آفتاب یزد - رضا بردستانی: طبق قانون اساسی عراق، پارلمان پس از برگزاری اولین جلسه سی روز فرصت دارد تا رئیس جمهور جدید را انتخاب کند، سپس رئیس جمهور از بزرگترین بلوک پارلمان درخواست تشکیل دولت خواهد کرد. تا به امروز، هیچ توافقی بین قدرت‌های سیاسی اصلی عراق دیده نشده است. پس از سال ۲۰۰۳ سیستم سیاسی در عراق بر یک ترتیبات غیررسمی تقسیم قدرت میان اعراب شیعه و سنی و کردها متمرکز شده است. بر اساس این سیستم غیررسمی، پست نخست وزیری برای یک شیعه، پست سخنگویی برای یک سنی محفوظ است و رئیس جمهور باید کُرد باشد.
- گام به گام با «صدر»
نشنال اینترست در مطلبی به قلم «کامران پالانی» می‌نویسد: انتخاب الحلبوسی را می‌توان پیروزی بلوک صدر بر چارچوب هماهنگی دانست. امروز، نمایندگی سیاسی جامعه شیعیان عراق به وضوح به دو بلوک اصلی تقسیم شده است؛ اولین مورد، جنبش صدر است که توسط روحانی مقتدی صدر، یکی از برجسته‌ترین رهبران سیاسی عراق پس از سال ۲۰۰۳ رهبری می‌شود. بلوک دیگر شیعه «چارچوب هماهنگی» است که یک ائتلاف سست از احزاب عمدتاً شیعه شامل دو نخست وزیر سابق و دیگر شخصیت‌های سیاسی تاثیرگذار شیعه به شمار می‌رود. صدری‌ها تقریباً ۴۰ درصد از کرسی‌هایی را که شیعیان در انتخابات اکتبر ۲۰۲۱ کسب کردند، به دست آوردند. به دلیل ماهیت پیچیده ائتلاف این گروه، هنوز مشخص نیست که چارچوب هماهنگی چند کرسی خواهد داشت. با این وجود، به نظر می‌رسد که آن‌ها حداقل هفتاد کرسی را در کنترل خود خواهند داشت.
صدری‌ها به عنوان بزرگترین حزب واحد در پارلمان، به انتخاب مجدد الحلبوسی رای دادند، در حالی که چارچوب هماهنگی این رای‌گیری را تحریم کرد. اختلاف مشابهی در میان کردها رخ داد. حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی در رای‌گیری شرکت کرد، در حالی که اتحادیه میهنی کردستان در تحریم این رای‌گیری به چارچوب هماهنگی پیوست. صدر این رای را گامی مهم در جهت تشکیل دولت اکثریت ملی توصیف کرد. از زمان انتخابات اکتبر ۲۰۲۱، صدری‌ها تلاش برای تشکیل یک دولت اکثریت ملی در ائتلاف با احزاب غیر شیعه یا رضایت دادن به نقش اپوزیسیون سیاسی عراق را در نظر گرفته اند. چارچوب هماهنگی تنها یک گزینه را پیشنهاد کرده است که آن هم تشکیل دولت اجماع است. برای صدر، تشکیل دولت اکثریت به معنای دستیابی به برندگان اصلی در جوامع سنی و کرد و در عین حال حذف سایر نیروهای سیاسی در سراسر طیف است. دولت اکثریت قطعاً می‌تواند یک دولت مسئول و کارآمد با وظایف، انتظارات و مسئولیت‌های روشن باشد. با این حال، این ایده از سوی چارچوب هماهنگی و هر حزب بزرگی به جز حزب صدر رد شده است.
- توفیق علاوی، یکی از آن سه نفر
آخرین خبرها از عراق حکایت از آن دارد که موضوع نخست‌وزیری در مسیر حل شدن قرار گرفته است. به گزارش الصباح؛ منابع آگاه اعلام کرده اند: نوعی توافق بین «چارچوب هماهنگی» و «جریان صدر» بر سر ساز و کار انتخاب نخست وزیر آینده
حاصل شده است و گزینه‌های نهایی پست نخست وزیری محدود به سه نفر خواهد بود. براین اساس، چارچوب هماهنگی و جریان صدر توافق کرده‌اند که معرفی اسامی گزینه‌های نخست وزیری تنها از سوی مقتدی صدر باشد و در مقابل چارچوب هماهنگی هم از حق وتو و یا پذیرش گزینه‌های معرفی شده برخوردار باشد. گفته می‌شود تا این لحظه نام سه گزینه مطرح است که یکی از آن‌ها «محمد توفیق علاوی» نامزد سابق پست نخست وزیری است و در ساعت‌های اخیر شانس او برای عهده دار شدن این پست به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است.
