جماران: علی بن الحسین (ع) ملقب به زین العابدین، سید الساجدین و سجاد، فرزند حسین بن علی (ع)، در پنجم شعبان سال 38 قمری در مدینه منوره به دنیا آمد. بنابر مشهور مادر ایشان شهربانو، دختر یزدگرد است.

امام سجاد (ع) پرورش یافته دامان سه امام بزرگوار است، زیرا دو سال از دوران امامت جدش امیر مومنان علی (ع) و یازده سال از امامت عمویش حسن بن علی (ع) را درک کرد و در هنگامه شهادت پدربزرگوارش در کربلا 23 سال داشت.

امام زین العابدین (ع) از جمله ذریه و اهل بیت پیامبر اکرم (ص) و از ذوی القربی محسوب می شود. برخی از اندیشمندان اهل سنت مانند ابن ادریس شافعی ایشان را فقیه ترین مردم مدینه و سرآمد آنان می شمرد و ذهبی به جلالت، علم، سیادت، کمال عقل و شرافت ایشان تصریح کرده است. حضور ایشان در مکه مکرمه و جلب توجه و راه باز کردن مردم  برای بوسیدن حجر الاسود، موجب شگفتی هشام بن عبدالملک خلیفه اموی شد.

با توجه به جایگاه و عظمت امام سجاد (ع) و دعاها و مناجاتهای نورانی آن حضرت، امام خمینی در کتاب ارزشمند «آداب الصلوة» می فرماید:

قدری تفکر کن در حالات علی بن الحسین، و مناجات آن بزرگوار با حضرت حق، و دعاهای لطیف آن سرور که کیفیت آداب عبودیت را به بندگان خدا تعلیم می کند ... جناب علی بن الحسین از بزرگترین نعمتهایی است که ذات مقدس حق بر بندگان خود به وجودش منت گزارده و آن سرور را از عالم قرب و قدس نازل فرموده برای فهماندن طرق عبودیت به بندگان خود. (ص152)

امام خمینی در عید فطر سال 1366 در دیدار با مسئولان کشور و لشکری، طی سخنان بلندی درباره ضیافت الهی در ماه مبارک رمضان و نیز جایگاه استغفار در معارف الهی، به گوشه ای از عبادات امام سجاد (ع) اشاره می کند و می فرماید:

حضرت سجاد در یک شبش به حسب آن چیزی که وارد شده تا صبح [گفت]: اللهم ارزقنا التجافی عن دار الغرور و الانابه الی دار السرور و الاستعداد للموت قبل حلول الفوت... آنها در ضیافت بوده اند، در مافوق ضیافت بوده اند... این دار غرور است پیش سجاد، توجه به ملکوت دار غرور است. توجه به مافوق ملکوت هم دار غرور است. توجه به حق تعالی طوری که دیگر ضیافتی در کار نباشد که مخصوص کمّل اولیا است، آنجا دیگر ضیافت الله نیست در کار (صحیفه امام، ج20، ص۲۶۷-268)

حضرت امام خمینی (ره) در کتاب شرح چهل حدیث از زبان امام باقر (ع) به عبادتها و راز و نیازهای امام سجاد اشاره می کند و می فرماید:

حضرت باقر علیه السلام، دید اورا که رسیده است از عبادت به حدی که نرسیده است احدی دیگر. رنگش از بیداری شب زرد شده، و سوخته شده بود چشمانش از گریه، و مجروح شده بود جبهه مبارکش... و ورم کرده بود ساقها و قدمهایش از ایستادن در نماز. و فرمود حضرت باقر علیه السلام: نتوانستم خودداری کنم از گریه وقتی که او را بدین حال دیدم، پس گریه کردم برای ترحم به او، و آن حضرت مشغول تفکر بود... (شرح چهل حدیث، ص442-443)

امام سجاد (ع) اسوه عابدان، زاهدان و نیک رویان بود. در ساده زیستی و زهد همچون جدش علی (ع) بود. ایشان دلسوز همگان بود تا آنجا که به یزید نیز پیشنهاد توبه داد و راه آن را نشان داد و در پاسخ به حضرت زینب (س) فرمود: قلب او مهر خورده و موفق به توبه نخواهد شد. (ر.ک: صحیفه امام، ج6، ص316)

امام سجاد (ع) در واقعه کربلا به ویژه در روز شهادت پدر بزرگوارش امام حسین (ع) به شدت بیمار بود. ایشان همراه اهل بیت امام حسین (ع) به اسارت رفت و در طول این سفر با بیانات حکیمانه و شجاعانه خود به بیداری امت برخواب رفته پرداخت و در کنار عمه اش حضرت زینب (س) پیام آور حماسه عاشورا بود. تا آنجا که در شام در مجلس یزید بر فراز منبر برآمد و به معرفی خود و خاندان پیامبر پرداخت و با بیان فضائل آنان، یزید و یزیدیان را رسوا کرد.

