جی پلاس ـ منصوره جاسبی: آنچه که از اسناد منتشر شده در صحیفه امام به دست می آید این است که یک فاصله شش ساله میان دو سخنرانی امام خمینی (س) افتاده است یعنی از دهم دی ماه سال 50 تا ششم مهر سال 56 ایشان سخنرانی نداشته اند اما در همه این مدت با پیام ها، بیانیه ها، نامه ها و نکته هایی که به ملاقات کنندگانشان یادآور می شدند، سعی در حفظ رابطه میان رهبری نهضت با مردم و انقلابیون داشتند و از همه مهمتر شیوه رفتاری ایشان در کلاس درس با طلابشان، بی آنکه خود بخواهند تبلیغ مهمی برای رهبری نهضت بود. از جمله پیام ها و نوشته های بسیار مهم امام که نقش بزرگی در بیداری نهضت اسلامی داشتند می توان از پیام به زائران بیت الله الحرام در سال 49 و اعتراض شدید به برگزاری جشن های 2500 ساله، نامه به دانشجویان خارج از کشور و روحانیون حوزه های علمیه به تاریخ بیست و چهارم اسفند سال 51 و گوشزد نسبت به خطر اسلام نماها، پیام خطاب به ملت ایران در 22 مهر 52 و بیان وظیفه ملت در جلوگیری از تامین منافع امریکا و اسرائیل به دست شاه و درباریانش و... و... اشاره کرد.

در داخل شخصیت های موثری همچون شهید بهشتی، شهید مطهری، شهید باهنر و رهبری معظم انقلاب، آیت الله خامنه ای نیز درصدد بودند تا به شیوه مبارزاتی خود شکل و شمایلی اساسی دهند بنابراین تلاش هایی به وسیله این بزرگان در سال 54 آغاز شد و پس از سفر شهید مطهری به نجف که در اواخر سال 55 صورت گرفت، امام بر روش های تاثیرگذار برای مبارزه و ایجاد انسجام میان مبارزان تاکید کردند.

نیم قرنی بود که حوزه نجف از خمودگی و سکون رنج می برد، درس بود و مَدرس و استاد و شاگردانی که خوب درس می خواندند اما به ستم هایی که در اطرافشان رخ می داد، واکنشی نشان نمی دادند، حالا با حضور امام و شروع درس هایشان و یادآوری مظلمه هایی که بر ملت ها می رفت و آنگاه آغاز دروس ولایت فقیه و مباحث عنوان شده به وسیله ایشان، می رفت که رخوت از وجود حوزه رخت ببندد و طلاب موثرتر از گذشته برخورد کنند و پویا شوند اما هنوز تا غایتِ مد نظر امام فاصله بود.

امام پیوندی دوباره میان دین و سیاست برقرار کرد و یادآور شد که شیعه علی (ع) بودن یعنی چه.

روشنگری های امام ادامه پیدا کرد، تقویم خود را به سال 56 شمسی رساند، مبارزات مردم و مخالفت های با رژیم شاه شکل تازه ای به خود گرفت و نهضت جانی دوباره؛ در این میان، مرگ مشکوک دکتر شریعتی و تظاهرات ضد رژیم به وسیله دانشجویان در شهرهای مختلف گریبانگیر حکومت شد، دو هفته بعد درست در سالروز قیام 15 خرداد، طلاب در حوزه علمیه قم به گرامی داشت خاطره شهدای این قیام پرداختند؛ خطر گروه های التقاطی بیشتر می شد و برخی گروه های فعال سیاسی با عضوگیری از میان جوانان آن هم بیشتر قشر دانشگاهی قصد ماهی گیری از فضای به وجود آمده را داشتند که با نهیب امام و هشدارشان مواجه شدند. سخنان امام در مسجد شیخ انصاری، خط بطلانی بود بر اسلام التقاطی ای که برخی به رواجش مشغول بودند.

ایشان در بخش اول سخنرانی خود که در ششم مهر ماه سال 56 در مسجد شیخ انصاری نجف ایراد کردند، به بهره برداری از قوه جوانی اشاره کرده و فرمودند:

"اعوذ باللّه‌ من الشیطان الرجیم

بسم اللّه‌ الرحمن الرحیم

تنظیم اوقات، شرط هدر ندادن نعمت جوانی

دیروز ما مسئلۀ «غَصْب» را عنوان کردیم و صحبت کردیم. بعد از مباحثه، یکی از آقایان تذکر دادند که این مسئله را قبلاً هم گفته بودی و این مطالب یک دفعۀ دیگر صحبت شده است. و این از مثلِ من بعید نیست؛ برای اینکه انسان وقتی که سنش زیاد شد و کهولت بر او غلبه کرد همۀ قوای انسان ضعیف می‌ شود. همان طوری که قوای جسمانیۀ انسان وقتی که پیرمرد شد ضعیف می‌ شود، قوای فکری، قوای روحی، قدرت بر عبادات، حال عبادت هم... همۀ اینها در جوانی قوّت دارد؛ ولهذا من کراراً عرض کردم به آقایان که شما حالا که این نعمت را دارید، نعمت جوانی را دارید، این را قدرش بدانید و هدر ندهید این نعمت را ... انسان جوان من نمی‌ گویم که تفریح نداشته باشد، من عرض نمی‌ کنم که همه‌ اش مشغول باشد؛ من عرض می‌کنم که اوقاتش تقسیم باشد و قسم مهمش برای تحصیل. شما آقایان که مهیا شدید از برای تحصیل، حالا که نعمت جوانی را دارید، اوقاتتان تقسیم بشود و قسمت مهمش صرف مباحثه و مطالعه و مذاکره و درس و تدریس باشد. و اگر چنانچه ایام جوانی از دست برود دیگر خیال نکنید که می‌ توانید عبادت را بگذارید آخر ایام عمر و تحصیل را بگذارید برای آخر عمر. در آخر عمر، انسان نه عبادت می‌ تواند بکند، نه تحصیل می‌ تواند بکند، نه افکارش یک افکار قوی مستقیمی است که بتواند مطالب علمی را درک بکند. باید شما از حالا که جوان هستید تحکیم کنید مبانی علمی را، مبانی فقهی را؛ و آن وقت ـ در آخر ایام ـ این چیزهایی که تحکیم شده است، آن وقت شاخ و برگهایش ثمره بدهد؛ آن وقت از آن استفاده بکنید. ولی اگر بگذارید حالا و هدر بدهید این نعمت را، بعدها موفق نخواهید شد. بنابراین، این مطلب باید در نظر آقایان باشد که ایام پیری، ایام نسیان و ایام فراموشی]است]؛ و لهذا دیدید که من مباحثه‌ ای که قبلاً کرده بودم دوباره شروع کردم همان مباحثه را، همان مطلب را دوباره شروع کردم به گفتن. این برای همین ضعفی است که در ایام پیری بر انسان رخ می‌ دهد."