- ادعاهای «مقتدی صدر» مغلطه سیاسی است!
«صدر» در یکی از آخرین «توئیت»‌های خود از عبارت: «حکومه اغلبیه وطنیه» استفاده می‌کند یعنی: «دولت اکثریت ملی». محمدصالح صدقیان، کارشناس مسائل خاورمیانه در همین رابطه می‌گوید: می‌دانیم دولت اکثریت ملی به معنای اینکه خودش اکثریت کرسی‌های پارلمان دستش باشد و الان هم این طور نیست. آقای مقتدی صدر کلا ۷۳ کرسی دارد و از بقیه آن‌هایی که مستقل و بی‌طرف هستند تنها هفت نفر را توانست مجاب به همراهی کند و بنابراین اکثریت ملی داخل پارلمان نیست و اگر با کردها و سنی‌ها هم برای تشکیل دولت اکثریت ملی به توافق رسید باز هم معنایش این نیست که اغلبیت است.
این کارشناس مسائل عراق ادامه می‌دهد: گروه رقیب آقای صدر آن‌ها هم می‌توانند با کردها و سنی‌ها دولت اکثریت ملی را محقق کنند این اغلبیت ملی در حالتی که اکثریت کرسی‌های پارلمان را به دست آورد و کلا هم از یک گروه هستند آن زمان می‌تواند خودش دولت اکثریت ملی تشکیل دهد اما الان آن اصطلاح خیلی دقیق نیست که می‌تواند با این اکثریت ملی بازی کند و این یک مغلطه سیاسی است که خودش بخواهد اکثریت پارلمان و دولت اکثریت ملی تشکیل دهد ما می‌دانیم رئیس جمهور دستش نیست و در دست کردهاست رئیس مجلس هم دستش نیست دست سنی‌ها است و خودش به تنهایی نمی‌تواند دولت تشکیل دهد و میخواهد با زور به دیگران بگوید که شما کنار بنشینید و اجازه دهید من با همین ۷۳ کرسی دولت تشکیل دهم و شاید با زور و یک سری مسائل سیاسی بتواند این کار را انجام دهد اما اصل موضوع اشکال بزرگی است که خودش به تنهایی اکثریت ملی تشکیل دهد و در نهایت اینکه یک تصویر غیر واضحی در رفتار آقای مقتدی صدر دیده می‌شود.
- فرجام بازی صدر؟
این تحلیلگر مسائل غرب آسیا ادامه می‌دهد: در عراق مشکلی که وجود دارد این است که ریش سفید وجود ندارد که بتواند هماهنگی بین گروه‌های شیعه انجام دهد الان دو گروه رقیب داریم که نزدیک هم هستند آقای مقتدی صدر که می‌گوید ۹۰ کرسی پارلمان به دست آوردم و دیگران که می‌گویند ۸۸ کرسی به دست آوردیم. صحبت‌ها و دیدارهای زیادی بین آقای مقتدی صدر و بقیه گروه‌های شیعی صورت گرفت و تا الان به نتیجه واحدی نرسیدند و خلا ریش سفید که بهترین آن مرجعیت است خود را کنار کشیده و می‌گوید دخالت نمی‌کنم و گروه‌های دیگر هم همین طور و هر کس ساز خود را می‌زند و هنوز به توافق نرسیدند.
- همه دارند ساز جدایی و استقلال طلبی کوک می‌کنند!
