در روزهایی که بحث داغ رای اعتماد به اعضای کابینه دولت سیزدهم، مجددا بسیاری از نگاه‌ها را به مجلس یازدهم معطوف کرد، علاوه بر شبکه‌های اجتماعی، از رادیو تاکسی‌ها و مغازه‌ها تا تلویزیون خانه‌ها مردم بیشتر با نمایندگان مجلس کنونی آشنا شدند. به همین بهانه، کاوشی در زمینه فراکسیون‌های مجلس یازدهم انجام شده است.

در بررسی‌های انجام شده، فهرست همه فراکسیون‌ها به دست نیامد، اما با استفاده از اخبار مختلف خبرگزاری مجلس و دیگر رسانه ها، اطلاعاتی از اسامی فراکسیون ها، روسای آنها و برخی اقدامات آنها قابل دریافت است.

به نظر می رسد تنها دو فراکسیون انقلاب اسلامی (اکثریت) و مستقلین ولایی (اقلیت) مطابق معنای مرسوم فراکسیون در مجلس فعالیت می کنند. با این حال، علاوه بر این دو فراکسیون با ماهیت سیاسی، ده‌ها فراکسیون با ماهیت اقتصادی، صنفی، اجتماعی، فرهنگی و ... در این مجلس شکل گرفته و دارای رئیس است؛ هرچند میزان فعالیت این فراکسیون ها با هم متفاوت است.

فقط ۵۰ فراکسیون مورد تاییدند

در مقطع شکل‌گیری پرتعداد فراکسیون‌ها، علی کریمی فیروزجایی عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی، با اشاره به تشکیل فراکسیون های مجلس گفته بود: درخواست های بسیاری از سوی نمایندگان برای تشکیل فراکسیون به هیئت رئیسه ارائه شده که در حال بررسی و ارزیابی این تقاضاها در هیئت رئیسه هستیم.

وی از ارائه بیش از ۱۰۰ درخواست برای تشکیل فراکسیون به هیئت رئیسه خبر داده و گفته بود: از این تعداد پس از بررسی و ارزیابی‌های لازم از سوی هیئت رئیسه ۵۰ فراکسیون موفق به اخذ تاییدیه شدند.

در این گزارش تنها به فراکسیون‌هایی اشاره شده که دارای رئیس هستند. به عنوان نمونه، در مقطعی حجت الاسلام مرتضی آقا تهرانی از قصد برخی نمایندگان برای راه اندازی فراکسیون پیامبر اعظم (ص) خبر داده، اما بعدا خبری از شکل گیری یا انتخاب رئیس برای چنین فراکسیونی دیده نشده است.

کارکرد این همه فراکسیون چیست؟

فراکسیون‌های متعدد مجلس، قاعدتا جلسات، رایزنی‌ها و اقداماتی داشته اند که درباره آنها اطلاع رسانی نشده است. با این حال منبع این گزارش برای بررسی کارکرد فراکسیون ها، اطلاعات آشکار و اخبار عمومی منتشرشده در رسانه ها در این زمینه بوده است.

به نظر می رسد اهمیت دادن به برخی امور، یکی از کارکردهای این فراکسیون ها است؛  مثلا وقتی «اقتصاد دریامحور» عنوان یک فراکسیون می‌شود، نشانه دغدغه‌مندی برخی نمایندگان در این زمینه است و در صورت پیگیری مداوم می تواند زمینه ساز اتفاقات مثبت در این موضوع باشد.

از سوی دیگر پیام های تبریک و تسلیت به مناسبت رویدادها و یا صدور بیانیه و اعلام موضع درباره مسائل مرتبط با فراکسیون یکی دیگر از فعالیتهای فراکسیون ها بوده است. برخی فراکسیون ها نیز با مسوولان ذی ربط جلسه گذاشته و پیگیر مسائل بوده یا به بازدید از رویدادها و سوژه های مرتبط پرداخته اند.

