انصار الخميني (ره) :: گشایش عرصه سیاسی عمومی

تاريخ انتشار: 23 آبان 1400 ساعت 20:59:20

یادداشتی از: دکتر کیومرث اشتریان
گشایش عرصه سیاسی عمومی

حزب یک کارگاه تولید قدرت است؛ تولید قدرت از طریق تبدیل نیازهای اجتماعی به پدیده ای سیاسی. تصمیم گیری در باره نیازها و مشکلات اجتماعی مانند کرونا، کیفیت خودروی ساخت داخل، ارز چهارهزارو ۲۰۰ تومانی، اداره بیمارستان ها، افزایش جمعیت و... تصمیم گیری های سیاسی است و در حیطه دانش های تخصصی مانند پزشکی، مهندسی، اقتصادی و... محدود نمی شود. استراتژی های هر حزب می تواند کنش سیاسی اش را فاعلانه یا منفعلانه کند. نگاه های انتظامی (ایجاد انتظام سیاسی)، حکومتی، هدایتی، تبلیغاتی یا اجتماعی به احزاب می تواند کارکردشان را تحت تاثیر قرار دهد. نوع نگاه ما به حزب حتی می تواند فقه سیاسی و به طور مشخص فقه تحزب را آن گونه که در آثار مرحوم دکتر فیرحی مشاهده می کنیم، جهت دهی کند و البته گاه می تواند فقه تحزب را نیز به اعوجاج و انحراف بکشاند. کارکرد اصلی حزب این است که نسبت به هر «امر اجتماعی» نوعی «خودآگاهی سیاسی» پدید آورد. یک پدیده موجود در جامعه مثلا «آسیب محیط زیستی»، «کار زنان و کودکان»، «جمعیت»، «تولیدمثل و سقط جنین» و... توسط احزاب سیاسی از شکل ساده و فردی خود به در می آید و از عرصه ای ظاهرا خصوصی به عرصه قدرت راه می یابد. حزب به «خودآگاهی نسبت به قدرت خویشتن» و ساخت قدرت به مثابه یک مصنوع می پردازد. حزب یک کارگاه تولید قدرت است. مثلا با اتصال زنان خانه دار به یکدیگر و ایجاد خودآگاهی قدرت در آنان، فعالیت هایشان را نوعی مقابله با نظام سرمایه داری و «زنجیره های تجاری تغذیه (فست فود)» تلقی کرده اند. به عبارتی تلاش کرده اند تا مثلا برای زنان خانه دار این خودآگاهی را پدید آور ند که آشپزی خانگی یک قدرت اجتماعی ضدسرمایه داری پدید می آورد. به عنوان مثالی آشنا در ایران می توان به تلفات جانی و مالی ناشی از کیفیت خودرو اشاره کرد که می تواند توسط احزاب به یک خودآگاهی سیاسی تبدیل شود و آن را در چارچوب قدرت مدیران شرکت ها و «زر اندوزی» آنان به «قیمت جان مردم» تلقی کند و آن را به عرصه عمومی در آورند و عرصه ای سیاسی برای آن بگشایند تا موضوع مبارزات مدنی، مبارزات انتخاباتی، تصمیم گیری دولتی یا حتی کشمکش های خیابانی قرار گیرد. تعریفی که از حزب در اینجا اراده می کنیم، شاید متفاوت از آنچه تاکنون مطرح شده است، باشد و آن عبارت است از کارکرد حزب به مثابه تولیدکننده قدرت، به مثابه «مولد صورتبندی های قدرت اجتماعی»، به مثابه ایجادکننده خودآگاهی جمعی از منافع فردی و سیاسی کننده این منافع. حزب کارگاه «تولید قدرت سیاسی از نیازها و تعاملات اجتماعی» است؛ کارکردی که در میان احزاب ما به حاشیه رفته است. حزب اگر بخواهد نقش «تولید قدرت سیاسی» ایفا کند، فراتر از مناسبات موجود می رود و نقشی کاملا فاعلانه می یابد. حزب نباید جای نهادهای دیگر اجتماعی مانند دانشگاه ها، اندیشکده های سیاستی یا سازمان های تبلیغاتی را بگیرد. «تولید قدرت سیاسی» اصلی ترین وظیفه یک حزب است. هدف حزب در درجه نخست این نیست که راه حلی برای مشکلات سیاستی کشور ارائه کند بلکه این وظیفه درجه دوم آن است که البته دستاورد مفیدی است. در نتیجه تصریح کارکرد حزب در این چشم انداز چنین است.

