جماران: فرشاد مومنی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) و اقتصاددان در نشست مجازی موسسه دین و اقتصاد با موضوع سیاست گذاری در بحران، گفت: طرز رفتار مالی دولت آیینه شناسایی ماهیت حکومت ها است و از نظر ماهوی مالیه حکومت به معنی خود حکومت است. این تصوری که رایج است که گویی مساله بودحه فقط مربوط به اقتصاددان ها است، باید کنار گذاشته شود. از دیدگاه اقتصادی می توان از سه زاویه به بودجه نگاه کرد. در سطح خرد ما می توانیم دولت را به مثابه یک سازمان بزرگ نگاه کنیم و بگوییم از نظر کارایی و بهینگی در چه سطح خردمندانه ای اداره می شود. در سطح کلان نیز  بودجه برای دولت به عنوان متولی سطح کلان اقتصاد، به عنوان حیاتی ترین ابزار برای تحقق آن محسوب می شود. رشد مستمر اقتصادی، اشتغال کامل عوامل تولید، ثبات، توزیع عادلانه درآمد و تسهیل توسعه  از اهداف این زاویه نگرش است. از دیدگاه تحلیل های اقتصادی، ما با تقدم مسائل سطح توسعه نسبت به سطح کلان روبرو هستیم.  اساسی ترین کانون ارزیابی بودجه، از زاویه سطح توسعه است یعنی دولت متولی اجرای برنامه توسعه می شود که بودجه بُرش یک ساله آن برنامه ها است.

14 مورد از 17 عملکرد اقتصادی درخشان انقلاب در دهه اول ثبت شده است

وی افزود:  وقتی می خواهیم یک سندی را از دریچه تحلیل های سطح توسعه بررسی کنیم، باید با 7 متغیر کنترلی این کار را انجام بدهیم. مهم ترین متغیر رابطه مردم با حکومت است یعنی هر کشوری وقتی می خواهد منابعی را تخصیص دهد و تصمیمی بگیرد، باید ببینید آن تصمیم  چه تاثیری بر رابطه خود با مردم می گذارد؟ آیا همدلی ایجاد می کند یا ستیز به بار می آورد؟ 6 متغیر دیگر هم همتراز با متغیر اول محسوب می شوند. در قرن بیستم سه نقطه عطف وجود دارد که افتخارآمیزترین تحولات اقتصادی ما را نشان می دهد. یکی از این سه برهه ربع اول قرن بیستم یعنی ماجرای مشروطه است، دومی در سال های میانی قرن بیستم یعنی دوره ملی شدن صنعت نفت و دیگری در دهه اول انقلاب اسلامی بوده است. در هر سه مورد علیرغم وجود بی سابقه ترین فشارهای خارجی، درخشان ترین عملکرد اقتصادی رخ داده است. در 50 سال گذشته اقتصاد ایران 17 قله عملکرد اقتصادی دارد که 14 مورد آن در ده ساله اول انقلاب رخ داده یعنی زمانی که به طور نسبی رابطه دولت و حکومت نسبت به قبل و بعد آن دوره، بهتر بوده است. برای اولین بار در تاریخ بودجه ریزی مبتنی بر تصویب پارلمان، در دوره دکتر مصدق است که ما با بودجه ی دارای مازاد روبرو هستیم. در آن دوره بوده که ما شاهد آن بودیم تراز تجاری کشور مثبت بوده یعنی ایران بیش از واردات صادرات داشته است. برای همین است که می گوییم با کمترین امکانات و تحت غیرعادی ترین فشار ها می توان کارهای بزرگی انجام داد. جامعه ای که رابطه مبتنی بر حسن تفاهم با حکومت خود ندارد، بسیار ناکارآمد و گران اداره خواهد شد. 

