جماران، سیزدهم آبان ماه سال 58، خبری در صدر اخبار رسانه های داخلی و خارجی قرار گرفت: سفارت امریکا در تهران به تصرف دانشجویان پیرو خط امام در آمد. امریکایی ها از همان ساعات اولیه به تکاپو و چاره جویی روی آورده بودند. دو هفته پس از این ماجرا اما، پیام امام خمینی (س) برای آزادی گروگان های زن و سیاهپوست، برگ دیگری از این ماجرا را رقم زد. در سالروز این فرمان تاریخی امام به مرور واقعه خواهیم پرداخت.

روایت مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی از اشغال لانه جاسوسی

مرحوم آیت الله هاشمی رفسجانی چگونگی باخبر شدن خودش از این ماجرا را اینگونه روایت کرده است:

در 13 آبان 1358، من و آیت اللّه خامنه ای در مکه بودیم که خبر تصرف سفارت امریکا‌‎ ‎‌را شب هنگام، در پشت بام محل اقامتمان، هنگامی که آماده خواب می شدیم، از رادیو‌‎ ‎‌شنیدیم، تعجب کردیم، زیرا انتظار چنین حادثه ای را نداشتیم. ‌

‌‌روزهای بعد، روزهای انتظار و نگرانی بود؛ تا اینکه به تهران آمدیم و در جریان‌‎ ‎‌جزئیات قرار گرفته و مشخص شد که گروهی از دانشجویان معترض بدون اطلاع و‌‎ ‎‌هماهنگی با مسئولان، به سفارت حمله کرده اند و آن را به اشغال درآورده اند. اکنون ما،‌‎ ‎‌در مقابل یک عمل انجام شده ای، قرار گرفته بودیم که امام نیز، بعد از رؤیت اسناد و‌‎ ‎‌مدارک دخالت های امریکا در اوضاع داخلی ایران، آن را تأیید کرده بودند و طی سخنانی‌‎ ‎‌فرموده بودند: «آن مرکزی هم که جوان های ما رفتند گرفتند ـ آن طور که اطلاع دادند ـ‌‎ ‎‌مرکز جاسوسی و مرکز توطئه بوده است... جوان های ما باید با تمام توجه و با قدرت، این‌‎ ‎‌توطئه ها را از بین ببرند. امریکا توقع دارد که شاه را ببرد به آنجا، مشغول توطئه باشد و‌‎ ‎‌پایگاهی هم اینجا برای توطئه درست کنند... و ملت ما و جوان های ما و جوان های‌‎ ‎‌دانشگاهی ما و جوان های روحانی ما بنشینند، تماشا کنند تا خون صد هزار نفر تقریباً‌‎ ‎‌بیشتر یا کمتر هدر برود.»‌‎[1]‎

‌‌این سخنان امام که در آن، امریکا را مقصر اصلی این حادثه معرفی کرده بودند، نه‌‎ ‎‌تنها امریکایی ها را بلکه برخی از افرادی را هم  که از همان روزهای اول برای پایان‌‎ ‎‌بخشیدن به این حادثه به میدان آمده بودند، به کلی ناامید کرد و همه آنها را به امید اتفاق‌ دیگری، در انتظار روزهای آینده گذاشت.‌

در این میان تأیید حرکت دانشجویان توسط حضرت امام و این بیان که «امروز در‌‎ ‎‌ایران، باز انقلاب است، انقلابی بزرگتر از انقلاب اول»‌‎[2]‎‌ موج ضد امریکایی عظیمی را به‌‎ ‎‌همراه حمایت های گسترده مردمی، در کشور به راه انداخت.‌