ایشان در بخش دیگر از سخنانشان به ابعاد مختلف انسان تاکید کرده و بیان داشتند:

ابعاد مختلف انسان

و یک مطلب دیگری که به نظر من بسیار اهمیت دارد، این است که انسان ملتفت باشد این مطلب را که اولاً خود انسان ـ این موجود که عصارۀ همۀ خلقت است ـ جنبه‌ های مختلف، ابعاد مختلف، شئون مختلف دارد.[از] جنبه‌ ای با نباتات شریک است: همان طور که نموّ آنها به آب است و یک غذایی از زمین، نموّ انسان هم مثل نباتات دیگر از زمین است و از برکات[ی] که خدای تبارک و تعالی داده است. و جنبۀ حیوانی هم مثل سایر حیوانات دارد: چشم و گوش و کذا و کذا و ادراکات جزئی، و اینها هم مشترک است با سایر حیوانات. و بالاتر از این هم ـ البته در حیوانات هم ضعیفش هست ـ یک مرتبۀ مثالی[1] انسان دارد که در آنجا زایدِ بر این مطالب حیوانی چیزهایی هست. و یختصّ الانسان به تعقل و به یک معنویت و یک «تجرد باطنی» که سایر حیوانات این مرتبۀ تعقل و مرتبۀ «تجرد نفسانی» را ندارند.

و قرآن کریمـ که در رأس تمام مکاتب و تمام کتب است حتی سایر کتب الهیه، آمده است که انسان را بسازد؛ انسان بالقوه را انسان بالفعل و موجود بالفعل کند. تمام دعوت انبیا هم، حسب اختلاف مراتِبِه، تمام دعوت ها هم برای همین معناست که انسان را انسان کنند؛ انسان بالقوه را انسان بالفعل کنند. و تمام علوم و تمام عبادات و تمام معارف الهیه و تمام احکام عبادی و همۀ چیزهایی که هست، همۀ اینها برای این معناست که انسان ناقص را «انسان کامل» کند. قرآن کتاب انسان‌سازی است؛ کتابی است که با این کتاب ـ اگر کسی توجه به آن بکند ـ تمام مراتبی که از برای انسان هست، این کفالت دارد و همۀ مراتب را، به آن نظر دارد.

اسلام و سایر ادیان الهی مثل سایر حکومت ها نیست. حکومت اسلام مثل سایر حکومت ها نیست. سایر حکومت های مادی ـ به هر رژیمی که هستند ـ اینها فقط کار به این دارند که نظم مملکت خودشان محفوظ باشد و کسی در خارج ـ اگر خیلی هم عدالت پناه باشند کسی ظلم [و] تعدی به دیگری نکند؛ و اگر خودش هم یک حاکم عادلی باشد، خودش هم تعدی بر دیگران نکند؛ فقط متکفل نظم مملکت خودشان هستند اما حالا یک کسی در جوف خانۀ خودش هر کاری می‌ خواهد بکند؛ مضرِّ به حکومت نباشد و به وضع حکومت و به نظام، هر کاری در باطن منزل خودش می‌ خواهد بکند. می‌خواهد شُرب خمر بکند، می‌ خواهد ـ عرض می‌ کنم که ـ قماربازی بکند، می‌ خواهد سایر کثافتکاریها را بکند، حکومت به او کاری ندارد. حالا اگر چنانچه بیاید بیرون عربده بکشد، چون این خلاف نظم است، به او تعرض می‌ کنند اما اگر از چهار دیواری خانه‌ اش بیرون نیاید و همان جا هر فسادی داشته باشد، کاری به او ندارند ـ حکومتی عادل باشد یا غیر عادل، جائر باشد ـ کاری به او ندارند که در خانه‌ ات تو چه می‌ کنی و در جوف خانه چی می‌ گذرد؛ مگر تعدی در جوف خانه بشود که عرضِ حال به حاکم ببرد و آن وقت البته آنها هم چه می‌ کنند. اما اسلام و حکومت های الهی این جور نیستند. آنها در هر جا و هر کس در هر جا هست و در هر حالی که هست، آنها برایش احکام دارند. یعنی کسی در جوف خانۀ خودش بخواهد یک کار خلاف و کثافتکاری بکند، حکومت های اسلامی به او کار دارند ولو اینکه نمی‌ آیند تفتیش کنند لکن محرّم است؛ حکم داده‌ اند که نباید این کار بکند؛ معاقب است اگر این کار را بکند. و اگر چنانچه اطلاع بر آن بکنند، خوب سیاست هایی دارد، حدهایی دارد، چیزهایی دارد، روی موازینی که هست.