این تحلیلگر مسائل سیاسی با اشاره به آن چه در زیر پوست سیاست در عراق در جریان است اظهار می‌دارد: در مقابل شیعیان دو گروه وجود دارد سنی‌ها و کردها که هر کدام اهداف بزرگی در عراق دارند و بعضی از این اهداف اعلام شده و بعضی اعلام نشده است. ذهن و اهداف کردها در آن کردستان بزرگ است و استقلال و جدایی از عراق را می‌خواهند و در سال ۲۰۱۵ دیدیم که قصد جدایی از عراق را داشتند منتها محقق نشد. سنی‌ها هم هدف بزرگی دارند بیش از هزار سال حاکمیت عراق در دست آن‌ها بود و الان برای اولین بار حاکمیت عراق در دست‌شان نیست مخصوصا نخست وزیری که بسیار مهم است و همین طور نیروهای مسلح. اکنون این دو گروه سوءاستفاده زیادی از عدم اتحاد شیعیان می‌کنند. بنابراین همانطور که اشاره کردم‌عدم وجود یک ریش‌سفید به مشکلات عراق دامن زده است. در دوره‌های قبل سردار قاسم سلیمانی این خلا را پر می‌کرد و ارتباطات قوی‌ای با دنیا، شیعیان و کردها داشت و توانست تا حدی این کمبود را پر کند. جمهوری اسلامی هم اعلام کرده در مناقشات سیاسی گروه‌های عراقی نمی‌خواهد دخالت کند. از جلسات و دیدارهایی هم که بین شخصیت‌ها در عراق انجام شده تاکنون خروجی مشاهده نکردیم. وضعیت پارلمان هم مبهم است چون دادگاه هم اعلام کرده جلسات غیرقانونی است چون در جلسه افتتاحیه هم مسائلی خوشایندی رخ نداد.
- دعوای پارلمان دعوای دولت دعوای ریاست جمهوری
محمد صالح صدقیان در بخش‌های دیگری از گفتگوی خود با آفتاب یزد می‌گوید: اگر گفتم وضعیت سیاسی عراق و پارلمان مبهم است مبالغه نکردم معتقدم دو عامل تاثیرگذار در تشکیل دولت عراق وجود دارد:
- یک عامل داخلی که رقبای داخلی بدون احساس مسئولیت در قبال مردم عراق دارند کار می‌کنند و یک حالت رقابت سیاسی غیراخلاقی هم است و انسجام هم در بین گروه‌های شیعی وجود ندارد و فکر هم نمی‌کنم این قضیه خاتمه پیدا کند و برخی از عراقی‌ها معتقدند که منجر به جنگ داخلی خواهد شد چون رقابت بسیار فشرده است.
- گروه دوم، بازیگران بین‌المللی و خارجِ عراق هستند که هرکدام اهدافی را دنبال می‌کنند که برخی اساساً در راستای منافع مردم و کشور عراق نیست!
- محتمل‌ترین گزینه در فضای سیاسی عراق
افتادن عراق در دام جنگ داخلی است؟
صدقیان با تایید فروغلتیدنِ عراق در باتلاق جنگ داخلی اظهار می‌دارد: این احتمال وجود دارد و همان طور که گفتم بسیاری از شخصیت‌های عراقی اینگونه پیش‌بینی کردند الان یک ائتلاف داخل گروه‌های شیعیان نداریم و همه هم سلاح به دست دارند چه شیعیان چه کردها و چه سنی ها. شاید در اقلیم کردستان مقداری قانونی باشد و سلاح جمع شده باشد. اما در نُه استان شیعه‌نشین سلاح پخش شده و لذا اگر جنگ داخلی شود بسیار خطرناک است و دودش به چشم همه می‌رود و همه گروه‌های سیاسی متضرر می‌شوند. مسئله خارجی هم وجود دارد و آن وضعیت منطقه است که وضعیت مناسبی نیست این شرایط به همراه مذاکرات وین هم بر وضعیت کنونی عراق موثر است اگر این مذاکرات به نتیجه رسد شاید کشورهای حوزه خلیج فارس بهتر با ایران صحبت کنند و تعریف جدیدی برای روابط با ایران داشته باشند و از این رو بر روی مسئله یمن هم تاثیر گذارد. در مورد مسئله سوریه و لبنان هم به همین ترتیب. در کل اگر مذاکرات به نتیجه نرسد به نظر من اوضاع مثبتی برای کل کشورهای منطقه پیش نخواهد آمد.
این کارشناس روابط بین‌الملل در پاسخ به این پرسش که: «تلویحا تایید کردید بلاتکلیف نگه داشتن فضای سیاسی عراق و لبنان بی‌ارتباط به فضای مذاکراتی برجام نیست؟» می‌گوید: قطعا باید بپذیریم رخدادها، تحولات و نا به سامانی‌های عراق، لبنان، سوریه و یمن بی‌ارتباط به برجام نیست!
