با هر روز تعلل در احیای توافق‌ها، رقبای بازار انرژی در همسایگی ایران به دستاوردهای تازه‌تری می‌رسند و ایران، روز به روز به حذف شدن از معادلات بازار نفت‌وگاز نزدیک‌تر می‌شود. تنها یک هفته به آغاز زمستان در ایران باقی مانده که «جواد اوجی»، وزیر نفت دولت سیزدهم از مردم «صرفه‌جویی» در مصرف گاز را درخواست می‌کند. «اوجی» در تازه‌ترین اظهاراتش گفته که مشترکان پرمصرف در ایران «نقره داغ» خواند شد.
هشدار کمبود گاز و درخواست مصرفه بهینه در آستانه آغاز فصل سرد سال درحالی توسط وزیر نفت ابراز شده که مدت زیادی از هشدار مقامات رسمی به «زمستان سخت»‌ در اروپا نمی‌گذرد. یادمان نمی‌رود که همین عبارت و مفاهیمی مشابه با آن، مدت‌ها تیتر اول رسانه‌های متبوع دولت ابراهیم رئیسی را به تسخیر درآورده بود. حالا اما، تامین گاز برای مصرف داخلی نیز با مشکلات بزرگی مواجه شده‌است.
حالا دیگر مدت‌ها است که برخی چهره‌های سیاسی از زمستان سرد در اروپا صحبت می‌کنند. در واقع کنایه آنها به کمبود انرژی و سوخت ناشی از جنگ اوکراین است. این در حالی است که ایران تلاش دارد، بگوید اروپا به دلیل نیاز به انرژی ایران در موقعیت ضعف قرار دارد؛ اما واقعیت کدام است؟
به گزارش ایسنا ، روز ۵ اسفند ۱۴۰۰ روسیه، تهاجم گسترده‌ای را به اوکراین، همسایه غربی خود آغاز کرد که نشان‌دهنده تشدید چشمگیر بحران روسیه و اوکراین محسوب می‌شد که از سال ۲۰۱۴ آغاز شده بود. این در حالی است که این تهاجم بزرگ‌ترین حمله نظامی متعارف به خاک اروپا از زمان جنگ جهانی دوم است. عده‌ای بحران انرژی و ایجاد تورم در قاره سبز را از تبعات این جنگ می‌دانستند و در این میان برخی مقامات ایران هم معتقد بودند که در پی این بحران انرژی، اروپا به جای آنکه برای ایران شرط بگذارد، باید شروط ایران در احیای توافق هسته‌ای را بپذیرد.
به موازات این اظهارات سیاسی برخی افراد معتقد هستند که ایران خودش با مشکل گاز در زمستان روبروست و ایرانی‌ها نمی‌توانند طرف غربی را بابت موضوع انرژی سرزنش کنند اما سوال اینجاست که ایران کجای زمستان سرد اروپا قرار دارد؟ اصلا زمستان برای ایرانی‌ها و اروپایی‌ها چه تفاوتی دارد؟
سرمای اروپا حالا حدود ۴ ماه است که آغاز شده است؛ خبری از زانوزدن اروپایی‌ها مقابل ایران نیست. البته مردم اروپا کماکان تشویق به صرفه‌جویی منابع انرژی می‌شوند و گاز همچنان گران است. با این حال هر طور که هست هر چند به سختی آنها دارند، سرما را سپری کنند. اما ایران که دومین ذخایر گازی جهان را داراست هم دارای چالش‌هایی در این حوزه است؛ به گونه‌ای که برخی خبرها از قطعی گاز صنایع فولادی و حتی شرکت‌های پتروشیمی حکایت دارد.
اما مسئله اصلی این که زمستان در اروپا طولانی‌تر است. اروپایی‌ها تا فرودین و اردیبهشت با سرمای جدی روبه‌رو هستند اما ایران از نیمه اسفند با مازاد گاز روبه‌رو می‌شود. ضمن اینکه در دو ماه پیش رو که ما بالاترین مصرف گاز را داریم؛ طرف اروپایی گاز ذخیره کرده و از دوماه آینده با مشکل روبه‌رو می‌شود
نرسی قربان (کارشناس ارشد حوزه انرژی) پیش از این در تحلیلی به ایسنا گفته بود: «اروپا زمستان سختی خواهد داشت اما این‌گونه نیست که اروپا به دلیل نبود گاز روس‌ها از بین برود؛ اروپا از انرژی‌های دیگری مانند نفت و زغال‌سنگ استفاده خواهد کرد و تا جایی که امکان دارد، نبود گاز روس‌ها را جبران خواهد کرد. زمستان امسال سپری خواهد شد و قطعا تلاش خواهند کرد دیگر متکی به گاز روسیه به صورت تنها نباشند کما اینکه این کار در شرایط فعلی نیز انجام شده است و برنامه‌های سه تا چهار سال آینده خود را این‌گونه تدوین کرده‌اند که برای LNG از قطر، برای گاز از آفریقا سناریو طراحی کنند.»