پهلوی به زور نیروهای امنیتی و نظامی خود مغرور بود

عضو هیات علمی دانشگاه علامه خاطرنشان کرد:  ما باید مردم و حکومت گران را به علم دعوت کنیم چون نهاد علم در طول تاریخ و تمدن بشر کم هزینه ترین و پردستاوردترین ابزار وفاق بوده است. اگر حکومت ما پشت به علم کرده باشد، سرمشروعیت خود شرط بندی می کند. آن چیزی که من از حکومت گران خواستم این است که به طرز رفتار چین و روسیه دقت کنند. ما می خواستیم روی آنها به عنوان متحدان استراتژیک حساب کنیم اما رذیلانه ترین و فرصت طلبانه ترین رفتار را از سوی آنها مشاهده کردیم. روسیه که چندین برابر چین از ما بهره کشی کرده است، بیشتر از این چین پیش رفت. اینکه من از رذیلت های چین و روسیه گفتم به این معنی نیست که انگار اسراییل و انگلستان و .. در حال استراحت هستند. آن چیزی که ما مشاهده می کنیم این است که این کشورها جریان هایی را راه اندازی می کنند که آگاهی های دروغ و غلط را به ایدئولوژی تبدیل می کنند. الان مدتی است در ایران یک موجی راه انداختند  که حکومت پهلوی سقوط کرد چون مردم را سرکوب نکرد. خدا رحم کرده چندین میلیون نفر از کسانی که حکومت پهلوی را دیده اند الان زنده هستند. ماجرا این بود که پهلوی به زور نیروهای امنیتی و نظامی خود مغرور بود، فکر می کرد همه چیز را در کنترل است. محمدرضا شاه کسی است که در اتخاذ مسیر سرکوب، ابایی از تشکیل حکومت نظامی هم نداشت. بعد از شکست دولت نظامی بود که پهلوی گردن خود را کج کرد و گفت من پیام انقلاب شما را شنیدم. در این واقعیات دست می برند تا بیرونی ها بتوانند از آب گل آلود ماهی بگیرد. حکومت گرامی حالا که روی مساله نفوذ حساس است، رد نفوذی ها را کسانی بجوید که می گویند با مردم گل آویز شوید. با این اوصاف اگر اراده و اهتمامی در ساختار قدرت در توجه به علم وجود می داشت، می توانست در جریان اتفاقات آبان 1398 به نکات کتاب کسی چون سعید مدنی کتابی توجه کند. در آن کتاب (آتش خاموش) یک نکته کلیدی مطرح شد مبنی بر اینکه گستره و عمق نارضایتی ها در سال 1398، مطلقا قابل مقایسه با سال 1396 نیست و اگر ماجرا دیده نشود، نارضایتی ها با اتعکاس های طولانی مدت تر و گسترده تر تکرار خواهد شد. تلخ و تاسف بار است کسانی که چنین کارهایی می کنند، نه تنها پاداش نمی گیرند بلکه در معرض تنبیه هم قرار می گیرند.

به گزارش جماران، وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به نگرانی ها در خصوص بودجه سال 1402، خاطرنشان کرد: بیش از دو دهه پیش بر اساس تجربه تعدیل ساختاری در آمریکای لاتین، بانک جهانی یک پژوهشی انجام داد که در آن گفته شده بود کشورهای آمریکای لاتین به جای همدلی با مردم خود سرکوب را انتخاب کردند. نویسنده این پژوهش محاسبه ای کرده بود مبنی بر اینکه اگر حکومت های مورد بررسی، تنها یک درصد اضافه تر (از کل تولید ناخلص داخلی) صرف تغذیه، سلامت، آموزش و مسکن مردم خود می کردند، زندگی شهروندان بهتر میشد اما این دولت ها به طور متوسط سالانه معادل 7 درصد تولید ناخالص داخلی مردم شان را صرف سرکوب کردند. مساله مهم تر در این خصوص این است که در آن سال ها علاوه بر بهتر نشدن وضع زندگی مردم، بی ثبات ترین وضعیت سیاسی برای همان دولت ها  رقم خورده است. کسان دیگری عین همین پژوهش را در کشورهای آفریقایی که برنامه تعدیل ساختاری را اجرا کرده بودند، انجام دادند و دیدند عین همان بلایی که بر سر دولت و ملت کشورهای آمریکای لاتین آمده بود، بر سر این کشورها هم آمده است. ما از این ظرفیت و فرصت استفاده کرده و از اهل خرد استمداد می کنیم به جای تقابل و ستیز علم را فصل الخطاب قرار دهند. 

مومنی افزود: باید از خطاهای فاحشی که از تجربه بودجه 1401 حاصل شد، اجتناب شود. چقدر کارشناسان تلاش کردد بگوید بدجه 1401 اشتغال زدا و فاجعه آفرین است و توان مالی حکومت را مستهلک می کند اما گوش شنوایی پیدا نشد. به محض اینکه ارز پایه مایحتاج مردم جهش پیدا کرد، اولین واکنش دولت محترم این بود که فعلا ماهی 300 هزار تومان بگیرید. یعنی آن شیطان هایی که در جلد دولت و مجلس رفته بودند و می گفتند برای رفع تنگنای مالی شوک نرخ ارز ایجاد کنید، بلافاصله آثارش را دیدند و کاری کردند هزینه های دولت به طرز خیلی فراینده ای افزایش پیدا کند. بعد از دوسه ماه به فوریت مصوباتی اتخاذ شد که حقوق بازنشسته ها و کارمندان را افزایش دهند. جالب است این کارها را می کنند و باز نارضایتی ها بیشتر می شود. بر اساس پژوهش هایی که در درون سازمان برنامه، بانک مرکزی و وزارت اقتصاد صورت گرفته، گفته می شود هزینه های دولت، با ضریب 3.5 برابر هر واحد شوک قیمتی افزایش پیدا می کند. خدا کند بعد از سی سال تکرار این سیاست ها، مسئولان به خودش بیایند. تقریبا تمام مطالعات در زمینه اقتصاد سیاسی بودجه ریزی شده است می گوید وقتی بحران مالی دولت تشدید میشود، یکی از کارهایی که انجام می دهد طفره رفتن از مسئولیت های  حاکمیتی است. شرم باد بر کسانی پروژه تعدیل ساختاری را بر ایران تحمیل کردند. نسبت تعهدات حکومت کشور ما در سلامت و آموزش  در سال هایی که نفت بیش از 100 دلاری را می فروخته حدودا نصف میانگین جهانی بوده است. حکومت گرامی نگاه کند تا ببیند پس از اجرای تعدیل ساختاری، تعهداتش در امور حاکمیتی مانند تغذیه، مسکن، سلامت، آموزش و ... به حدود یک چهارم زمان جنگ رسیده است. این مساله به امنیت ملی ما گره میخورد چون ما بیش از 15 استان مرزی داریم. آنها که دلشان برای امنیت ملی می تپد باید بفهمند که شکننده ترین آثار این وضعیت در استان های مرزی ما خ داده است.