امام با بیان اینکه همه ادیان آسمانی و از جمله اسلام به کلیه شئون انسانی پرداخته و برای هر کدام از شئون احکام جداگانه ای وضع کردند، اشاره کرده و اینگونه ادامه دادند:

توجه اسلام به تمام شئون انسان

اسلام، و همین طور سایر حکومتهای الهی و دعوتهای الهی، به تمام شئون انسان از آن مرتبۀ پایین، مرتبۀ درجۀ پایین، تا هر درجه‌ ای که بالا برود، همۀ اینها را سر و کار با آن دارد. مثل این حکومت ها نیست که فقط به باب سیاست مُلکی کار داشته باشند؛ همان طوری که سیاست مملکتی دارد اسلام، و بسیاری از احکامش احکام سیاسی است، یک احکام معنوی دارد؛ یک حقایق هست، یک معنویات هست. چیزهایی که در رشد معنوی انسان دخالت دارد، احکام بر آن هست؛ چیزهایی که در تربیت معنوی انسان هست، بر آن احکام هست؛ و در مرتبۀ پایین‌ترش هم که مرتبۀ اخلاق باشد، احکام اخلاقی دارد. ـ عرض می‌ کنم که ـ تربیت های اخلاقی می‌کند اسلام. در مرتبۀ معاشرتش هم که هست، با هرکس معاشر باشد، حکم دارد اسلام. خودش ـ فی‌نفسه ـ احکام دارد، خودش با عیالش احکام دارد، خودش با اولادش احکام دارد، خودش با همسایه‌ اش احکام دارد، خودش با هم محله‌اش و جارش[2] احکام دارد. با هم مملکتش احکام دارد، با همدینش احکام دارد، با مخالفینِ از دینش احکام دارد، تا بعد از موت. از قبل از اینکه اصلاً تولدی در کار باشد و قبل از زِواجْ احکام دارد تا زواج، و تا حمل و تا تولد و تا تربیت در بچگی و تربیت بزرگتر و تا حد بلوغ و تا حد جوانی و تا حد پیری و تا مردن و در قبر و مابَعْدَ القبر. قطع نمی‌ شود به همانی که توی قبر گذاشتند، مسئله تمام شد؟ اینها اول کار است. همۀ اینها، همۀ این زندگی بشر در اینجا و تربیت هایی که در اینجا عقلانی و اخلاقی و اینها می‌ شود، اینها آن وقتی که از این عالم منفصل شد و مرتبۀ کمال پیدا شد و مرتبۀ ـ عرض می‌ کنم ـ تجرد پیدا شد، مرتبۀ هر چه که پیدا شد، بعد از اینکه در قبر رفت، آن وقت عالم قبر ـ خودش ـ اولِ حیاتی است، حیات روحانی قبری؛ حیات روحانی و معنوی ـ عرض می‌کنم که ـ برزخی؛[حتی] حیات روحانی بالاتر از برزخ. و اسلام و احکام اسلامی که خدای تبارک و تعالی این احکام را فرستاده است، مقصور[3] به این عالم نیست و مقصور به آن عالم هم نیست.

رهبر نهضت اسلامی ایران در بخش دیگری به آفت هایی که یک بعدی نگریستن به اسلام در پی دارد، اشاره کرده و فرمودند:

آفات یک بعدی نگریستن به اسلام

بسیاری از زمان ها بر ما گذشت که یک طایفه‌ ای فیلسوف و همان ـ عرض می‌ کنم که ـ عارف و صوفی و متکلم و امثال ذلک که دنبال همان جهات معنوی بودند، اینها گرفتند آن معنویات را، هر کسی به اندازۀ ادراک خودش، و تخطئه کردند قشریون[را]. تمام ماعدای خودشان را قشری حساب کردند و تخطئه کردند بلکه وقتی دنبال تفسیر قرآن رفتند ملاحظه می‌ کنیم که، تمام آیات را، اکثر آیات را برگرداندند به آن جهات عرفانی و جهات فلسفی و جهات معنوی، و بکلی غفلت کردند از حیات دنیاوی و جهاتی که در اینجا به آن احتیاج هست و تربیت هایی که در اینجا باید بشود؛ از این غفلت کردند. به حَسَب اختلاف مشربشان رفتند دنبال همان معانی بالاتر از ادراکِ ـ مثلاً ـ عامۀ مردم. و علاوه بر اینکه آن معانی را ـ مثلاً ـ تحصیل کردند، ماعدای خودشان را تخطئه کردند. و در همین اوان و همان عصر، یک دستۀ دیگری که اشتغال داشتند به امور فقهی و به امور تعبدی، اینها هم تخطئه کردند آنها را: یا حکم الحاد کردند، یا حکم تکفیر کردند، یا هرچه کردند، آنها را تخطئه کردند. و این هر دواَش خلاف واقع بوده. اینها محصور کردند اسلام را به احکام فرعیه؛ و آنها هم محصور کرده بودند اسلام را به احکام معنویه، به امور معنویه و به مافوق‌الطبیعه. آنها ـ به خیال خودشان ـ مافوق‌الطبیعه همۀ جهات هست؛ اینها هم ـ به خیال خودشان ـ احکام طبیعت و فقه اسلامی و اینهاست و دیگران همه‌اش بی‌جهت است.