‌‌ادامه اشغال سفارت امریکا توسط دانشجویان، دولت امریکا را با شدیدترین بحران‌‎ ‎‌سیاسی چند دهه اخیر، روبرو کرد. آنها از یک طرف، با بازتاب گسترده این مسأله در‌‎ ‎‌جهان، روبرو بودند و از طرف دیگر، در جلب و جذب نظر مقامات ایران برای حل و‌‎ ‎‌فصل مسأله، عاجز و ناتوان به نظر می رسیدند. حتی وقتی رئیس جمهور امریکا تلاش‌‎ ‎‌کرد نمایندگان ویژه ای را برای مذاکره به ایران بفرستد. امام در پیامی قاطعانه آن را رد و‌‎ ‎‌اعلام کردند: «ملاقات با من به هیچ وجه برای نمایندگان ویژه ممکن نیست.» و مقرّر‌‎ ‎‌فرمودند: «اعضای شورای انقلاب اسلامی، به هیچ وجه نباید با آنان ملاقات نمایند و‌‎ ‎‌هیچ یک از مقامات مسئول حق ملاقات با آنان را ندارند.»‌‎[3]‎

‌‌مخالفت امام برای مذاکره با نماینده ویژه امریکا، آنها را به این سمت برد که از یک‌‎ ‎‌طرف، به تهدید و تحریم ایران بپردازند و از طرف دیگر، شاه مخلوع را از امریکا خارج و‌‎ ‎‌طرف ثالثی برای مذاکره با ایران پیدا کنند، به این امید که انجام این کارها، آنها را به‌‎ ‎‌مقصود خود در عبور از بحران سیاسی موجود، نزدیک تر کند. ‌

‌‌در این میان فرمان امام، برای آزادی زنان و سیاهپوستان گروگان گرفته شده ای که‌‎ ‎جاسوسی آنها ثابت نشده باشد، (در تاریخ 26 آبان 1358)، با این استدلال که «اسلام‌‎ ‎‌برای زن ها حقوق ویژه ای قائل است و سیاهپوستان نیز عمری را تحت فشار و ظلم امریکا‌‎ ‎‌به سر برده اند.»‌‎[4]‎‌ اقدام مبنایی بود که در هیاهوی تبلیغاتی امریکایی ها، چندان به چشم‌‎ ‎‌نیامد.‌‎[5]‎‌(کتاب امام خمینی (س) به روایت آیت الله هاشمی رفسنجانی، ص 211-213)

برخورد امام با تسخیر لانه جاسوسی

حجت الاسلام و المسلمین سید محمد موسوی خوئینی‌ها از چگونگی اطلاع مردم و برخورد ایشان می‌ گوید:

«در قضیه اشغال لانۀ جاسوسی با احمد آقا تماس گرفتم تا موضوع را به امام بگویند، گفتند: گوشی را نگه دار، زیرا امام مشغول نماز هستند؛ بین دو نماز ظهر و عصر از امام سؤال کردند و امام پاسخ دادند: جای بسیار خوبی را گرفته‌ اید، محکم نگه دارید.»

مطبوعات داخلی در روز 15 آبان 1358 نوشتند:

«تهران – خبرگزاری پارس – ساعت 15 و چهل دقیقه روز

چهاردهم آبان ماه 1358 حجت الاسلام و المسلمین حاج سید احمد خمینی فرزند امام خمینی وارد محوطه اشغالی سفارت آمریکا شد و مورد استقبال شورانگیز دانشجویان قرار گرفت. دانشجویان مسلمان پیرو خط امام که از روز گذشته سفارت آمریکا را تصرف کرده‌ اند در اعلامیه شمارۀ 9 خود از حجت الاسلام احمد خمینی دعوت کردند تا برای آگاهی از چگونگی اوضاع داخلی سفارت به دانشجویان بپیوندد. نخست قرار بود که ایشان از در جنوب وارد محل سفارت شود؛ ولی به واسطۀ ازدحام شدید جمعیت، وی ناچار از در شرقی وارد شد. حاج سید احمد خمینی در داخل سفارت با استقبال شورانگیز دانشجویان و حجت الاسلام موسوی خوئینی که از دیروز با دانشجویان تصرف کنندۀ سفارت به سر می‌ برد روبرو شد. قرار است امروز فرزند امام در یک گفتگو با نمایندگان رسانه‌ های گروهی شرکت کند.»

