باستان‌شناسان در یک مقبره باستانی در اسرائیل متعلق به ۱۵ قرن پیش از میلاد بقایای جسد مردی را یافته‌اند که مدتی پیش از مرگ عمل جراحی مغز بر روی او انجام شده است.

این قدیمی‌ترین نمونه باستانی از ترفیناسیون یا عمل جراحی جمجمه است که در خاور نزدیک یافت شده است. ترفیناسیون یک روش پزشکی شامل سوراخ کردن جمجمه است که قدمتی هزاران ساله دارد.

باستان‌شناسان می‌گویند در مقبره واقع در شهر باستانی تل مگیدو بقایای جسد دو برادر یافت شده است که درعصر برنز بین سال ۱۵۵۰ تا ۱۴۵۰ قبل از میلاد زندگی می‌کردند و روی جمجمه برادر بزرگتر که بین ۲۰ تا ۴۰ سال سن داشته است بریدگی حاصل از جراحی دیده می‌شود.

به گفته آنان پوست سر این فرد شکاف داده شده و سپس با بهره‌گیری از ابزاری تیز و لبه‌های اریب، چهار برش متقاطع روی استخوان پیشانی جمجمه ایجاد شده است. در نتیجه این عمل سوراخی مربع‌شکل به اندازه ۳ سانتی‌متر روی سر فرد ایجاد شده است.

راشل کالیشر، نویسنده این مطالعه و محقق باستان‌شناسی در دانشگاه براون، در این باره گفت: «ما شواهدی در دست داریم که نشان می‌دهد ترفیناسیون برای هزاران سال یک نوع جراحی رایج و بین‌المللی به حساب می‌آمده است. با این حال در خاور نزدیک ما به ندرت شواهدی از آن پیدا کرده‌ایم و تنها حدود ۱۲ نمونه از جراحی جمجمه در کل این منطقه یافت شده است. امید من این است که اضافه شدن نمونه‌های بیشتر از این جراحی‌ها، درک ما از حوزه مراقبت‌های پزشکی و فرهنگ شهرهای باستانی را عمیق‌تر کند.»

تل مگیدو واقع در ۳۰ کیلومتری شمال شرقی حیفا در ۴ هزار سال پیش و در اواخر عصر برنز شهری ثروتمند و پر از کاخ‌ها، معابد و استحکامات دفاعی بود که در مسیر تجاری مهم بین مثر، سوریه، بین‌النهرین و آناتولی قرار داشت.

مقبره تازه‌کشف‌شده در منطقه‌ای در مجاورت یک قصر متعلق به اواخر عصر برنز در تل مگیدو پیدا شده و محققان بر این باورند که این دو مرد احتمالا از اشراف بلندپایه شهر و یا شاید حتی افراد وابسته به دربار بوده‌اند. این دو مرد با سفال‌های قبرسی، مواد غذایی و سایر دارایی‌های با ارزش مشابه آنچه در دیگر مقبره‌های محلی یافت شده بود، دفن شده بودند.

آزمایش دی‌ان‌ای نشان داده است که این دو با هم خویشاوند و احتمالاً برادر هستند. دانشمندان می‌گویند تجزیه و تحلیل بقایای جسد آن‌ها نشان می‌دهد هر دو برادر در زندگی به شدت بیمار بوده‌اند و اسکلت آن‌ها علائم بیماری، از جمله آسیب‌های گسترده که نشان‌دهنده شرایط مزمن و ناتوان‌کننده است، را نشان می‌دهند. هرچند هر دو نفر با وجود بیماری‌های خود توانسته بودند سال‌ها زنده بمانند.

آقای کالیشر در این باره می‌گوید: «بدیهی است که این برادران در شرایط بیماری شدیدی زندگی می‌کردند؛ شرایطی که تحمل آن بدون داشتن ثروت و موقعیت خاص دشوار بوده است. در واقع اگر جزو اشراف باشید شاید لازم نباشد آنقدر کار کنید، می‌توانید رژیم غذایی خاصی داشته باشید و یا با بهره‌گیری از امکانات مراقبتی بهتر علیرغم داشتن بیماری صعب‌العلاج بیشتر زنده بمانید.»

محققان می‌گویند برادر کوچکتر احتمالاً در اثر یک بیماری عفونی مانند سل یا جذام در نوجوانی یا اوایل دهه بیست زندگی خود درگذشته است. برادر بزرگتر اما احتمالا به یک بیماری ژنتیکی مانند دیسپلازی کلیدوکرانیال مبتلا بوده است. این بیماری مادرزادی روی دندان‌ها و استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد و فرم آن‌ها را عوض می‌کند.

پژوهشگران می‌گویند علت انجام عمل ترفیناسیون در برادر بزرگتر دقیقا مشخص نیست. به طور معمول از ترفیناسیون برای کاهش فشار در جمجمه یا درمان علائم صرع و سینوزیت استفاده می‌شده است. در همین حال متون باستانی بین‌النهرین نشان می‌دهند که این عمل برای «درمان شرایط ماورایی» نیز کاربرد داشته است.

دکتر کالیشر می‌گوید: «شواهد استخوانی به ما می‌گوید که این فرد برای مدت طولانی بیماری پیشرونده خود را تحمل کرده است. این مرد که احتمالا اشراف‌زاده بوده یک عمل جراحی جمجمه سطح بالا را انجام داده است و امکان دارد ترفیناسیون برای مداخله در به وضعیت رو به زوال انجام شده است.»

محققان می‌گویند با این حال نبود بافت ترمیم‌شده در استخوان نشان می‌دهد بیمار به فاصله چند روز یا چند ساعت پس از عمل جراحی درگذشته است.

آنچه اما باعث شگفتی باستان‌شناسان شده است این است که نمی‌دانند چرا قطعات جمجمه برداشته‌شده از برادر بزرگتر در مقبره به همراه جسد دفن شده است. پژوهشگران می‌گویند ممکن است اهدافی غیرپزشکی نظیر جادو یا سرنوشت فرد پس از مرگ پشت سر این کار وجود داشته باشد.

نتایج مطالعات تازه دانشمندان در نشریه علمی «Plos One» منتشر شده است.

*یورونیوز