سناریوی انتقال گاز به اروپا چگونه است؟
اگر قرار باشد ایران به اروپا گاز صادر کند می‌تواند از طریق خطوط لوله ترکیه استفاده کند چون ایران تا مرزهای شمال غربی خط لوله گاز دارد و از طریق آن می‌تواند از طریق سوآپ گاز به اروپایی‌ها گاز بفروشد. قطعا پروسه انتقال گاز به اروپا موضوع کوتاه مدتی نیست و نیاز به ایجاد کانال‌های ارتباطی یا استفاده از ظرفیت دیگر کشورها دارد. خیلی‌ها معتقد بودند، در این بین ایران نیز می‌تواند گزینه‌ای برای جایگزینی صادرات گاز روسیه به اروپا باشد، اما آنطور که حمیدرضا عراقی - مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران - به ایسنا گفته برای صادرات گاز به اروپا نیازمند شروطی هستیم که اگر محقق شود، می‌توانیم بازارهای اروپا را به دست آوریم. در حال حاضر ایران امکان صادرات گاز را ندارد، با توجه به شرایط کنونی گاز، ایران نمی‌تواند جایگزین روسیه شود اما اگر در درازمدت صرفه‌جویی صورت بگیرد و توسعه مخازن انجام شود، ایران می‌تواند از فرصت‌ها استفاده کند و این مسئله تنها منوط به شرایط کنونی نمی‌شود و درصورت فراهم شدن شرایط کلا می‌تواند از مزایای توسعه صادرات بهره ببرد. حتی گفته می‌شود اگر تحریم نفت ایران برداشته شود و به بازارهای انرژی عرضه شود؛ التهاب بازار انرژی را کاسته و در تامین برق و سوخت های جایگزین موثر است.
مسئله فقط گاز نیست
مسئله فقط گاز نیست بلکه فروش فرآورده های نفتی و یا LPG مورد نیاز اروپایی‌هاست. گاز مایع مورد نیاز اروپایی هاست و ما هم تولید مناسبی در این زمینه داریم مسئله دیگر اثر لغو تحریم‌های نفتی ایران بر قیمت بازار انرژی است. با ورود نفت ایران به بازار، قیمت سبد محصولات انرژی در جهان کاهش پیدا خواهد کرد و گاز طبیعی مایع (LNG) کاملا وابسته به قیمت نفت است و اگر قیمت نفت کاهش پیدا کند بخشی از بحران گرانی سوخت در اروپا نیز کاهش پیدا خواهد کرد.
این در حالی است که به گزارش فراز ، طبیعی است که موقعیت ایران، تحت فشار تحریم‌های بی‌سابقه و فرار سرمایه از کشور، در معادلات انرژی جهان و منطقه از ثبات گذشته برخوردار نیست و همین کافی است تا عقب‌گرد تاریخی کشور در صنعت نفت و گاز را به خوبی توجیه کند. همه این‌ها اما نافی ضعف تصمیم‌گیرندگان در مدیریت این صنعت نیست. بر کسی پوشیده نیست که تنها راه برون‌رفت از بحران امروز، حل مناقشات بین‌المللی و منطقه‌ای است و احیای برجام شاید تنها مسیر عبور از چنین شرایطی باشد. با هر روز تعلل در احیای توافق‌ها، رقبای بازار انرژی در همسایگی ایران به دستاوردهای تازه‌تری می‌رسند و ایران، روز به روز به حذف شدن از معادلات بازار نفت‌وگاز نزدیک‌تر می‌شود.
