین سال حیات امام خمینی با مشارکت 67 درصدی در سطح کشور و 43 درصدی در تهران برگزار گردید. پیش از این تاریخ امام خمینی با پیشنهاد تعطیلی حزب جمهوری اسلامی و پیشنهاد انحلال سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی که بواسطه تقابل دو دیدگاه (سنت گرا - تحول خواه ؛ و یا: راست و چپ) در درون این تشکیلات، دچار اختلاف و جناح بندی شده بودند، موافقت کرده بود. رقابت اصلی در این دوره بین  طرفداران دو دیدگاه مذکور بود که در آن زمان به نام راست و چپ شناخته می شدند. مجمع روحانیون مبارز که چندی قبل با اجازه و موافقت امام خمینی پس از انشعاب در تشکیلات جامعه روحانیت مبارز تهران تشکیل شده بود با گروههای همسوی آن (دفتر تحکیم وحدت، انجمن اسلامی معلمان، انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه، خانه کارگر و) در یک سو و جامعه روحانیت مبارز با گروههای همسو (هیئتهای موتلفه اسلامی، فدائیان اسلام، انجمنهای اسلامی بازاریان و اصناف، انجمن اسلامی مهندسان، جامعه اسلامی دانشگاهیان و) در سوی مقابل در رأس دو جناح عمده چپ و راست کشور نقش آفرین اصلی این انتخابات بودند.

(اسامی نامزدهای مورد حمایت جامعه روحانیت مبارز تهران : اینجا کلیک کنید)

(تشکل های فعال در انتخابات سومین دوره مجلس: اینجا کلیک کنید)

در این دوره نیز امام خمینی در سال 66 در پاسخ به نامه 4 تن از نمایندگان مشهور مجلس (آقایان مهدی کروبی، عبد الله نوری، حسین هاشمیان، محمد علی هادی نجف آبادی ) بر راهبرد توصیه ای اکید خویش در دوره قبل یعنی عدم دخالت حوزه های انتخابیه در حوزه های دیگر و آزاد گذاردن مردم هر منطقه برای انتخاب نامزدهای خویش مجدد تأکید نمود و در نامه خویش صراحتا بر حرمت استفاده از امکانات عمومی و اموال دولتی و وجوهات شرعی در امر انتخابات فتوا داد (صحیفه امام ج 20 ص 294). همچنین امام خمینی در پیامهایی دیگر بر نهی صریح از دخالت نظامیان در انتخابات و همچنین ضرورت عدم دخالت ائمه جمعه در انتخابات تأکید کرده بود. مرور پیامهای فراوان انتخاباتی امام در این برهه به وضوح نشان می دهد که ایشان با تأکید بیشتر نسبت به دو دوره قبل ، برگزاری انتخابات آزاد و رقابتی و با موازنه متعادل وغیر انحصاری و با محور حاکمیت قانون را وظیفه مهم نظام و دستگاههای مربوطه دانسته است. در این انتخابات جناح موسوم به چپ تقریبا دو سوم کرسیهای مجلس را به دست آورد.

توسعه قائل شدن برای وظایف شورای نگهبان در امر نظارت بر تمامی مراحل انتخابات و تأیید و رد صلاحیتها با تفسیری موسع و فراتر از ظاهر قوانین انتخاباتی در این دوره شدت گرفت و زمینه های تقابل جدی بین برگزارکننده قانونی انتخابات یعنی وزارت کشور و فرمانداریها و هیأت های اجرایی با شورای نگهبان و هیئتهای نظارتی آن را پدید آورد تا جایی که بیم تأخیر در انتخابات در تهران منجر به نامه نگاری ریاست جمهوری (صحیفه امام ج 20 ص 503) و همچنین مکاتبه یادگار امام با امام خمینی (همان، ج 20 ص 504) گردید.

این اصطکاک در جریان شمارش آرا و اعلام نتایج و ابطال انتخابات در حوزه های مختلف و تصمیم به بازشماری و حتی ابطال کل انتخابات در تهران تبدیل به چالشی علنی شد که امام خمینی ناگزیر از دخالت (ر.ک: صحیفه امام ج21 ص 34 و 35) و تعیین نماینده ویژه خویش(آقای محمد علی انصاری) برای عضویت در هیئت ویژه 5 نفره رسیدگی کننده به انتخابات تهران گردید(صحیفه امام ج 21 ص 31) و نهایتا با پیام هشدارگونه امام خمینی به شورای نگهبان و تعیین مهلتی مشخص از سوی امام خمینی (صحیفه امام ج 21 ص 36 و همچنین ص 39)، صحت انتخابات از سوی شورای نگهبان تأیید شد.

اسامی و ترکیب سیاسی افرادی که در دستخط امام خمینی به چشم می خورد بیانگر زوایای مختلفی از باورها و نگرش ایشان به موضوع بسیار مهم انتخابات است.

(برای مشاهده اسامی راه یافتگان به مجلس شورای اسلامی از تهران در دو مرحله اول و دوم انتخابات سومین دوره مجلس اینجا کلیک کنید)

 سخن آخر:

با رحلت امام خمینی در سال 1368 روند تفسیر موسع شورای نگهبان از نظارت استصوابی در همه انتخابات ها (خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و حتی نظریات تفسیری درباره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا) بدون مانع ، شتاب گرفت و در هر انتخاباتی نسبت به دور قبل شدید تر شد. متأسفانه این روند به محدود شدن دایره انتخاب مردم و نامزدها و کاهش مشارکت قشرهای مختلف جامعه در انتخاباتها انجامیده است.

امید است که در سال جاری با توجه به چالشهای اخیر اجتماعی و شرایط خاصی که در آن قرار داریم راهی برای ایجاد تحولی اساسی در این نگرش و سایر مسائل مربوط به انتخاباتها و نهادهای برگزار کننده آن به نفع جلب اعتماد عمومی و مشارکت حد اکثری قشرهای مختلف جامعه  فراهم آید . با بسیاری از دلسوزان کشور هم عقیده ام و بر این باورم که حل بخش عظیمی از ناکارآمدی ها و عقب ماندگی ها و مشکلات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی کشور به همین امر باز می گردد.

اگر ظرفیت عظیم نهفته در جامعه متکثر 85 میلیونی ایران و ظرفیت کم نظیر چندین میلیونی نخبگان آن به معنای واقعی و نه شعاری، به صورت نهادینه شده و قانونمند در بخشهای مختلف نظام با نظر و رأی خود مردم در انتخابها و انتخاباتها شناسایی و بخ کار گرفته شود هیچ مانع و دشمنی ای نمی تواند جلوی موتور محرکه پیشرفت شتابان کشور در همه زمینه ها را بگیرد. امید است که شاهد این تحول معجزه گونه پیش از آنکه دیر شود باشیم.

حمید انصاری 4 اردیبهشت 1402

[1]ـ این عبارت توضیحی در ذیل دستخط امام خمینی ، به خط حاج سید احمد خمینی است  .