- گزینه‌ای به نام شیلان فواد
محمدصالح صدقیان با طبیعی ارزیابی کردنِ معرفی یک نامزد زن برای ریاست جمهوری می‌گوید: این مسئله مهمی نیست چون رئیس جمهور دست کردها است و بعدا اگر کردها به نتیجه واحد رسیدند و باید برسند هر احتمالی را باید در نظر گرفت. الان حدود شش هفت نفر از کردها مطرح کردند در سلیمانیه یا اربیل. چون در دموکراسی کردستان به رهبری آقای بارزانی کاندیدایشان آقای هوشیار زیباری است از آن طرف از سلیمانیه و از اتحاد وطنی کردستان هم گزینه‌هایی مطرح هستند. این خانم هم از سلیمانیه است معتقدم یک رقابت سیاسی بین اربیل و سلیمانیه است و شاید هم دارند از وضع شیعیان سوءاستفاده می‌کنند و درنهایت به یک نفر می‌رسند و نسبت به بقیه در این مسائل منظم‌تر هستند. سنی‌ها هم به آقای محمد الحلبوسی رسیدند. کلا مانعی در رئیس جمهور شدن زن در عراق نمی‌بینم اما بعید می‌دانم چون شخصیت‌های قوی‌تر از «شیلان فواد» حضور دارند.
- دخالت دادگاه فدرال قابل قبول بود؟
صدقیان در بخش پایانی این مصاحبه با اشاره به دخالت دادگاه فدرال در مسئله‌ی پارلمان می‌گوید: اتفاقی که در افتتاحیه پارلمان عراق رخ داد غیرطبیعی است و رئیس پارلمان انتخاب شد که این انتخاب اکنون مورد تشکیک است یعنی همه قبول ندارند که این جلسه قانونی بود. لذا فشار زیادی روی دادگاه بود که یک موضع اتخاذ کند و اتخاذ کرد و تا الان هم قضیه رئیس دائم مجلس که آقای هلبوسی انتخاب شد هم جای شک و تردید است. اینکه می‌گویم آینده سیاسی عراق مبهم است به دلیل همین مسائلی است که دیدیم.
- عراق فدرالی در فاصله‌ای دورتر؟!
صدقیان می‌افزاید: سنی‌ها می‌خواهند اقلیم سنی تشکیل دهند این از قبل بود و الان هم هست. اما می‌خواهند فضا بیشتر آماده شود. الان یک اقلیم سنی در موصل است در غرب عراق لابد اگر اقلیم سنی تشکیل شد چند اقلیم شیعه هم تشکیل می‌شود.
وی می‌گوید: الان وضع منطقه به گونه‌ای نیست که عراق تقسیم شود و به سمت فدرالی شدن برود. ایران، ترکیه و سوریه قبول نمی‌کنند. شاید فقط اسرائیل به دنبال تقسیم عراق باشد. حتی آمریکا هم طالب این قضیه نیست. سنی‌ها اگر می‌دانستند عامل بیرونی وجود دارد به دنبال آن می‌رفتند اما دارند می‌بینند که زمینه الان وجود ندارد.