دو هفته پس از تسخیر لانه جاسوسی، امام خمینی (س) در نامه‌ ای به حجت‌ الاسلام موسوی‌ خوئینی‌ها و دانشجویان پیرو خط امام دستور آزادی گروگان‌ های زن و سیاه‌ پوست آمریکایی را داد. امام از دانشجویان خواست افرادی که جاسوسی آن‌ها ثابت نشده به وزارت خارجه تحویل داده شوند تا فوراً از ایران خارج شوند.

در میان گروگان‌ ها 5 زن و 8 سیاه‌پوست بود که جاسوسی آن‌ها ثابت نشد و به آمریکا بازگردانده شدند. 5 نفر از آنان منشی، 4 نفر محفاظ تفنگداران دریایی، 2 نفر افسر اداری و 2 نفر نیز مدیر اداری نیروی هوایی آمریکا بودند.

در پیام امام خطاب به حجت الاسلام و المسلمین سید محمد موسوی خوئینی ها و دانشجویان پیرو خط امام چنین آمده بود:

"‌‌بسم الله الرحمن الرحیم‌

‌‌جناب حجت الاسلام آقای موسوی خوئینی ها، و برادران و خواهران دانشجوی محترم‌‎ ‎‌ساکن در مرکز جاسوسی امریکا‌

مرکز توطئه و جاسوسی به اسم «سفارت امریکا» و اشخاصی که در آن بر ضد نهضت‌‎ ‎‌اسلامی ما توطئه نموده اند، از احترام سیاسی بین المللی برخوردار نیستند. تهدیدات و‌‎ ‎‌تبلیغات دامنه دار دولت امریکا به قدر پشیزی نزد ملت ما ارزش ندارد. نه تهدید نظامیِ او‌‎ ‎‌عاقلانه است؛ و نه تهدید اقتصادیِ او واجد اهمیت. و کارتر یک اشتباه دارد، و آن اینکه‌‎ ‎‌گمان می کند همۀ دولت ها چشم بسته به خدمت او ایستاده اند. و این اشتباه بزرگ بزودی‌‎ ‎‌برای خودش هم روشن خواهد شد؛ و طلیعۀ آن نیز مشهود است. ملت ایران بپا خاسته که‌‎ ‎‌نگذارد این لانه های جاسوسی در ایران به عمل ننگین خود ادامه دهند، و تا استرداد‌‎ ‎‌محمدرضا پهلوی، برای محاکمه و استرداد آنچه به یغما برده است، این لانۀ جاسوسی و‌‎ ‎‌آن جاسوسان حرفه ای به حال خود باقی خواهند ماند. لکن برای آنکه اسلام برای زن ها‌‎ ‎‌حقوق ویژه ای قائل است، و سیاه پوستان، که عمری را تحت فشار و ظلم امریکا به سر‌‎ ‎‌برده اند، و شاید به طور الزام به ایران آمده باشند، نسبت به آنان، در صورتی که جاسوسی‌‎ ‎‌آنها ثابت نشده باشد، تخفیف دهید. دانشجویان عزیز، سیاه پوستان و زنانی که جاسوسی‌‎ ‎‌آنان معلوم نیست، به وزارت امور خارجه تحویل دهید، که فوراً آنها را از ایران خارج‌‎ ‎‌نمایند. ملت شریف ایران اجازۀ آزادی بقیه را نمی دهد. لذا دیگران در بازداشت هستند،‌‎ ‎‌تا دولت امریکا به خواست ملت عمل کند. والسلام علیکم.‌

‌‌روح الله الموسوی الخمینی ‌(صحیفه امام؛ ج 11، ص 54)

امام روز قبل از این فرمان نیز در حکمی که خطاب به آقایان مهدی کروبی و موسوی خوئینی ها صادر کرده بود، بر آزادی سیاهپوستان و زنان تاکید کرده بود: "به آقای موسوی بگویید که من فردا به شما دستور می دهم که زن ها و سیاه ها را‌‎ ‎‌آزاد، و به وسیلۀ دولت به خارج بفرستند.‌"(صحیفه امام؛ ج 11، ص 53)

در پی اعلام پیام امام، یک روز بعد دانشجویان پیرو خط امام که در داخل سفارت مستقر بودند، پس از آماده کردن لیست ۱۳ گروگان زن و سیاه پوست طی نامه ای از مرحوم حجت الاسلام سید احمد خمینی می خواهند که برای مراقبت و نظارت در امر نقل و انتقال گروگان ها به سفارت بیایند تا هنگام آزادی آنان را تا محل وزارت خارجه و از آن جا به فرودگاه مهر آباد همراهی کنند.

