یک استاد حوزه علمیه قم با تأکید بر اینکه نباید حقیقت را فدای مصلحت کرد، گفت: فاطمه زهرا (س) کار بسیار بزرگی کرد که ما هنوز هم عظمت آن کار، جهاد و اعتراض را نمی‌توانیم درک کنیم. مسیر را برای شیعه تغییر داد و عوض کرد و به ما فهماند که نباید تسلیم قدرت‌های طاغوتی شد. این روشی بود که حضرت نشان داد. خود حضرت برای این مقاومت و ایستادگی هزینه سنگینی داد؛ هرچه داشت داد و ظلم ها را تحمل کرد اما این مسیر را در تاریخ نشان داد و حفظ کرد.

جماران، حجت الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی شب شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) در حسینیه دارالزهرا(س) با موضوع «فاطمه(س) و اعتراض در فضای سرکوب»، گفت: فراوان در این گونه جلسات درباره اعتراض حضرت فاطمه(س) به شرایطی که بعد از وفات پیامبر(ص) پیش آمده بود صحبت شده است ولی بنده امشب این موضوع را از زاویه دیگری مورد بررسی قرار می‌دهم. بحث ما در این است که آن اعتراض با آن شرایط خفقان و سخت سیاسی چه ارتباطی داشت؟ و چگونه حضرت زهرا(س) از آن شرایط دشوار برای طرح اعتراضات به حق استفاده نمود؟

این استاد حوزه علمیه قم افزود: بحث ما در مرحله اول توضیحی است درباره شرایط سرکوبی که متصدیان حکومت فراهم کرده بودند. مرحله دوم استفاده‌ای است که حضرت زهرا(س) از آن شرایط و فضا برای طرح مسائل حق خود فرمود. مرحله سوم بحث این است که چگونه اهل قدرت توانستند آن شرایط سرکوب را بعد از وفات پیامبر(ص) در جامعه به وجود بیاورند. بحث نهایی این است آن شرایط سرکوب برای نسل‌های آینده و تاریخ اسلام چه تاثیراتی به جا گذاشت. آن حادثه‌ها گذشت ولی آثار آن همچنان باقی است.

وی تصریح کرد: وقتی قدرت را به دست گرفتند، چون پیکر پیامبر اکرم(ص) دفن نشده بود، اولین اقدامی که انجام دادند این بود که شرایطی به وجود بیاورند تا هیچ کس در جامعه اسلامی جرأت اعتراض کردن نداشته باشد؛ و بیشترین حساسیت آنها نسبت به بنی هاشم و خاندان امیرالمؤمنین(ع) و شخص علی بن ابیطالب(ع) بود. پس باید این مرکزیت را که احتمال هرگونه اعتراض یا رهبری اعتراضات در آن دیده می‌شد را از بین ببرند و منهدم کنند. در این قسمت نیازی نداریم از منابع خودمان و روایات شیعه استفاده کنیم؛ همه این قضایا در منابع اهل سنت هست. یک نمونه اینکه تهدید کردند یا بیعت می کنید و یا اینکه خانه فاطمه(س) را آتش می‌زنیم.

سروش محلاتی اظهار داشت: مسأله بالاتر این است که می دانستند در آن فضای سرکوب و اختناق، برای اینکه جلوی هرگونه مخالفت را بگیرند باید از علی(ع) شروع کنند؛ که اگر جلوی علی(ع) ایستادند احدی جرأت مخالفت نخواهد داشت. در این مرحله تهدید به قتل و گردن زدن کردند. ابن قتیبه می‌گوید ابوبکر قنفذ را فرستاد که علی(ع) را برای بیعت بیاورد ولی حضرت نیامدند. در مرحله دوم عمر با گروهی جلوی خانه حضرت زهرا(س) آمدند. حضرت زهرا(س) پدرش را صدا زد و گفت از این دو نفر ما چه مصیبت‌هایی را باید تحمل کنیم. جمعیتی که آمده بودند برگشتند ولی عمر ایستاد و علی بن ابیطالب(ع) را از منزل بیرون آورد و به منزل ابوبکر آورد. به او گفتند بیعت کن! این وضع بیعت گرفتن است؛ پیامبر(ص) از دنیا رفته و عده ای به هر قیمتی به حکومت چسبیده اند. حضرت فرمود اگر من بیعت نکنم چه می‌شود؟ پاسخ دادند به خدا سوگند گردنت را می‌زنیم.