۱- تبدیل یک امر شخصی به امر عمومی

۲- ایجاد خودآگاهی عمومی قدرت

۳- انتقال آن به عرصه عمومی

۴- تبدیل آن به یک مسئله سیاسی

۵- واردکردن آن در چرخه سیاست گذاری.

اینها مراحلی است که یک حزب (با تاکید بر عرصه سیاست گذاری) می تواند در گشایش عرصه سیاسی طی کند. یعنی یک حزب زمین بازی سیاسی را گسترده می کند. اینها کارکردهای یک حزب سیاستی است که البته سیاسی بودن را در بطن و متن خود دارد. این رویکرد حزب را به صورت فاعلانه ای می بیند و نه یک پدیده تبعی و پیرو قدرت. حزب اگر فقط از منظر نظم سیاسی، از منظر کارکردهای درون «کریدور»های رسمی قدرت، از منظر ثبات سیاسی حلقه هایی خاص از حکومت یا تبلیغ یک ایدئولوژی خاص نگریسته شود، می تواند صرفا در چارچوب وضع موجود و طفیلی قدرت های مسلط عمل کند. البته ما منکر این نیستیم که حزب باید کارکرد ثبات بخش به نظام سیاسی و به جامعه سیاسی داشته باشد؛ در واقع از منظر جدیدی هم که ما گشوده ایم، چنین کارکردی منتفی نیست. اما چشم انداز حزب به مثابه «مولد قدرت های نوپدید اجتماعی»، پایداری اجتماعی-سیاسی (sustainability) را بیشتر فراهم می کند.

قدرت را از درون سلول های اجتماعی تولید می کند و آن را به عرصه سیاسی و سیاستی بر می کشد. دیگر یک حزب در درون ایدئولوژی سنتی خود محصور نمی ماند و راه ائتلاف با دیگر احزاب بر سر مسائل سیاستی گشوده می شود. بدین سان، ائتلاف چند حزب برای تبدیل «کیفیت و قیمت گذاری خودرو» به یک امر سیاسی امکان پذیر می شود. امکان مواجهه سیاسی با طبقه قدرتمندی که از ائتلاف مدیران خودروسازی و نمایندگان مجلس در طول زمان پدید آمده است، فراهم می شود. این، تبدیل امر اجتماعی به امر سیاسی است، تبدیل موضوع سیاستی به پدیده سیاسی است و تمرین تشکل یابی روزمره اجتماعی و ضامن پویایی سیاسی کشور است که می تواند از بسیاری خسران ها جلوگیری کند. کارکرد احزاب صورتبندی های معطوف به قدرت است که دامنه ای از خودآگاهی و بسیج اجتماعی تا ورود به چرخه سیاست گذاری را در بر می گیرد. تولید قدرت از خلال مناسبات اجتماعی و منافع گروهی اصلی ترین وجه فعالیت حزبی است. یعنی از بطن جامعه «کالای عمومی قدرت» را صورت بندی می کند و بیرون می کشد. در این رویکرد، با دامنه وسیعی از موضوعات «سیاسی شونده» یعنی موضوعاتی که توسط حزب تبدیل به پدیده قدرت می شوند، سروکار داریم. اما پرسش این است که این چشم انداز چه پیامدهایی برای احزاب ایرانی دارد؟ پاسخ این است که ضروری است احزاب سیاسی در ایران استراتژی سیاسی خویش را در پرتو این چشم انداز بازبینی کنند؛ چراکه دامنه وسیعی از فعالیت ها نمایان می شود و تقریبا هر پدیده سیاست گذاری قابلیت سیاسی شدن را دارد. ظرفیت آن را دارد که احزاب درباره آن خودآگاهی سیاسی در میان مردم پدید آورند و آن را به موضوع قدرت تبدیل کنند. در عین حال البته این قابلیت می تواند زمینه های تعامل با نظام سیاسی را فراهم کند و از برخوردهای براندازانه با حاکمیت جلوگیری کند؛ البته اگر درک و فهم حاکمیتی هم از این پدیده حاصل شود و اگر تاکنون دیر نشده باشد... .

*شرق