همسایگان ایران برندگان بازی انرژی و گاز
قطر، با حدود ۳ میلیون نفر جمعیت و سومین دارنده ذخایر نفت در جهان، در چندسال اخیر توانسته به بزرگترین فروشنده گاز مایع در دنیا تبدیل شود. سرمایه و فناوری غربی و اروپایی، نقش بزرگی را در احقاق این دستاورد ایفا می‌کند. میزان سرمایه‌گذاری کمپانی نفتی «شل» در قطر، از سال ۲۰۰۶ تا به امروز، در مجموع بیش از ۲۰ میلیارد دلار بوده و تعهد‌های بلند مدتی را برای سودآوری این کشور از تولید و فروش نفت و گاز عقد شده است. کمپانی فرانسوی «توتال» نیز با در اختیار داشتن ۳۰درصد از سهام میدان نفتی «شاهین» و مجموعا ۴۶.۷درصد از تاسیسات تقطیر گاز مایع در قطر، تولید بیش از ۱۸میلیون تن‌متر گاز مایع را برای این کشور تضمین می‌کند. «اکسان موبیل» و «وسکو» نیز از دیگر کمپانی‌های نفتی حاضر در قطر هستند.
عراق، کشوری با جمعیت ۴۱ میلیونی و یکی از وابسته‌ترین اقتصادهای جهان به نفت است. در دهه گذشته، درآمدهای نفتی عراق، بیش از ۹۹ درصد صادرات، ۸۵ درصد بودجه دولت و ۴۲درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود اختصاص داده است. شرکت مهندسی نفت چین، یکی از شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت چین، قراردادی به ارزش ۳۸۶ میلیون دلار را برای مهندسی، خرید، ساخت و راه‌اندازی دو مجموعه از تأسیسات فرآوری نفت خام در میدان نفتی رومیله در جنوب عراق منعقد کرده است. ظرفیت تولید میدان «رومیله»، ۱.۵میلیون بشکه نفت در روز است.
عراق، از نظر ذخایر نفتی متعارف جهان در رتبه سوم قرار دارد. تولید نفت عراق از روزانه ۱.۳ میلیون بشکه در سال ۲۰۰۳، به ۴.۲ میلیون بشکه در سال ۲۰۲۲ رسید که بیش از ۳.۵ میلیون بشکه از آن، روزانه صرف صادرات می‌شود. یاری سرمایه و فناوری‌های خارجی به بهینه‌سازی مصرف انرژی در عراق، مصرف روزانه این کشور را در سقف ۸۵۰هزار بشکه در روز حفظ کرده است.
سرمایه‌ای که به باکو سرریز شد
جمهوری باکو، همسایه ایران در جوار خزر، با جذب بیش از ۶۰ میلیارد دلار سرمایه از ۳۳ کمپانی در ۱۵ کشور جهان توانسته تولید نفت خود را از روزانه ۸۳هزار بشکه در سال ۲۰۰۲ به ۸۵۶هزار بشکه در سال ۲۰۲۱ برساند. از ابتدای سال 2022، بیش از 41 میلیارد دلار برای توسعه میدان‌های «آذری-چراغ-گونشلی» سرمایه‌گذاری شده که حدود ۲۰۱هزار بشکه نفت در روز و سالانه بیش از 49 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را برای دولت آذربایجان به ارمغان خواهد آورد.
وضعیت ایران در بازار نفت، با پیشرفت‌های چشم‌گیر همسایگان رقیب، رو به تضعیف است. صنعت نفت ایران، ظرفیت تولید بیش از ۴ میلیون بشکه در روز را در خود دارد و حالا با توجه به وضعیت تحریمی بی‌سابقه و عدم امکان صادرات نفت، عملا به ظریفت اسمی تبدیل شده است. هم‌پیمان‌های ایران در شرایط تحریم نیز اخیرا با عقد قراردادهایی با دیگر کشورهای خلیج فارس از جمله قطر، نشان دادند که خطر پذیرش ریسک تحریم‌های غرب، بیش از گذشته است و معامله بی‌دردسر برای آن‌ها مطلوب‌تر است. به نظر می‌رسد تا زمانی که شمشیر تحریم از زیر گلوی صنایع نفتی و نظام پولی و بانکی کشور برداشته نشده، باید شاهد پیشرفت روزانه رقبا در منطقه و افول آرام صنعت نفت ایران باشیم.

*روزنامه ابتکار

  تعداد بازديدها: 571

    نسخه قابل چاپ