 دولت فعلی اگر تجربه سی سال گذشته را نمی تواند بررسی کند، لااقل تجربه یک سال اخیر خود را ببیند

به گزارش جماران، استاد دانشگاه علامه با بیان اینکه چطور  عده ای با این شرایط شب می توانند راحت بخوابند؟ گفت:  در دوهه گذشته مطالعاتی رخ داده که متغیرهای سنتی شدت بخشنده به نابرابری های ناموجه در برابر سیاست های اقتصادی رنگ باخته اند. وقتی در دوران شوک درمانی ابعاد نگران کننده ای از هزینه برای دولت پیش آمده، تولید را رها می کند. ببینید در همین دورانی که وزیر جدید صمت آمده چندبار درباره دغدغه واردات خودرو حرف زده و چندبار درباره رفع موانع تولید سخن گفته است. تکان دهنده تر این است که ارز ترجیحی تولید کننده دارو را حذف کردند اما به واردکنندگانی که قبلا ارز ترجیحی نمی دانند، ارز می دهند. جامعه شناسان توسعه می گویند وقتی حکومت به سمت شوک درمانی می‌رود اولین ضربه هولناک را به مغز خود وارد می کند. دولت فعلی اگر تجربه سی سال گذشته را نمی تواند بررسی کند، لااقل تجربه یک سال اخیر خود را ببیند. الگوی حاکم بر تخصیص ها یک موضوع مهم دیگر است چون اگر تخصیص ها به سمتی باشد که مطالبات مردم در آن سمت نیست، آشوبناکی را ریشه دار خواهد کرد. برخی فکر می کنند با ادعاهای خلاف واقع به آبرو و حیثیت دولت اضافه می کنند. همین گزارش 5 ماهه تفریغ بودجه را ببینید. کسانی فکر می کردند از حیث دفاع از دولت می توانند آمارهایی درباره فروش نفت بدهند. آیا آنها فکر نمی کنند دیوان محاسبات بر حسب وظیفه خودش گزارش می دهد و معلوم می شود این حرف ها خلاف واقع است؟ چه کسی از اینگونه دفاعیات از دولت سود می برد؟ 

در دو سال دولت احمدی نژاد، رتبه ایران در زمینه فساد ۸۰ پله سقوط کرد

دکتر فرشاد مومنی در پایان سخنان خود گفت: یک مساله بسیار مهم دیگر این است که باید خیلی صمیمانه و مشفقانه با دولت در میان بگذاریم. زمزمه هایی به صورت غیر رسمی شروع شده که کسانی به اسم دلسوزی می خواهند دولت بودجه را بدون جداول اطلاعتی ارائه دهد که دعا می کنم صحت نداشته باشد و فقط یک شیادی رسانه ای باشد. اگر کسانی فکر می کنند عدم شفافیت به دولت کمک می کنند تجربه احمدی نژاد در زمینه شفافیت گریزی چه کارنامه ای برای کشور رقم زد. یادمان نرفته که او با آن اداهای خاص خود می گفت می خواهم بودجه ای بنویسم که در جیب جا می شود.  با همه آن هارت و پورت های ضد امپریالیستی و ضد صهیونیستی که او داشت، بی سابقه ترین شدت بخشی به وابستگی های ذلت آور به دنیای خارج را رقم زد  که در تاریخ 50 سال گذشته بی سابقه بود. اینها در گزارش مرکز پژوهش های مجلس ثبت شده است. عدم شفافیت همزاد فساد است. هرگز نشده که به اندازه دولت احمدی نژاد فساد مشاهده کرده باشیم. او باعث شده بود در یک فاصله 2 ساله ایران 80 رتبه در زمینه فساد سقوط کند. اینگونه می خواهید آبروی دین خدا را حفظ کنید؟ ما شرایطی را تجربه کردیم که فقط 7 کشور در دنیا از نظر فساد، پایین تر از ایران بودند. دولت محترم حواسش باشد آنهایی که این پوست خربزه را زیر پایش می اندازند، خیرخواه دولت و ملت ایران نیستند. به غیر از زیر ذره بین گذاشتن بودجه عمومی دولت و سیاست های اقتصادی-اجتماعی دولت و تخصیص ها، ماجرای بودجه شرکت های دولتی هم باید بررسی شود. متاسفانه در دوساله اخیر، مجلس اجازه نداده است گزارش دیوان محاسبات در این خصوص در صحن علنی مجلس قرائت شود. امیدوارم مجلس گزارش دیوان را منتشر کند.