جماران: هر چند انتشار فایل صوتی گفت و گوی آقای لیلاز و دکتر ظریف در چارچوب پروژه تاریخ شفاهی دولت های جمهوری اسلامی انجام شده است و آقای ظریف و مصاحبه کننده بارها تکرار کرده اند که این صحبت ها برای ثبت در تاریخ است و قاعدتا باید در اسناد بایگانی شده نگهداری شود اما امروز با انتشار این گفت و گو مواجه هستیم؛ در حالی که یقینا انتشار این مطالب نه قانونی است و نه اخلاقی.

وزیر امور خارجه در این گفت و گو بارها تاکید کرده که این سخنان جهت انتشار نیست و طبیعتا ممکن نیست که نهاد ریاست جمهوری این فایل را منتشر کرده باشد. اگر چنانچه قصد انتشار این گفت و گو وجود داشت به شکل دیگری منتشر می شد.

بنابراین، به طور اصولی نهاد ریاست جمهوری و ظریف از انتشار این فایل مبرّا هستند. اما در خصوص انتشار این گفت و گو چند نکته وجود دارد که عدم پاسخگویی به این نکات و عدم مداقّه در آن ها اشتباه است:

1. احتمال ربوده شدن این فایل ها وجود دارد، همان گونه که طی سالهای اخیر شاهد اتفاقاتی ضد امنیتی همچون ترور دانشمندان هسته ای، لو رفتن اسناد هسته ای از محل بایگانی شان و غیره بوده ایم.

وظیفه دستگاه های اطلاعاتی و امنیتی این است که پاسخگوی چنین اتفاقاتی باشند. حوادث یاد شده و به ویژه حادثه چند روز قبل در نطنز نشان می دهد که نفود بیگانه در کشور ما می تواند جدی باشد و ضربات سنگینی را به ما وارد کند.

2. در این گونه موارد که جنبه افشاگری دارد این که افشاگر چه کسی است یک طرف موضوع است، اما جنبه دیگر آن این است که اکنون که این فایل منتشر شده و تأثیر خود را خواهد گذاشت و امکان پاک کردن یا سانسور آن وجود ندارد.

موضوعاتی که در این گفت و گو برای ثبت در تاریخ مطرح می شود مربوط به پایه های سیاست خارجی جمهوری اسلامی و سیاست های منطقه ای و دیدگاه های وزیر خارجه ای است که باید اراده حاکمیت از طریق او متبلور شود. لذا این سخنان باید مورد توجه قرار گیرد و این که انتشار آن قانونی یا غیرقانونی بوده نمی تواند از تأثیر آن در سیاست خارجی بکاهد.

بنابراین، از این پس باید راهی برای معالجه شکاف هایی پیدا کرد که ظریف در گفت و گوی خود از آنها سخن می گوید. مطالبه جدی افکار عمومی امروز توضیح مطالب مطرح شده از سوی مسئولین است و نظام باید در قبال این مهم پاسخگو باشد.

غیرقانونی بودن این افشاگری، نباید موجب دامن زده شدن به درگیری های داخلی شود،  بلکه باید به دنبال یک «سیاست ملی» برای برخورد با این موضوعات و حل مشکلاتی که ظریف از آنها گلایه کرده، باشیم و بهترین بهره ای است که می توان از این اتفاق گرفت.

با این پدیده دو گونه می توان برخورد کرد: یک راه همانی است که به مخالفان ظریف اجازه دهیم سیاست تخریب را ادامه دهند و اوضاع را از این که هست پیچیده تر کنند. راه صحیح تر آن است که از این اتفاق در جهت منافع کشور و بازبینی در سیاست های کلی-البته با هماهنگی کلان نظام و اجماع عمومی و با عنایت به مذاکرات جاری-در جهت اتخاد تصمیمات صحیح و رفع ابهامات افکارعمومی استفاده کنیم.

3. باید بدانیم که مرکزی در نهاد ریاست جمهوری وجود دارد که تجربیات 8 ساله یا 4 ساله وزرا را گردآوری می کند تا وزرای بعدی از آن استفاده کنند. در دولت های مدرن تصمیمات بر مبنای اصل «استمرار» اتخاذ می شود که در سیاست خارجی کاردبرد فراوانی دارد و موجب وحدت رویه خواهد شد. زمینه ی تحقق این منطق هم وصل کردن تجربیات دولت های مختلف به یکدیگر است و سنت مستندسازی تجربیات وزرا در همین چارچوب صورت می گیرد. فایل صوتی دکتر ظریف یکی از چندین سند موجود در این زمینه است.

 در دوران آقای هاشمی ایشان خاطرات خود را به صورت روزنوشت می نوشت که الان در حال انتشار سالانه است. از دولت خاتمی قرار بر این شد که هر وزیری در پایان کار تجربیات خود را برای بهره برداری وزیر بعدی و ثبت در تاریخ انجام دهد.

من از دولت احمدی نژاد خبر ندارم اما در دولت روحانی هم این کار ارزشمند صورت گرفته، اما نکته این است که زمان و مکان انتشار مصاحبه های یاد شده در اختیار اشخاص نیست و باید سازوکاری وجود داشته باشد که چگونه منتشر شوند. در سایر کشورهای جهان نیز برای انتشار اسناد محرمانه قانون و سازوکاری وجود دارد. به عنوان مثال در انگلستان اسناد محرمانه بعد از 30 سال منتشر می شود و لذا همانطور که در بالا گفتم، انتشار فایل یاد شده جنبه قانونی و اخلاقی ندارد.

4. در کلیه تصمیم گیری ها در سطوح عالی کشور اختلاف نظر میان بخش های مختلف تصمیم گیر وجود دارد و در نهایت این مقامات بالاتر هستند که تصمیم گرفته و تدبیر امور می کنند، لذا اختلافاتی که آقای ظریف در این فایل از آنها سخن می گوید امری غیرعادی و غیرطبیعی نیست و در بیشتر جلساتی که با حضور سازمان های مختلف برگزار می شود دیدگاه های مختلف وجود دارد که نهایتا یک دیدگاه برای اجرا انتخاب می شود.

شخصا در بسیاری از این گونه جلسات در سطح کارشناسی حضور داشته ام و نمایندگان نهادهای مختلف دیدگاههای متفاوتی را مطرح کرده اند و ساعت ها بحث شده است و به یک نتیجه ای رسیده ایم و در برخی موارد در صورت عدم تحصیل نتیجه، برای تصمیم گیری به مقامات عالی ارجاع می شود. 

5. اگر بخواهیم در مورد محتوای سخنان ظریف اظهارنظر کنیم باید گفت در قسمت هایی از سخنان ظریف که منتشر شده او یک ریتم منطقی را پیگیری می کرده است و در این فایل مشخص است که او در مواردی که تصمیماتی خلاف دیدگاه کارشناسی وزارت خارجه گرفته می شده حرفش را صراحتا می زده و مصلحت اندیشی نمی کرده است که این امر قابل تقدیر است و نشان از شرافت حرفه ای ظریف است. اینجاست که می توانیم تأکید کنیم که حرف آنانی که ظریف را «ترسو» و «مسامحه کار» می خوانند، غلط است.

در پایان به عنوان یک کارشناس وزارت امور خارجه تأکید می کنم که ظریف وزیر خارجه ای است که به هیچ عنوان از ارائه دیدگاههای کارشناسی و بیان مطالبات حرفه ای برای تحقق منافع ملی کوتاهی نکرده است.

*کارشناس ارشد روابط بین الملل