یکی از نشست های دهمین رویداد ملی فرهنگی و آموزشی «طریق جاوید» با موضوع «جایگاه شورای نگهبان در انتخابات از منظر امام خمینی(س)» با همکاری مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) و مرکز امام، انقلاب اسلامی و ولایت فقیه جهاد دانشگاهی به صورت مجازی برگزار شد.

جماران، حجت الاسلام و المسلمین کاظم قاضی زاده در این نشست با بیان اینکه به خاطر نزدیک شدن به انتخابات مسائل مربوط به شورای نگهبان قابل پیگیری و بررسی بیشتر است، گفت: روشن است که اصل شورای نگهبان در قانون اساسی به عنوان یکی از ویژگی های مثبت در جمهوری اسلامی ایران مطرح هست و مهمترین وظیفه ای که برای شورای نگهبان در قانون اساسی طراحی شده مسأله عدم مغایرت قوانین با شرع و قانون اساسی است.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس افزود: نمی شود بگوییم که تمام کار ویژه شورای نگهبان همین مقدار است بلکه در اصل چهارم قانون اساسی تأیید کلیه مقررات و قوانین کشوری را به دست شورای نگهبان داده ایم. پس شورای نگهبان هم به لحاظ شرعی و هم به لحاظ قانونی جایگاه ممتازی را برای ما دارد. اما سه چهار وظیفه مهم دیگر هم به عهده شورای نگهبان گذاشته شده که از مهمترین آنها در اصل 98 به عنوان «تفسیر قانون اساسی» است.

وی تصریح کرد: گاهی اوقات اختلاف هایی در معنا و مفهوم قانون اساسی ایجاد می شود و در سال های گذشته هم نسبتا به برخی از اصول این موارد دیده می شد که مثلا اختلافی بین رئیس جمهور و شورای نگهبان و یا رئیس جمهور و مجلس در تفسیر قانون اساسی وجود دارد. به لحاظ قانونی اعضای شورای نگهبان تفسیر قانون اساسی را بر عهده دارند که البته باید با تصویب سه چهارم آنها انجام شود.

قاضی زاده در خصوص «شورای نگهبان و نظارت بر انتخابات» نیز اظهار داشت: طبق اصل 99 قانون اساسی شورای نگهبان بر انتخابات های مختلف نظارت دارد. البته در باب مجلس خبرگان یک وظیفه فرعی دیگری خود مجلس خبرگان بر عهده آنها گذاشته که به نوعی اجرای انتخابات در حوزه تأیید صلاحیت ها و برگزاری انتخابات خبرگان هم تا حدود زیادی به شورای نگهبان واگذار شده است.

وی با تأکید بر اینکه شورای نگهبان و فقهای شورای نگهبان در قانون اساسی ما جایگاه ویژه ای دارند، گفت: هیچ کس راضی به تضعیف شورای نگهبان نبوده و نخواهد بود و مرحوم امام(س) و بعد از آن رهبری انقلاب در موارد و مواقع مختلف به این جایگاه اساسی اشاره کرده اند که به لحاظ جایگاه علمی و شخصیتی، افراد ویژه ای قرار است در این نهاد قرار بگیرند و شاید بتوانیم بگوییم هیچ نهاد دیگری نداریم که شأن فقهی و حقوقی به اندازه شورای نگهبان داشته باشند.

رئیس مؤسسه پژوهشی فرهنگی فهیم ادامه داد: شاید نویسندگان قانون اساسی هم با توجه به این شأن و جایگاه هرگز نسبت به شورای نگهبان مسأله پاسخگویی، حسابرسی و از این قبیل امور را مطرح نمی کردند. چون احساس می کردند که ما فراتر از این نهاد و این افراد چه کسانی را داشته باشیم که به طور خاص به عنوان ناظر بر اینها محسوب شوند.

وی با اشاره به اینکه مرحوم امام خیلی روی مسأله شورای نگهبان تأکید می کردند، گفت: در اینکه شورای نگهبان هم یک ضرورت دینی و هم یک ضرورت قانون است و هم جایگاه رفیعی دارد، نمی شود کسی ان قلت مطرح کند. اما در کنار این اهمیت و حساسیت جالب است که مرحوم امام با همه اوج و عظمتی که برای این عزیزان قائل بودند بر اساس نوع عملکردی که در همان موقع شورای نگهبان داشته و احیانا بعد از آن دوران هم قابل بررسی و تحلیل هست، گاهی اوقات تذکرات پدرانه ای هم می دادند. این تذکرات پدرانه زمینه ای می شود که ما برخی از نکاتی که در باب شورای نگهبان قابل تأمل هست را با هم مرور کنیم.

حضرت امام نقدی به برخی از تصمیمات شورای نگهبان داشتند

قاضی زاده یادآور شد: حضرت امام نقدی به برخی از تصمیمات شورای نگهبان داشتند و معتقد بودند که باید حرمت امامزاده را بیش از هرچیزی متولی امامزاده نگه دارد. حضرت امام به اعضای شورای نگهبان توصیه کرده اند صحبت های شما باید به گونه ای باشد که همه فکر کنند در محدوده قانونی خودتان عمل می کنید؛ نه یک قدم زیاد و نه یک قدم کم. گاهی اوقات به این نکته اشاره می کردند که شورای نگهبان شورای مهمی است اما باید جایگاه خودش را با مراجع قانونی دیگر اشتباه نگیرد. مثلا می فرمودند اگر مذاکرات به مناقشات تبدیل شود اثباب این می شود که در آینده شورای نگهبان تضعیف شود.