امام خمینی (ره) در این زمینه می فرماید:

همان مقداری که فداکاری حضرت ارزش پیش خدای تبارک و تعالی دارد و در پیشبرد نهضت حسین – سلام الله علیه – کمک کرده است، خطبه های حضرت سجاد و حضرت زینب هم به همان مقدار یا قریب آن مقدار تأثیر داشته است... صحبتهایی که در بین راه و در کوفه و در شام و اینها کردند و منبری که حضرت سجاد – سلام الله علیه – رفت و واضح کرد به اینکه قضیه، قضیه مقابله غیر حق با حق نیست، یعنی ما را بد معرفی کرده اند. (صحیفه امام، ج 17، ص54)

دوران امامت حضرت سجاد (ع) در دهم محرم سال 61 هجری پس از شهادت امام حسین (ع) آغاز شد و با چند تن از خلفای اموی همزمان بود. دورانی سخت و پر از فشار و توهین و جسارت به محضر حضرت و خاندان پیامبر بود. سراسر دنیای اسلام را انحطاط فکری و فساد اخلاقی فراگرفته بود و بی توجهی به آموزه های دین و دنیاطلبی موج می زد. امام سجاد (ع) برای شکست این فضای سنگین، بسیار تلاش کرد و با بیان حقایق دین به زبان دعا به مردم آگاهی بخشید و در حال تقیه، رسالت خویش را بر زمین ننهاد.

امام خمینی با اشاره به دوران سخت امام سجاد (ع) می فرماید:

بعد از رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – ما ملاحظه می کنیم که در زمانهایی که ائمه مسلمین علیهم السلام در فشار سخت بنی امیه و بنی العباس بودند، مطالب خودشان را آن طور که ممکن بود به مردم می رساندند، حتی در ادعیه آنها، شما اگر ادعیه امام سجاد و سائر ائمه را ملاحظه بفرمایید مشحون است از اینکه مردم را بسازند برای یک امر بالاتر از آن چیزی که مردم عادی تصور می کنند. دعوت به توحید، دعوت به تهذیب نفس، دعوت به اعراض از دنیا، دعوت به خلوت با خدای تبارک و تعالی. (همان، ج18، ص422)

در جای دیگری با اشاره به برخی تبلیغات که ما را ملت گریه می گویند، امام خمینی هشدار می دهند که ما ملت حماسه هستیم، چنانکه امام سجاد (ع) در دعاهای خود چنین بود:

اگر بفهمند آنها که حضرت سجاد – سلام الله علیه – که همه چیزش را در کربلا از دست داد و در یک حکومتی بود که قدرت بر همه چیز داشت، این ادعیه ای که از او باقی مانده است، چه کرده است و چطور می تواند تجهیز بکند، به ما نمی گفتند که ادعیه برای چیست؟ (همان، ج16، ص346-347)

این چنین بود که امام سجاد (ع) توانست فضای جامعه آن روز را بشکند و درس استقامت و ایستادگی به ملت ها بدهد.

امام خمینی در وصیت نامه خود نیز به کتاب گرانسنگ و تحول آفرین صحیفه سجادیه اشاره می کند و می فرماید:

ما مفتخریم که ادعیه حیاتبخش که او را «قرآن صاعد» می خوانند از ائمه معصومین ما است. ما به «مناجات شعبانیه» امامان و دعای عرفات حسین بن علی – علیهما السلام – و صحیفه سجادیه این زبور آل محمد و صحیفه فاطمیه که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است، از ما است. (همان، ج21، ص396-397)

در جای دیگر می فرماید:

در کلمات ائمه اطهار علیهم السلام خصوصا صحیفه سجادیه همان صحیفه نورانیه الهیه که از سماء عرفان عارف بالله و عقل نورانی سید ساجدین نازل شده، برای خلاص بندگان خدا از سجن طبیعت و فهماندن ادب عبودیت و قیام در خدمت ربوبیت، این لطفیه الهیه بسیار مذکور است. (آداب الصلوة، ص 173)

امام سجاد (ع) بنابر قولی در دوازدهم محرم الحرام و بنابر نقل دیگری در بیست و پنجم محرم الحرام به دست ولید بن عبدالملک مسموم و به شهادت رسید و در کنار امام مجتبی عموی گرامی اش در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد. و اینک زائران حرم خدا و حرم نبوی، به زیارت قبور خراب شده بقیع به دست وهابیان می روند و قبر چهار امام معصوم مظلوم بقیع را زیارت می کنند.