و اخیراً باز یک وضع دیگری پیدا شده است و آن اینکه اشخاصی پیدا شده‌ اند، نویسنده‌ هایی پیدا شده‌ اند که متدینند، خوبند، خدمتگزارند، چنانچه آنها هم خوبند، فقها هم خدمتگزار، متکلمین و فلاسفه هم خدمتگزار، اینها هم ـ همه هم ـ می‌ خواستند به اسلام خدمت بکنند، می‌ خواستند احکام اسلام را ـ او به حَسَب فهم خودش، او به حَسَب فهم خودش ـ برای مردم تشریح کنند و بیان کنند. حالا هم یک جمعی پیدا شده‌ اند که اینها نویسنده‌ اند و خوب هم چیز می‌ نویسند لکن آیات قرآن را عکس آن چیزی که فلاسفه و عرفا آن وقت[مطرح] کرده بودند و همۀ مادیات را برمی‌گرداندند به معنویات، اینها تمام معنویات را به مادیات بر می‌گردانند، عکس آنها.

آنها می‌ گفتند که اصلاً اسلام آمده است برای اینکه توحید و سایرِ ـ مثلاً ـ مسائل عقلی الهی را تعلیم بکند و سایر چیزها، همه مقدمۀ آن است و اینها را باید رها کرد و خُذِالْغایات[4] باید شد. از این جهت اعتنا به فقه ـ البته نه همه، بعضی‌شان ـ به فقه و فقها و اعتنا به اخبار و اعتنا به ظواهر قرآن[و] کثیری از احکامی که در قرآن هست، اینها را کار نداشتند؛ رد نمی‌ کردند لکن مثل رد کردن بود؛ همان کار نداشتن و بی‌طرف بودن و چی کردن و از آن طرف هم اصحاب اینها را تخطئه کردن و قشری خواندن اینها.این معنایش این بود که مانُؤْمِنُ بِبَعْضٍ[5] و بعضی‌اش را نه، ما کار نداریم یا قبول نداریم.

جنبۀ مادیت، حالا که در دنیا غلبه پیدا کرده است به این سختی و دنیا با زرق و برق زیاد شده است و ـ عرض می‌ کنم که ـ اصحاب دنیا خیلی زیاد شده‌ اند، حالا هم یک دسته‌ ای پیدا شده‌ اند که اصل تمام احکام اسلام را می‌ گویند برای این است که یک عدالت اجتماعی پیدا بشود؛ طبقات از بین برود. اصلاً اسلام دیگر چیزی ندارد؛ توحیدش هم عبارت از توحید در این است که ملتها در زندگی توحید داشته، واحد باشند. عدالتش هم عبارت از این است که ملت ها همه به طور عدالت و به طور تساوی با هم زندگی بکنند؛ یعنی، زندگی حیوانی علی السواء! یک علفی همه بخورند و علی‌السواء با هم زندگی بکنند و ـ عرض می‌ کنم ـ به هم کار نداشته باشند، همه از یک آخوری بخورند. این همه آیاتی که وارد شده است راجع به معاد و راجع به ـ عرض می‌ کنم ـ توحید، و آن همه براهینی که وارد شده است راجع به اثبات یک نشئۀ دیگری[6]، اینها[را] آنی که متدین است غَمْضِ‌عین می‌ کند، چشمهایش را از این آیات می‌ پوشد و می‌ رود سراغ آیات دیگر؛ آنی که خیلی تدینش قوی نیست تأویل می‌کند و همین.

در آن ایام جوانی، یک روز ما دیدیم دو ـ سه تا از این طلبه‌ ها آمدند (که البته آنوقت هم اعوجاج داشتند اما این حرف ها خیلی پیدا نشده بود) یک چیز تازه‌ ای آورده بودند، گفتند: ما یک چیز تازه‌ ای فهمیدیم؛ گویا آن عبارت از این است که قیامت همین جا[ست]؛ هر چه هست همین است؛ اینکه قیامت است همین است. همین‌جا جزاست و همین‌جا، هر که هر چه هست؛ ختم می‌ شود به همین. حیاتْ یک حیات حیوانی است و وقتی مُرد تمام است، مابقی‌اش همین جاست دیگر. نمی‌گفت قیامت را قبول ندارم، می‌ گفت قیامت اینجاست. نه اینکه اصل آیات قیامت را من قبول ندارم، می‌گفت آیات قیامت هم مقصود همین جاست.

ایشان با بیان اینکه اسلام دین چند بعدی است و همه جوانب مادی و معنوی انسان را مد نظر قرار داده و آنهایی که فقط یک جنبه از انسان را می بینند و در پی آن می روند دچار خطا و اشتباه شده اند، اضافه کردند: 

غفلت در نگرش چند بعدی به اسلام

این طایفه‌ ای که حالا پیدا شده‌ اند و متدینند و انسان به آنها علاقه دارد لکن اشتباه کارند، مشتبه‌اند، انسان وقتی نگاه می‌ کند همۀ کتابهایشان را و همۀ نوشته‌هایشان را، چیزهایی که در مجلات و در غیر مجلات نوشته‌ اند و اینها، می‌ بیند که اصلاً مطلبی نیست؛ اسلام آمده است که آدم بسازد یعنی یک آدمی که طبقه نداشته باشد دیگر، همین را بسازد؛ یعنی حیوان بسازد. اسلام آمده است که انسان بسازد اما انسان بی‌طبقه؛ یعنی همین. یعنی در این زندگی یکجور زندگی بکنند و در این عالم یک نحو زندگی بکنند؛ و یک دولت باشد و به اینها جیره بدهند، همه علی‌السّواء جیره بدهند، و همه هم خدمت دولت را بکنند و اینها.