در عین حال به نظر می‌رسد تاثیرگذاری در تصمیمات کلیت مجلس، نقش دیگر فراکسیون ها است؛ هرچند باید دید چقدر این نقش متناسب با موضوع فراکسیون است. به عنوان نمونه، رئیس فراکسیون امر به معروف و نهی از منکر اعلام کرده که این فراکسیون، از ۱۳ وزیر پیشنهادی رییس جمهور به طور جدی حمایت خواهد کرد، یا در موردی دیگر، رئیس یک فراکسیون به مخالفت صریح با کابینه سیزدهم پرداخته و بعدا دبیر همین فراکسیون اعلام کرده که این فراکسیون با اکثر وزیران پیشنهادی جلسه داشته و نظرشان نسبت به بیشتر آنها مثبت است.

در عین حال برخی فراکسیون ها می توانند نقش جدی در قوانین مرتبط یا رای به وزرای خاص ایفا کنند؛ موضوعی که مثال آن، موضع موثر فراکسیون‌های ورزش و فرهنگیان درباره رای اعتماد به وزرای ورزش و جوانان و آموزش و پرورش است.

محدودیت قانونی؟

چندی پیش محمدحسین فرهنگی، سخنگوی هیئت رئیسه مجلس دلیل این تعدد فراکسیونی را نبود محدودیت برای تشکیل آنها دانسته و گفته بود که در این زمینه محدودیت قانونی هم وجود ندارد و درخواست نمایندگان هم در این زمینه زیاد است. تنها محدودیتی که داریم این است که هر نماینده فقط در پنج فراکسیون عضو باشد. بنابراین هر آنچه که جمعی از نمایندگان اراده می‌کنند شکل می‌گیرد.

 آن گونه که سایت ایمنا از ناصر ایمانی، فعال سیاسی اصولگرا نقل کرده،  تشکیل فراکسیون‌های متعدد مبنای عقلی و مدیریتی ندارد؛ زیرا ممکن است تعدادی از آنها کارکردی مشابه داشته باشد و باعث تلف شدن وقت نمایندگان شود. نمایندگان باید بیشتر وقت خود را صرف بررسی موضوعات در کمیسیون‌های تخصصی کنند و تشکیل فراکسیون با حداکثر ١٠ عضو هیچ تأثیری در روند موضوعات ندارد.

همچنین حجت الاسلام احمد سالک، نماینده سابق اصفهان در مجلس شورای اسلامی معتقد است که تعدد فراکسیون‌ها در مجلس شورای اسلامی راهگشای مسائل و مشکلات نبوده و تنها وحدت فراکسیون‌ها بر اساس اولویت‌ها می‌تواند مؤثر باشد.

آفات و آسیب‌ها

با مرور اسامی فراکسیون‌ها به نظر می‌رسد ایراداتی در نحوه تشکیل آنها وجود دارد. موضوع کار برخی از این فراکسیون‌ها مشابه برخی کمیسیون‌ها است و در مواردی می تواند باعث موازی کاری شود. حتی برخی از همین فراکسیون‌ها هم به نظر موضوعات مشابه هم دارند که می تواند زمینه ساز کار موازی شود.

مثلا در کنار فراکسیون «مناطق محروم و شهرهای کمتر توسعه‌یافته»، فراکسیونی با عنوان «محرومیت‌زدایی و گروه‌های جهادی» وجود دارد. همچنین روشن است که سه فراکسیون «گردشگری، زیارت و میراث فرهنگی»، «حج و زیارت» و «فراکسیون اقتصاد سفر و زیارت» موضوع یکسان دارند؛ هرچند به دلیل عدم اعلام رسمی فهرست فراکسیون‌ها، ممکن است با ادامه کاربرخی از آنها مخالفت شده باشد.

همین موازی‌کاری‌ها این شائبه را ایجاد می کند که کارکرد برخی از این فراکسیون‌ها، ایجاد یک پسوند پرطمطراق در کنار نام یک یا چند نماینده است که باعث افزایش اعتبار او شده و قدرت رایزنی او را هم بالا می برد.