ائتلاف شیعیان عراق منهای مالکی؛ حرف صدر به کرسی می‌نشیند
کارشناسان عراقی معتقدند که برخی اعضای چارچوب هماهنگی شیعیان عراق درصدد نزدیک شدن به جریان صدر و متحدان آن و توافق با آن‌ها برای تشکیل فراکسیون اکثریت هستند و به همین منظور ممکن است که ناگزیر به کنار گذاشتن نوری المالکی از ائتلاف با جریان صدر شوند، چراکه صدر حاضر به ائتلاف با مالکی نیست. به گزارش ایسنا، اسکای نیوز عربی در گزارشی اختصاصی درباره گفت‌وگوهای چارچوب هماهنگی شیعیان عراق با جریان صدر و سفر روز گذشته هادی العامری، رئیس ائتلاف «الفتح» به اقلیم کردستان عراق نوشت: العامری پس از دیدار شنبه شب با مقتدی صدر، رهبر جریان صدر که اولین نشست دوجانبه دو طرف پس از انتخابات اکتبر محسوب می‌شود، دوشنبه به اربیل سفر و با مسعود بارزانی، رئیس حزب دموکرات، نیچروان بارزانی، رئیس اقلیم و مسرور بارزانی، نخست‌وزیر دولت اقلیم کردستان عراق دیدار و گفت‌وگو کرد. ناظران و کارشناسان معتقدند که این اقدامات العامری در چارچوب تلاش‌های چارچوب هماهنگی شیعیان برای دستیابی به فرمول توافق لحظه آخری با احزاب ائتلاف سه‌گانه جریان صدر، سنی‌ها و حزب دموکرات کردستان عراق پیش از اعلام حکم دادگاه فدرال درباره جلسه نخست پارلمان صورت می‌گیرد. اما گروه دیگری نیز معتقدند که مسئله فراتر از این بوده و این اقدامات نشانه‌ای مبنی بر کنار گذاشته شدن توافقات چندین‌ساله میان اعضای چارچوب هماهنگی، با توجه به امتناع جریان صدر از مشارکت دادن ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی در دولت بعدی عراق است. این کارشناسان مدعی‌اند که العامری در تلاش است تا مستقل از المالکی با صدر و متحدانش به توافق برسد. «مهند الجنابی»، استاد علوم سیاسی در گفت‌وگو با اسکای نیوز در این باره گفت: کاملا مشخص و آشکار است که برخی احزاب عضو چارچوب هماهنگی شیعیان عراق درصدد نزدیک شدن و حتی ملحق شدن به اکثریت ملی به رهبری فراکسیون جریان صدر در پارلمان هستند و علی‌رغم مخالفت‌های این چارچوب با نتایج جلسه نخست پارلمان و شکایت به دادگاه فدرال در این باره، اما مذاکرات جریان صدر و برخی از احزاب چارچوب هماهنگی به‌ویژه ائتلاف الفتح شاهد تحول چشمگیری بوده است. الجنابی در این باره تصریح کرد: به نظر می‌رسد که مقتدی صدر مخالفتی با حضور ائتلاف الفتح با ۱۷ کرسی و ائتلاف «قوی الدوله» (ائتلاف نیروهای دولت) با چهار کرسی و متشکل از جریان حکمت ملی به رهبری عمار الحکیم و ائتلاف «النصر» به رهبری حیدر العبادی، نخست‌وزیر سابق عراق ندارد اما شرط مقتدی صدر پایبندی به مجازات ائتلاف دولت قانون به دلیل تخلفاتش در زمان به دست داشتن زمام امور در عراق و همچنین تحویل سلاح گروه‌های مسلح به دولت است. «علی البیدر»، نویسنده و کارشناس مسائل سیاسی عراقی نیز در گفت‌وگو با اسکای نیوز در این باره تصریح کرد: اصرار صدر بر کنار گذاشتن احزاب تاثیر‌گذار در چارچوب هماهنگی، به ویژه ائتلاف المالکی، منجر به چنددستگی این چارچوب و حتی تخریب و تضعیف به اصطلاح «خانه شیعیان» خواهد شد که چارچوبی که از سال ۲۰۰۳ تاکنون در یک خط حرکت کرده است. وی گفت: این مسئله ممکن است برخی از طرف‌های چارچوب هماهنگی از جمله ائتلاف العامری را وسوسه کند که پس از دریافت تضمین‌هایی مبنی بر سهم بردن از قدرت و ترکیب دولت آتی عراق، به مقتدی صدر ملحق شوند.
منابع عراقی اعلام کردند؛ دیدار سردار قاآنی با مقتدی صدر
منابع عراقی اعلام کردند که سردار قاآنی و مقتدی صدر دیدار و گفتگو کردند. به گزارش ایسنا به نقل از بغداد الیوم، سردار قاآنی، فرمانده نیرو قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران که در عراق به سر می‌برد با مقتدی صدر، رهبر جریان صدر عراق در منزل وی واقع در منطقه حنانه دیدار و گفتگو کرد. سردار قاآنی و مقتدی صدر درخصوص یکپارچه کردن مواضع احزاب شیعی عراق رایزنی کردند. به گفته منابع عراقی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پیش از این نیز با رهبران ائتلاف هماهنگی عراق موسوم به «چارچوب هماهنگی شیعیان» دیدار و گفتگو کرد.