اینها کانّه آیات و ضروراتی که در همۀ ادیان است، آنها را ندیده می‌ گیرند. آیات را، آنقدری را که دلشان خواست و می‌ توانند، تأویل کنند به همین مطالب و آنهایی‌ اش که دیگر نمی‌ توانند تأویل کنند، اصلاً ذکری از آن نکنند، مَنْسی[7] باشند. چنانچه آنها هم وقتی که هرچه از آیات را که می‌ شد برگردانی به آن معنای عرفانی که آقا فهمیده است، ذکرش می‌ کرد و برمی‌گرداند به همان معنای عرفانی. ملاحظه می‌ فرمایید که در قضیۀ «موسی» و آن «خضر»، آنهایی که اهل این مطالب بودند چه مطالبی در اینجا گفته‌ اند؛[8] از کجا گفتند، خوب خدا می‌ داند!

خوب دیگر به این حد که انسان رسید، یعنی بعد از آنکه تمام توجه نفس به آن معانی غیبیه شد و بکلی از این تربیت زمینی غفلت کرد، اینهایی هم که ظاهر در یک مطلبی نیست به نظر او ظاهر می‌آید. به نظر او ظاهرش همین معناست و غیر از این معنا نیست. قضیۀ خضر و موسی ظاهرش همین معناست که مثلاً کذا. اصلاً وقتی که انسان اشتغال به یک علمی پیدا کرد و منحصر شد به آن و تمام توجهش انحصار به آن پیدا کرد، اصلاً قلب همچو می‌ شود که همه‌اش عرفان می‌شود؛ دیگر کار به این ندارد که دنیا هم یک چیزی است و تربیت های دنیایی یک چیزی است، و عبادات هم یک مطلبی است و عرض می‌ کنم که ادعیه هم یک مطلبی است، و اینها هم یک مطلبی. اینها برگشتش به همان معناست و در دلش غیر از این معنا نیست؛ ولهذا آن چیزهایی که برخلاف اوست اصلاً ادراک نمی‌ کند، همۀ اینها را برمی‌گرداند به آن مطلبی که در پیش خودش مسلّم است.

از این طرف هم ـ وقتی که افتاد از این طرف و دیگر غیر از این عالم ماده چیزی سرش نشد، ادراکش ناقص بود، نمی‌ فهمید. اینها نمی‌ فهمند چی هست؛ ادراکشان ناقص است. اینها اصحاب «برهان» نیستند که با برهان اثبات بشود فلان. اینها اصحاب «بیان»اند که دلشان می‌ خواهد یک بیان قشنگی بکنند یا بیان چه‌ای بکنند. اینها ادراک نمی‌ کنند ماعدای اینجا را؛ ولهذا یا آیات را تأویل می‌ کنند به فکر خودشان به همین زندگی حیوانی دنیایی؛ منتها این زندگی بی‌طبقه و مرفه و اینکه همه‌شان یکجور باشند و اینها ـ اگر امکان داشته باشد ـ و ماعدای این را یا قبول ندارند، و جرأت اینکه بگویند قبول نداریم ندارند، یا اگر قبول داشتند ضعیف است قبولشان. آنها نمی‌ توانند درست ادراک بکنند آن مطلب را، یک چیز ضعیفی [می‌ فهمند]، اینجا یک چیز قوی‌ ای است در قلبش، آنجا یک چیز ضعیفی و یک چیز ناقصی در قلبش هست.

اسلام، جامع تمام جهات مادی و معنوی

و باید گفت که اسلام بَدَأَ غریباً و ...[9]شده، حالا هم غریب است. از اول تا حالا اسلام غریب بوده است و کسی اسلام را نشناخته. آن عارفْ اسلام‌ شناسی را به آن معانی عرفانیه و آن معانی غیبیه می‌ داند، و این آدمی هم که حالا پیدا شده است و این اشخاصی هم که حالا در مجلات و اینها چیز می‌ نویسند، اینها هم اسلام‌شناسی را عبارت از این می‌ دانند که حکومتش چه جوری باشد و تربیتش و چیز ظاهریش چه جوری باشد و بخش عدالت باشد و ـ عرض می‌ کنم که ـ همین که یک زندگی مادی طبیعی، وقتی به این رسید غایت اسلام حاصل است. اسلام غایتش این است که همین یک زندگی مرفه حیوانی باشد مثل سایر حیواناتی که در کوهستان ها می‌ چرند، به هم کار ندارند، هر کدام علف علی‌السواء می‌ خورند؛ و مثل آن انسان هایی که ـ مثلاً ـ می‌ گویند در اول ها بوده است و همه از ماهی ها علی‌السواء می‌گرفته‌ اند و از دریاها ماهی می‌گرفته‌ اند و از بیابان ها آهو می‌گرفته‌ اند، و یا حیوانات دیگر را می‌ خوردند و به هم کار نداشته‌ اند. آن مرتبۀ اعلایی بوده است که داشته؛ اسلام دنبال این است که آن پیدا بشود. اسلام آمده است و سایر مکاتب الهی آمده است که مردم را برگردانند به آن‌جور که زندگی یک زندگی مرفه حیوانی باشد. آنجا با ماهی دریا زندگی می‌ کنند، اینجا با مرغ و ماهی! اما زندگی مرفهی باشد و ـ عرض می‌ کنم که ـ عبا و کلاه انسان و علف انسان درست باشد. ماعدای این معارف الهیه، ماعدای این عالَم، مافوق این طبیعت، ادراک این را نمی‌ توانند بکنند که مافوق این طبیعت چی است. یک عالمی است، چه جور عالمی است، نمی‌ توانند ادراک بکنند. وقتی نتوانستند ادراک کنند، چه کنند؟!