برخی فراکسیون ها هم نامهای عجیب دارند که حداکثر می تواند نام یک طرح مورد بررسی در مجلس باشد؛ نظیر «فراکسیون اقدام پیش دستانه علیه تهدیدات آمریکا». مجموعه این موارد نشان می دهد نحوه تشکیل و فعالیت فراکسیون ها، نیازمند بازبینی در آیین نامه داخلی مجلس است.

در پایان، فهرست ۵۸ فراکسیون مجلس یازدهم و روسای آن‌ها از نگاه شما می گذرد:

      فراکسیون‌های اصلی (۲)

۱. فراکسیون انقلاب اسلامی                             محمدباقر قالیباف، نماینده تهران

۲. فراکسیون مستقلین ولایی                            محمد باقری، نماینده بناب

        موضوعات سیاسی و کلی (۱۱)

۱. فراکسیون گام دوم انقلاب                                            محسن زنگنه، نماینده تربت حیدریه

۲. فراکسیون دیپلماسی بین المللی و منافع ملی                 حسین نوش آبادی، نماینده ورامین

۳. فراکسیون دفاع و اقتدار ملی                                         مجتبی ذوالنوری، نماینده قم

۴. فراکسیون محور مقاومت و آزادسازی قدس شریف          احمدحسین فلاحی، نماینده همدان

۵. فراکسیون نظارت بر اجرای قوانین                                  عباس گودرزی، نماینده بروجرد

۶. فراکسیون اقدام پیش دستانه علیه تهدیدات آمریکا         سیدامیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، نماینده مشهد

۷. فراکسیون شهید دیالمه                                                مالک شریعتی، نماینده تهران

۸. فراکسیون امنیت پایدار و روابط خارجی پویا                    حسن همتی، نماینده میاندوآب، شاهین دژ و تکاب

۹. فراکسیون راهبردی                                                      سید محمدرضا میرتاج‌الدینی، نماینده تبریز

۱۰. فراکسیون حقوقی و پیشبرد قوانین                              الهام آزاد، نماینده نایین

۱۱. فراکسیون حقوق بشر و شهروندی مجلس                    محمد سرگزی، نماینده زابل                   

     اقتصادی (۱۶)

۱. فراکسیون حمایت از صنعت و صنعتگران                      سیدجواد حسینی کیا، نماینده سنقر و کلیایی

۲. فراکسیون اقتصاد دانش بنیان                                     سید محسن دهنوی، نماینده تهران

۳. فراکسیون مناطق آزاد صنعتی- تجاری                           معصومه پاشایی بهرام، نماینده مرند و جلفا

۴. فراکسیون توسعه متوازن کشور                                   محمد خدابخشی، نماینده الیگودرز

۵. فراکسیون تعاون مجلس                                            سیدکاظم دلخوش اباتری، نماینده صومعه‌سرا

۶. فراکسیون جهاد سازندگی و پیشرفت                            اقبال شاکری، نماینده تهران

۷. فراکسیون کارآفرینان مجلس                                      سید ناصر موسوی لارگانی، نماینده فلاورجان

۸. فراکسیون محرومیت‌زدایی و گروه‌های جهادی               سید احسان قاضی‌زاده هاشمی، نماینده سرخس

۹. فراکسیون مناطق محروم و شهرهای کمتر توسعه‌یافته   سیدعلی موسوی، نماینده ملکان

۱۰. فراکسیون تسهیل تجارت داخلی و خارجی                   رضا حاجی پور، نماینده آمل

۱۱. فراکسیون حمایت از سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی      مسلم صالحی، نماینده اقلید

۱۲. فراکسیون اقتصاد دریامحور                                       منصور آرامی، نماینده بندرعباس