وی تأکید کرد: مسأله اصلا این نیست که اگر کسی مخالف باشد به زندان برود، بلکه بنا بر این است هر کس این قدرت را نمی‌پذیرد باید او را از صحنه روزگار محو و یا به تعبیر  دیگر حذف کرد؛ و عده ای را هم کردند. در نامه 28 نهج البلاغه، امیرالمؤمنین(ع) به یک جمله از معاویه اشاره می‌کند که به عنوان تنقیص نسبت به علی بن ابیطالب(ع) گفته بود. حضرت فرمودند معاویه این طور نوشتی که مرا مثل شتر در بند به مسجد بردند. می خواهی با این جمله من را مذمت کنی؟ این مذمت برای دیگران است نه برای انسانی که وظیفه خودش را انجام داده است. در روایت امام باقر(ع) تفصیل بردن حضرت از خانه به مسجد برای بیعت کردن آمده است که زبان انسان نمی‌گردد این مطلب را نقل و این تاریخ را بازگو کند.

این استاد حوزه علمیه قم یادآور شد: این فضایی بود که در جامعه وجود داشت و ثقل این فضا در خانه علی بن ابیطالب(ع) و نسبت به شخص علی بن ابیطالب(ع) و فاطمه زهرا(س) است. حضرت فاطمه(س) از این شرایط چگونه می‌توانست استفاده کند؟ به تعببری فضا به شدت امنیتی است. حتی اگر کسی به خانه علی(ع) بیاید متهم است که آمده برای اینکه علیه حکومت تصمیمی بگیرد و آن خانه هم محاصره است. در این فضای خفقان که همه جا بوی خون می داد و آنها تصمیم گرفته بودند هرکسی مخالف است را حذف کنند و از بین ببرند، حضرت زهرا(س) سه اقدام مهم کرد و به شکلی این اقدامات را انجام داد که دشمن نتوانست ایشان را کنترل کند.

وی تصریح کرد: اولین اقدام این بود که حضرت زهرا(س) برای سخنرانی به مسجد آمد. اجتماع مسلمین در مسجد است و زمانی که مهاجر و انصار در مسجد جمع شده اند، یک مرتبه دیدند گروهی از زنان وارد مسجد شدند و حضرت زهرا(س) پشت پرده ای قرار گرفت و شروع به سخنرانی کرد. اینها این فرصت را پیش‌بینی نکرده بودند ولی حضرت از این موقعیت استفاده کرد که در اجتماع مسلمانان، دولت وقت را استیضاح کرد. این خطبه‌ای است که به خطبه فدکیه معروف شده است، نه اینکه درباره موضوع فدک باشد؛ بحث های مختلفی دارد. حضرت آنجا حقایقی را به تفصیل بیان کرد. شخص دیگری را در آن فضا سراغ نداریم که اقدام به اعتراضات صریح کرده باشد.

سروش محلاتی افزود: اقدام دوم ارتباط با تک‌ تک مهاجر و انصار است. شیخ مفید و ابن ابی الحدید از طریق معاویه نقل می کنند که امیرالمؤمنین(ع) فاطمه(س) را بر مرکبی می نشاند، دست حسن(ع) و حسین(ع) را می گرفت، و در شهر مدینه در مقابل تک‌ تک خانه‌های مهاجرین و انصار حاضر شد و با آنها صحبت کرد. چطور می‌شود آن حکومت دیکتاتوری در آن شرایط خفقان نتوانسته است تدبیری داشته باشد و جلوی این حرکت را هم بگیرد؟ در نقل مرحوم شیخ مفید است که این حرکت چهل روز طول کشید.

وی یادآور شد: اقدام سوم سخنرانی مفصلی است وقتی که عده ای از زنان مهاجرین و انصار به خانه حضرت زهرا(س) آمدند. آنچه در بیان این اعتراض باید اتفاق بیفتد، در همان شرایط حضرت زهرا(س) انجام داد. خانه حضرت زهرا(س) محصور نبود، خود حضرت هم در حصر نبود؛ هنوز عقل جباران به اینجا نرسیده بود یا این جرأت را نسبت به دختر پیامبر نداشتند که بتوانند چنین سیاست‌هایی را اعمال کنند. حضرت از اجتماع مردم در مسجد و اجتماع در منزل و ارتباط با اشخاص استفاده کرد تا این حقایق مطرح شود و صدای حضرت به گوش مردم برسد و این در تاریخ ثبت شود و شد.