بنابراین شما آقایان که مشغول به تحصیل علوم هستید، نه آنها حق دارند به شما بگویند که به حَسَب واقع آن کسی که اسلام را می‌ شناسد و می‌داند اسلام چی است، نه حق می‌ دهد به آنها که بگویند این ریش و عمامه‌ ها به درد نمی‌خورد و این درس ها دیگر

به درد نمی‌ خورد. این برای این است که اسلام را نشناخته‌ اند. نه شما حق دارید که بگویید که این معانی معرفت و این ـ عرض می‌ کنم ـ که معارف الهیه، اینها دیگر چی است. این هم برای این است که اگر یک همچنین چیزی بگویید شما هم مثل آنها هستید؛ نه هم حق دارند اینها ـ هر دو دسته ـ بگویند که آن حرف هایی که اینها می‌زنند که باید ـ عرض می‌ کنم که ـ رفع ظلم بشود و عدالت بسط پیدا کند، شما می‌ توانید تخطئه کنید. آن هم باید باشد. همه هست. محصور نیست اسلام به اینها. اسلام انسانی می‌سازد عدالتخواه و عدالت‌پرور، صاحب اخلاق کریمه، صاحب معارف الهیه؛ که وقتی که از اینجا رخت بربست و وارد شد در یک عالم دیگری، به صورت انسان باشد، آدم باشد.

آنهایی که آن‌طرف را می‌ بینند و این طرف را نمی‌ بینند ناقصند ـاهدنا الصّراط المستقیم، غیرالمغضوبِ علیهم، غیرِ ضالین. در یک روایتی هست ـ من نمی‌ دانم وارد است یا نه ـ هست؛ می‌ گویند، نقل می‌ کنند که قضیۀمغضوب علیهمـ به حَسَب قول مفسرین ـ عبارت از یهود است وضالین عبارت از نصارا. در یک روایتی نقل می‌ کنند ـ من نمی‌ توانم تصدیق کنم، من نقل می‌ کنم از آنهایی که نقل کرده‌ اند ـ که رسول اللّه‌ ـ مثلاً ـ فرموده است:کانَ اَخی موسی عَیْنُهُ الیُمْنی عَمْیاء و اَخی عیسی عَیْنُهُ الیُسْری عَمْیاء، وَ اَنا ذُوالعَیْنَیْنِ[10] آنهایی که می‌ خواهند تأویل کنند، می‌ گویند چون تورات بیشتر توجه به مادیات و امور سیاسی و دنیوی داشته است ـ یهود هم که می‌ بینید دو دستی چسبیده‌اند و دارند می‌خورند دنیا را و باز هم بسشان نیست، امریکا هم آنها دارند می‌ خورند، ایران هم الآن آنها دارند [می‌خورند] باز هم بسشان نیست، همه جا و همه را می‌ خواهند ـ و در کتاب حضرت عیسی[علیه‌السلام] توجه به معنویات و روحانیت بیشتر بوده است؛ از این جهت «عین یُسرا»یش که عبارت از طرف طبیعتش است عَمْیاء بوده است ـ البته من نمی‌ توانم بگویم این از پیغمبر صادر شده لکن گفته‌ اند این را ـ یعنی توجه به این جهت «یسار» که عبارت از «طبیعت» است نداشته و کم داشته است؛ و او هم به حَسَب شریعتش توجهش به مادیات زیاد بوده. «و انا ذوالعینین»، هم جهات معنوی، هم جهات مادی. شما احکامش را که ببینید شهادت بر این مطلب است. احکامش احکامِ ـ عرض می‌ کنم که ـ سیاسیاتش[را] ملاحظه می‌ کنید.

امام به طراحان موضوع جدایی دین از سیاست نهیب زده و افزودند:

جدایی دین از سیاست

البته در اذهان بسیاری ـ بلکه اکثری، بیشتری از مردم، بیشتری از اهل علم، بیشتری از مقدسین ـ این است که اسلام به سیاست چه کار دارد؛ اسلام و سیاست اصلاً جداست از هم. همینی که حکومت ها میل دارند، همینی که از اول القا کرده‌ اند این اجانب در اذهان ما و حکومت ها در اذهان ما که اسلام به سیاست... آخوند چه کار دارد به سیاست. فلان آخوند را وقتی عیبش را می‌ گیرند می‌ گویند: آخوند سیاسی است! اسلام را می‌ گویند از سیاست کنار است؛ دین علی_' حده است، سیاست علی_' حده. اینها اسلام را نشناخته‌ اند. اسلامی که حکومتش تشکیل شد در زمان رسول اللّه‌ و باقی ماند حکومت ـ به عدل یا به غیر عدل. زمان حضرت امیر بود، باز حکومت عادلۀ اسلامی بود؛ یک حکومتی بود با سیاست، با همۀ جهاتی که بود. مگر سیاست چی است؟ روابط مابین حاکم و ملت، روابط مابین حاکم با سایر حکومتها ـ عرض می‌ کنم که ـ جلوگیری از مفاسدی که هست، همۀ اینها سیاساتی است که هست. احکام سیاسی اسلام بیشتر از احکام عبادیش است. کتاب هایی که اسلام در سیاست دارد بیشتر از کتاب هایی است که در عبادت دارد. این غلط را در ذهن ما جاگیر کردند. حتی حالا باورشان آمده است آقایان به اینکه اسلام با سیاست جداست. این یک احکام عبادی است که بین خودش است و خدا. شما بروید توی مسجدتان و هر چه می‌ خواهید دعا کنید، هر چه می‌ خواهید قرآن بخوانید، حکومت ها هم به شما کار ندارند. اما این اسلام نیست. اسلام در مقابل ظَلَمه ایستاده است؛ حکم به قتال داده، حکم به کشتن داده است. در مقابل کفار و در مقابل متجاسرین و کسانی که[طاغی] هستند احکام دارد. این همه احکام در اسلام نسبت به اینها هست، این همه احکام ـ حکم به قتال، حکم به جهاد، حکم به اینها هست؛ اسلام از سیاست دور است؟! اسلام فقط تو مسجد رفتن و قرآن خواندن و نماز خواندن است؟! این نیست؛ این احکام را دارد و باید این احکام هم اجرا بشود.