۱۳. فراکسیون توسعه پایدار و تامین مالی                        سید شمس‌الدین حسینی، نماینده تنکابن و رامسر

۱۴. فراکسیون اقتصاد سفر و زیارت                                 شهریار حیدری، نماینده قصر شیرین، سرپل ذهاب، گیلانغرب

۱۵. فراکسیون مبارزه با فساد                                          حسین عباس‌زاده امامی، نماینده چناران، طرقبه و شاندیز

۱۶. فراکسیون مقابله با خشکسالی                                  مصطفی نخعی، نماینده نهبندان و سربیشه

     اجتماعی (۹)

۱. فراکسیون محیط زیست                                             سمیه رفیعی، نماینده تهران

۲. فراکسیون مقابله با آسیب‌های اجتماعی                       احمد نادری، نماینده تهران

۳. فراکسیون مجمع خیرین و امور خیریه                           رمضانعلی سنگدوینی، نماینده گرگان

۴. فراکسیون دیپلماسی سلامت و سبک زندگی سالم          زهرا شیخی، نماینده اصفهان

۵. فراکسیون طب سنتی                                                  علیرضا زاکانی، نماینده قم

۶. فراکسیون هلال احمر                                                  علی اصغر باقرزاده، نماینده بابلسر

۷. فراکسیون سازمان‌های مردم نهاد                                  زهره الهیان، نماینده تهران  

۸. فراکسیون سلامت سالمندان                                        محمدعلی محسنی بندپی، نماینده نوشهر و چالوس

۹. فراکسیون مدیریت شهری                                            محسن پیرهادی، نماینده تهران

     صنفی (۱۰)

۱. فراکسیون کارگری                                      علی بابایی کارنامی، نماینده ساری و میاندرود

۲. فراکسیون زنان                                          فاطمه قاسم‌پور، نماینده تهران

۳. فراکسیون روحانیت                                   سید رضا تقوی، نماینده تهران

۴. فراکسیون اصناف                                      شهباز حسن پور بیگلری، نماینده سیرجان

۵. فراکسیون فرهنگیان                                  حمیدرضا حاجی بابایی، نماینده همدان 

۶. فراکسیون دانشگاهیان                               روح اله متفکر آزاد، نماینده تبریز، اسکو و آذرشهر

۷. فراکسیون اهل سنت                                 جلال محمودزاده، نماینده مهاباد

۸. فراکسیسون امور عشایری                          علی کریمی، نماینده بابل

۹. فراکسیون ایثارگران                                    احمد امیرآبادی فراهانی، نماینده قم

۱۰. فراکسیون مرزنشینان                               فداحسین مالکی ، نماینده زاهدان

     فرهنگی (۱۰)

۱. فراکسیون قرآن و عترت و نماز                                                    نصرالله پژمان فر، نماینده مشهد و کلات

۲. فراکسیون ورزش                                                                       محمدمهدی فروردین، نماینده فیروزآباد

۳. فراکسیون امر به معروف و نهی از منکر                                       محمدرضا مبلغی، نماینده کوهدشت

۴. فراکسیون حج و زیارت                                                               احد آزادی خواه، نماینده ملایر

۵. فراکسیون مهدویت و تمدن سازی                                               محمدمهدی زاهدی، نماینده کرمان

۶. فراکسیون دیپلماسی فرهنگی                                                     شهریار حیدری، نماینده قصرشیرین

۷. فراکسیون توسعه زیرساختهای فرهنگی، سیاحتی و نمایشگاه‌ها     هاجر چنارانی، نماینده نیشابور

۸. فراکسیون فرهنگ ایثار و شهادت                                               حسن نوروزی، نماینده رباط کریم و بهارستان

۹. فراکسیون گردشگری، زیارت و میراث فرهنگی                             محمدرضا دشتی اردکانی، نماینده اردکان

۱۰. فراکسیون دانشگاه آزاد اسلامی                                               کیوان مرادیان کوچکسرایی، نماینده قائم شهر