وی افزود: حضرت امام به یکی از اعضای منبری شورای نگهبان تذکر دادند که گاهی دیده می شود اعضای شورای نگهبان به مسائلی وارد می شوند که موجب وهن شورای نگهبان است. فقهای محترم باید توجه داشته باشند که نباید به مسائلی که موجب درگیری است وارد شوند و همواره باید توجه کنید که آلت دست بازیگران سیاسی نشوند. یعنی حضرت امام ضمن تأیید و حمایت 100 درصد از شورای نگهبان این هشدارها را هم در این زمینه داده اند.

بعضی از هشدارهای امام به شورای نگهبان مورد توجه قرار نگرفته است

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به نقدهایی که امروزه نسبت به شورای نگهبان مطرح می شود، گفت: شاید بعضی از هشدارهای امام به شورای نگهبان متأسفانه مورد توجه قرار نگرفته و شورای نگهبان متهم به دخالت در امور اجرایی و یا جانبداری سیاسی شده است. شورای نگهبان متهم به اموری شده که جایگاه این شورا در حدی که باید مورد توجه جامعه ما و مورد تکریم نخبگان ما قرار نگرفته است.

وی تصریح کرد: متأسفانه یک مسأله ای که در شورای نگهبان وجود دارد عدم شفافیت در تصمیم گیری ها و آراء است. البته من از خیلی قبل پیگیری می کردم و خیلی دوست داشتم که مذاکرات شورای نگهبان به عنوان یکی از سندهای پر افتخار در جمهوری اسلامی ایران که شش فقیه برجسته و شش حقوقدان برجسته در آن حضور دارند ثبت، ضبط و منتشر شود. خصوصا در دوره اول افرادی مثل آیت الله صافی گلپایگانی، آیت الله رضوانی و آیت الله صانعی اعضای فقیه شورای نگهبان بوده اند. شاید امور مربوط به اول انقلاب خیلی اجازه ثبت و ضبط دقیق این امور را نمی داد ولی بعدها یک مقداری بیشتر این مسائل مورد توجه قرار گرفت و هم اکنون بخشی از این آراء و نظرات به صورت شفاف منتشر می شود.

قاضی زاده اظهار داشت: این شفافیت چه در تأیید و رد قوانین و چه در اعلام تأیید صلاحیت کاندیداها یک امر ضروری است. گاهی اوقات شورای نگهبان بعضی از دیدگاه های قدیم خودش را نقض می کند. اگر خودش اطلاع داشته باشد که فقهای دوره قبل چه مستنداتی داشته اند و چرا این نظر را گفته اند، آن وقت مورد نقد دیگران قرار نمی گیرند که شورای نگهبان در طول 30 سال در یک مسأله چند بار نظر داده و نظرش را عوض کرده است.

وی افزود: در سال 1360 وقتی مجلس می خواست ورود کند و برای رئیس جمهور سنی را قرار بدهد، رسما شورای نگهبان مخالفت کرده و دلیلش این است که گفته چون کاندیداتوری ریاست جمهوری حق همه مردم هست، وقتی آن را محدود می کنید مخالفت با حقوق مردم است. ولی این روزها یک رأی اعلام شده که در تقابل با آن است. شاید اگر این عزیزان آن رأی را استحضار داشتند و یا اینکه در طبقه بندی آراء می دیدند، الآن جور دیگری در این زمینه تصمیم می گرفتند.

رئیس مؤسسه پژوهشی فرهنگی فهیم تأکید کرد: نکته دیگر در همین عدم شفافیت نسبت به رد صلاحیت ها است. واقعیت این است که انسان در این حد متوجه می شود که شورای نگهبان به دنبال این است که از رهگذر حضور برخی افراد در صحنه کاندیداتوری این افراد مورد نقد بی خود قرار نگیرند و شأن اجتماعی آنها کاسته نشود و مسائل مخفی زندگی آنها بر ملا نشود. اما در این سال ها موارد متعددی دیده ایم که افراد به اصرار می گویند بگویید چرا ما را رد کرده اید و حتی به خود افراد هم اعلام نمی شود.

چه طور در جاهای دیگر که نظارت آمده استصوابی نیست؟

وی ادامه داد: افرادی به دلایل و عناوین مبهمی رد صلاحیت می شوند که افراد دیگری به همان عناوین مبتلا بوده اند و تأیید شده اند. البته در باب ریاست جمهوری انقدر کاندیدا زیاد شده که باید مدیریتی کرد تا محدود شود و این هم مشکل دیگری در اصل قانون اساسی است. اما وقتی انسان به انتخابات مجلس یا مجلس خبرگان نگاه می کند می بیند تعداد زیادی رد صلاحیت می شوند که خیلی از آنها در حوزه های مختلف آدم های نام آشنایی هستند و سابقه خوبی دارند.

قاضی زاده در پایان گفت: کلمه «نظارت» چند بار در قانون اساسی آمده است؟ چه طور در جاهای دیگر که نظارت آمده استصوابی نیست و اینجا نظارت استصوابی است؟ مثلا در اصل 175 قانون اساسی در باب رادیو و تلویزیون گفته شده که اداره این شورا زیر نظر 6 نفر است که از سه قوه معرفی می شوند. لذا باید از یک «نایکسانی در تفسیر» گذر کنیم و این یک چالش است.