لزوم توجه به معنویات

از آن طرف هم بخواهند بگویند که خوب چرا می‌ روید توی مسجد؟ اصلاً نماز و اینها یعنی چه؟ این هم غلط است. اسلام نماز دارد: بُنِیَ الاِسلامُ عَلَی الصّلوة[11]؛ نماز دارد، فقط دنیا نیست و زندگی حیوانی تا تو بگویی که وقتی من زندگیم درست شد دیگر نماز را می‌ خواهم چه کنم، دیگر دعا می‌ خواهم چه کنم. اگر ماعدای این عالم را کسی انکار بکند حق با او است؛ وقتی ماعدایی نباشد، اصلاً هیچ‌ یک از این مسائل دیگر نباید باشد. اما وقتی که یک ماعدایی هست، وقتی برهان قائم است، ادیان همه قائلند، برهان قائم است بر اینکه یک عالم دیگری ماورای این عالم طبیعت هست، آن وقت همان‌طوری که عالم طبیعت باید با ابزار خودش درست بشود و عدالت اجتماعی در بین مردم جریان پیدا کند و حکومت عادله بسط عدل بدهد در بین مردم و اینجا را ـ این عالم را ـ تنظیمش بکند، این اگر واقف بود تا همین حدود هیچ مانعی نداشت یا حکومت وقتی این کار را کرد تمام است مطلب، اما بعد از اینکه به برهان و به ضرورت همۀ ادیان: ماعدای این عالم هست، ماعدای اینجا یک زندگی ابدی هست، آنجا هم یک ابزاری دارد، زندگی آنجا هم یک ابزاری دارد، یک چیزهایی دارد برای زندگی آنجا. این را انبیا آورده‌ اند. دعا و ذکر و قرآن و نماز و همۀ اینها ابزار آنجاست. این احکام عبادی ـ اینها ابزاری است برای زندگی آن طرف؛ معارف الهیه یک شیئی است برای زندگی آن طرف، برای نورانیت آن طرف.

پس اینهایی که این طرف افتاده‌ اند حق ندارند تخطئه کنند آن طرفی ها را. و اشکال به آنها تخطئه است و انحصار است. آنهایی هم که آن طرفی‌ اند حق ندارند آنها را که می‌ گویند باید عدالت اجتماعی در بین مردم باشد، باید با ظلم و با تعدی و اینها مبارزه کرد، حق ندارند [تخطئه] کنند که بگویند نه ما تکلیفمان این است که بنشینیم و درس بخوانیم. نه، همۀ مسلمان ها تکلیفشان این است که هم عمل بکنند هم علم پیدا بکنند؛ هم عمل داشته باشند هم معارضه با ظلم و با اجحاف به اندازۀ قدرتشان بکنند. و اگر این تکلیف را همۀ مردم عمل می‌ کردند امکان نداشت که یک دولتی بتواند در بین ملت خودش تعدی بکند، یا یک دولت دیگری بتواند به دولت دیگر تعدی بکند.

همۀ اینها برای این است که پشتوانۀ این اشخاصی که حکومت ها به دستشان هست ملت نیست. ملت راهش علی_' حده است، اینها راهشان علی_' حده. اینها یکجوری نکرده‌ اند با مردم که ملت همراهشان باشد، اینها یک کاری کرده‌ اند که ملت ها مخالفشان هست.

شکاف بین دولت و ملت ایران

شما وقتی که اوضاع مملکت خودمان را ملاحظه می‌ کنید، اینها یک جوری درست کرده‌ اند که الآن شکاف مابین دولت و ملت جوری است که اگر یک وقت ان شاءاللّه‌ ساقط بشود این دولت، همه چراغان خواهند کرد. شما نمی‌ دانید این چراغانی چقدر باشکوه است! چرا؟ برای اینکه ـاگر حضرت امیر هم ساقط می‌ شد این جور بود؟ ملت این طور بود؟ ـ برای اینکه اینها جدا هستند از مردم، اینها کاری به مردم ندارند، کاری ندارند؛ یعنی کار دارند اما کار ظلم و تعدی، کار اشاعۀ فحشا.

فحشا در جشن هنر شیراز

شما نمی‌ دانید که اخیراً چه فحشایی در ایران شروع شده است. شما اطلاع ندارید؛ گفتنی نیست که چه فحشایی در ایران شروع شده است. در شیراز عمل شد و در تهران می‌ گویند بناست عمل بشود و کسی حرف نمی‌ زند. آقایان ایران هم حرف نمی‌ زنند. من نمی‌ دانم چرا حرف نمی‌ زنند! این همه فحشا دارد می‌ شود ـ و این دیگر آخرش هست یا نمی‌ دانم از این آخرتر هم دارد! در بین تمام مردم ـ جمعیت ـ نمایش دادند اعمال جنسی را! خود عمل را! و[آقایان] نَفَسشان در نیامد. دیگر برای کجا گذاشته‌ اند؟! برای کیْ؟ چه وقت می‌ خواهند یک صحبتی بکنند؟ یک حرفی بزنند؟ یک اعتراضی بکنند؟