حجت‌ الاسلام سید احمد خمینی که به فرودگاه مهرآباد رفته بود، در گفتگو با خبرنگاران به تشریح دلایل تصمیم امام پرداخت و گفت: «آیا ما نمی‌ بایست به جهان اعلام می‌ کردیم که سیاه‌ پوستان در نظر ما از احترام خاصی برخوردارند؟ نه تنها به خاطر موضع سیاسی‌ ای که دارند و این را باید بدانند که آزادی سیاه‌ پوستان در اینجا را نباید فقط به حساب خود آن‌هایی که در سفارت هستند یا در چارچوب سفارت یا به طور کلی در جریانی که در ایران اتفاق افتاده بررسی کرد بلکه این به عنوان پشتیبانی از خط مبارزاتی سیاه‌پوستان در جهان است.»

او در خصوص علت آزادی زنان هم گفت: «تبلیغات وسیع صهیونیست‌ ها و سرمایه‌ داران جهانخوار علیه جمهوری اسلامی ما و علیه خود ما به حدی رسیده که ما می‌ بینیم در روزنامه‌ هایشان زنی را به درخت بستند و شلاقی به دست امام دادند که زن را شلاق می‌ زند. آیا چنین است؟ ما برای خنثی کردن این تبلیغات ناچار می‌ باید زن‌ ها را انتخاب می‌ کردیم و آن‌ ها را آزاد می‌ کردیم و به دنیا اعلام می‌ کردیم که اسلام و مردم ما و مسلمانان طرفدار زن هستند و زنان در اسلام از حقوق ویژه‌ ای برخوردارند.» (حضور؛ ش 94، ص 256).

به عقیده تحلیلگران سیاسی این اقدام امام خمینی (س)، تحقیر تبعیض نژادی آمریکا بود؛ از این رو آزادی گروگان‌های زن و سیاه‌پوست بازتابی در رسانه‌های جهان پیدا نکرد و وزارت خارجه آمریکا نیز در این خصوص سکوت کرد.‌‎ ‎

1. صحیفه امام؛ ج 10، ص 497ـ 498.

2. صحیفه امام؛ ج 10، ص 140ـ141.

3. پس از تسخیر لانه جاسوسی امریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام، جیمی کارتر رئیس جمهوری امریکا، «رمزی کلارک» و «ویلیام میلر» را برای ملاقات با امام خمینی به ایران اعزام داشت. نمایندگان اعزامی در حالی که به ترکیه رسیده بودند و خود را برای سفر به ایران آماده می کردند، با صدور پیام امام مواجه شدند و در نتیجه بدون اخذ نتیجه به امریکا بازگشتند. پیام کوتاه و مختصر حضرت امام بلافاصله در جهان و رسانه های گروهی بین المللی بازتاب گسترده و کم نظیری یافت. (صحیفه امام؛ ج10، ص 503)   یادگار امام مرحوم حاج سید احمد آقا خمینی(ره) در این باره تصریح کردند: حضرت امام به محض اطلاع، اعلامیه ای صادر فرمودند و در آن اطلاعیه هیأت امریکایی را نپذیرفتند و به همه اعضای شورای انقلاب، هیأت دولت موقت و سایر مسئولین تذکر دادند که هیچ کس حق ملاقات با این هیأت امریکایی را ندارد. نکته قابل توجه در این اعلامیه آن است که این تنها اعلامیه امام است که بدون «بسم اللّه الرحمن الرحیم» همانند سوره برائت در قرآن کریم، صادر گردیده است. (مجموعه آثار یادگار امام؛ ج 2، ص 41)

4. همان ؛ ج 11، ص 54.

5. انقلاب و پیروزی؛ ص 370ـ375.