این استاد حوزه علمیه قم گفت: در اینجا یک مسأله سومی قابل طرح است که واقعا کسانی که این اقدامات را می‌کردند و این خفقان را به وجود آورده بودند و این فضای سرکوب و تهدید را مدیریت می کردند، چه چیزی در ذهنشان می گذشت و دنبال چه بودند؟ و یا به  تعبیر دیگر، برای این رفتارهای خلاف قاعده خود چه توجیهی داشتند؟ توجیه‌شان این بود که جامعه اسلامی بعد از پیامبر(ص) در معرض خطر است و ما هیچ راهی نداریم برای جلوگیری از خطر دشمن غیر از اینکه این شرایط امنیتی را به وجود بیاوریم و فورا تکلیف حکومت را مشخص کنیم.

وی با اشاره به بیعت نکردن برخی انصار با خلیفه دوم، اظهار داشت: عمر گفت اینها را بکشید که اهل فتنه هستند؛ یعنی قدرت ما را قبول ندارند. مگر این افراد شورشی کرده اند؟! چون ما را قبول نداری، اهل فتنه هستی و استحقاق قتل داری؛ اگر ما اجازه دادیم که نفس بکشی بر تو منت گذاشته ایم. با این توجیهات یک عده از مردم ساده لوح پذیرفته بودند و یک عده هم تمکین کرده بودند تا خودشان هم سهیم باشند و آینده داشته باشند و یک عده هم ترسیده بودند. به هر حال قدرت را به دست گرفتند اما ای کاش این توجیهات یک بار بعد از وفات پیامبر(ص) اتفاق افتاده بود و تمام می‌شد و از آن به بعد حکومت‌ها به رأی مردم و حقوق مردم احترام می‌گذاشتند ولی آنها یک کاری را شروع کردند که در طول تاریخ تبدیل به یک قاعده شد.

سروش محلاتی یادآور شد: امروز آنقدر روش های جدید برای حذف مخالفین وجود دارد که دیگر کسی هیزم نمی­ آورد تا عده ای را به عنوان اینکه مخالف هستند آتش بزند، ولی این شیوه ­ها و روش­ های مدرن که آن روزها نبود. عبدالله بن زبیر بنی هاشم را در شعبی جمع کرد و اطرافش هم هیزم آوردند برای اینکه چرا با ما بیعت نمی­ کنید. در همین حین عده ­ای از کوفیان شنیدند چنین حادثه ­ای اتفاق افتاده و سواره حرکت کردند و خودشان را به مکه رساندند و بنی هاشمی که محصور شده بودند را از حصر نجات دادند و بعد هم به سراغ خود عبدالله بن زبیر رفته بودند که به خانه کعبه پناه برده بود. بعد برادرش عروه گفت برادرم معذور بوده و می خواست آنها را بترساند تا اطاعت از او را بپذیرند.

وی با تأکید بر اینکه گریه ما فقط بر مظلومیت فاطمه زهرا(س) نیست، اظهار داشت: پایه و اساس حکومت را بر فساد قرار دادند و این ادامه پیدا کرد. وقتی قدرت اصالت پیدا کرد و همه چیز در برابر او فدا شد، فقط فاطمه زهرا(س) و علی بن ابیطالب(ع) قربانی نیستند. عبدالله بن زبیر گفت ما همان کاری را می کنیم که بزرگانمان کرده اند. هزار سال است که در دفاع این توجیهات را کرده­اند و هزار سال است که شیعه در برابر این توجیهات ایستاده و گفته­ ایم که نباید حقیقت را فدای مصلحت کرد.

این استاد حوزه علمیه تأکید کرد: فاطمه زهرا (س) کار بسیار بزرگی کرد که ما هنوز هم عظمت آن کار، جهاد و اعتراض را نمی‌توانیم درک کنیم. مسیر را برای شیعه تغییر داد و عوض کرد و به ما فهماند که نباید تسلیم قدرت‌های طاغوتی شد. این روشی بود که حضرت نشان داد. خود حضرت برای این مقاومت و ایستادگی هزینه سنگینی داد؛ هرچه داشت داد و ظلم ها را تحمل کرد اما این مسیر را در تاریخ نشان داد و حفظ کرد. خوشا به حال کسانی که علاوه بر اینکه برای فاطمه زهرا(س) اشک می ریزند و لباس مشکی بر تن می کنند، این راه را هم می فهمند و به درستی ادامه می دهند.