و خوشمزه این است که خود سازمان ها و خود دولت و خود مردکۀ کذا[12]، همین معنا با رضایت آنهاست، (بی‌اذن آنها مگر امکان دارد یک همچو امری واقع بشود؟ یک همچو فحشایی واقع بشود؟) خود آنها این کار را می‌ کنند بعد روزنامه‌نویس را وادار می‌ کنند که انتقاد کند که کار قبیحی بود، کار وقیحی بود. حالا به گوش مردم برود، آنجا به چشم مردم بخورد، اینجا هم به گوش مردم بخورد که یک خرده آرام بشوند [و] آتشها ـ اگر باشد ـ خاموش بشود. فردا هم در تهران ـ خدای نخواسته ـ این کار خواهد انجام گرفت و نه آخوندی و نه سیاسی‌ ای و نه دکتری و نه مهندسی و نه دیگری اعتراض نمی‌ کند. اینها باید اعتراض بشود؛ باید گفته بشود. اگر ملتها همه با هم، ملت همه با هم، مطلبی را اعتراض کنند و احکام اسلام را بایستند و بگویند، امکان ندارد که همچو قضایایی واقع بشود. اینها واقع می‌شود از سستی ما و از ضعف ما و استفادۀ از ضعف ما.[می‌گویند] اینها یک دسته‌ ای هستند ضعیف و بیچاره! در صورتی که قوه دارید شما؛ شما پشتوانه‌ تان ملت است. ملت باز مسلمان است، این ملت مسلمان علاقه دارد به اسلام، علاقه دارد به روحانی اسلام. روحانی اسلام باید خدمت بکند؛ اگر خدمت نکند، مردم عمل روحانی با او نمی‌ کنند.

در هر صورت، اسلام همۀ این معانی را دارد و جامع تمام جهات مادی و معنوی و غیبی و ظاهری هست، برای اینکه انسان دارای همۀ مراتب هست. و قرآن کتاب انسان‌سازی است؛ انسان چون بالقوه همۀ مراتب را دارد، کتاب خدا آمده است که انسان را انسان کند و همان طوری که جامعه‌اش را اصلاح بکند، خودش[را] هم کامل کند تا برسد به مرتبۀ عالی. و نباید آن طایفه به این طایفه تعرض کنند، و این طایفه به آن طایفه. اینها هر کدام مسئله‌ ای است خودش مستقل؛ مسئله‌ای است علی_' حده. تو عقلت نمی‌ رسد که مثلاً فقه چیست، چرا به فقه جسارت می‌ کنی؟ تو عقلت نمی‌ رسد، تو عقلت نمی‌ رسد به فلسفه و مافوق فلسفه، چرا جسارت به اصحابش می‌ کنی؟ عقلت نمی‌ رسد به آن. این هم که نمی‌ تواند بفهمد که این طایفه چی می‌ گویند و اینها دنبال چی هستند، این هم، حق اعتراض ندارد. این هم فکرش شاید کوتاه باشد.

اینها همه باید دست به دست هم بدهند، باید اجتماع کنند؛ فقیهش با مهندسش، با دکترش، با محصلش، دانشگاهی با مدرسه‌ایش، دست به دست هم بدهند تا بتوانند که یک کاری انجام بدهند، و بتوانند از زیر این بارهایی که به آنها تحمیل دارد می‌ شود، هر روز زیادتر می‌ شود، از زیر این بارها بیرون بروند. و نمی‌ کنند! من نمی‌ دانم چرا؟!

حالا یک‌قدری شروع شده است در ایران؛ یک مقداری شروع شده، یک فرصتی پیدا شده است؛ و امید است ان شاء اللّه‌ فرصت های خوبی پیش بیاید.

ان شاء اللّه‌ خداوند تبارک و تعالی به همۀ شما توفیق بدهد، و اسلام را تأیید کند، و علمای اسلام را تأیید کند، و محصلین را تأیید کند، و مسلمین را تأیید کند.

1 - عالم مثال، عالم تجرد ناقصه. 

2 - همسایه.

3 - کوتاه شده، محدود. 

4 - خُذِالغایاتِ وَاتْرُک المبادی؛ به غایات متوجه شو و مبادی را رها کن.

5 - اقتباس از آیۀ 150 سورۀ نساء.

6 - عالم دیگری. 

7 - فراموش شده. 

8 - اشاره به آیات 60 - 82 سورۀ کهف. 

9 - اشاره به حدیث نبویِ «انَّ الاِسلامَ بَدَأَ غَریباً و سَیَعُودُ غَریباً کمَابَدَأَ، فَطوبی لِلْغُرَباء»؛ اسلام در آغاز غریب بود و باز به غربت باز خواهد گشت، خوشا به حال غریبان. بحار، ج 8، ص 12. 

10 - برادرم موسی چشم راستش نابینا بود و برادرم عیسی چشم چپش، و من هر دو چشمم بیناست. منسوب به پیامبر ص. امام خمینی در کتاب سرالصلوة این روایت را نقل فرموده در تفسیر آن نوشته‌اند: «جناب موسی را کثرتْ غلبه بر وحدت داشت، و جناب عیسی را وحدت غالب بر کثرت بود؛ و رسول ختمی را مقام برزخیت کبرا[بود]که حد وسط و صراط مستقیم‌است.» سرالصلوة، معراج‌السالکین و صلوة‌العارفین. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشرآثار امام خمینی، 1375، ص 92. 

11 - منقول از امام باقر ع که «اسلام بر پنج چیز بنا شده: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت، و به هیچ چیز چون ولایت دعوت (و تأکید) نشده است». نگاه کنید به: اصول کافی، ج2، ص 18. 

12 - شاه.

صحیفه امام؛ ج 3، ص 217-231