محسن افشاری«انتخاب»: آلودگی شدید هوای تهران و دست کم 8 شهر دیگر در حال ورود به هفته دوم است و با اینکه مسئولان منشأ و علت آلودگی را می دانند، بدون آنکه تصمیم جدید بگیرند، صرفا به تماشای این وضعیت نشسته اند؛ از آن بدتر اینکه برخی مسئولان نیز راه توصیه های عجیب به مردم را در پیش گرفته اند.

آغاز ماجرا

از چند روز پیش که آلودگی هوای تهران و شماری از شهرهای دیگر کشور از جمله کرج، اصفهان، اراک، قم، تبریز، اهواز، مشهد، قزوین و زنجان به طور غیرمنتظره ای بالا رفت، حساسیت ها به علت و منشأ این آلودگی ناگهان افزایش یافت. در سال های اخیر، مسئولان کشور علت آلودگی هوا را عمدتا ناشی از جولان خودروهای شخصی و تک سرنشین می دانستند و مهمترین راهکار آنها برای عبور از آلودگی های زمستان، اجرای طرح های سختگیرانه ترافیکی مانند طرح زوج و فرد از در منازل بود. 

با این حال، امسال که به دلیل شیوع کرونا و محدودیت های ناشی از آن مانند ممنوعیت تردد از ساعت 21 تا 4 صبح در شهرهای قرمز، نارنجی و اخیرا زرد، به خودی خود از شمار ترددها کاسته شده و برخی مشاغل نیز مدت هاست تعطیلند، سوال افکار عمومی این بود که چرا با وجود این همه محدودیت باز هم آلودگی هوا تا این اندازه بالا رفتهو 

متهم اصلی

برای ارائه پاسخ، مسئولان شهری و نیز محیط زیستی پیش قدم شدند. اول دی‌ماه زهرا نژاد بهرام عضو شورای شهر تهران، گفته که آلودگی مازوت تهران افزایش قابل توجهی داشته و «چون ظرفیت پالایشگاه‌ها از مازوت پر شده و به واسطه تحریم‌های بین‌المللی کسی خریدارشان نیست، مجبور هستیم به این موضوع تن بدهیم که این مازوت‌ها را در شهر‌ها بسوزانند».

این موضوع را مسئولان محیط زیستی هم تایید کردند و در نهایت مسئولان وزارت نفت نیز بر استفاده از مازوت البته به صورت محدودتر صحه گذاشتند.

تحریم

مازوت یا نفت کوره، سوختی است که هنگام تصفیه نفت در پالایشگاهها باقی می ماند و آلایندگی بسیار زیادی دارد. آلایندگی این سوخت به گونه ای است که آثار آن براحتی در آسمان قابل رویت است. بسیاری از کشورها استفاده از آن را به شدت محدود کرده اند و حتی برای به کارگیری آن در کشتی ها نیز محدودیت های زیادی وضع کرده اند.

اما دقیقا چه اتفاقی می افتد و پرا این همه مازوت روی دست ایران مانده؟ ماجرا از این قرار است که پالایشگاه های داخلی احتمالا به دلیل به روز نبودن تجهیزاتشان نمی توانند به بهترین وجه ممکن، فرآیند پالایش را انجام دهند و مازوت زیادی تولید می کنند. این مازوت البته در دنیا مشتری دارد و برخی کشورها می توانند آن را تصفیه کرده و قابل استفاده کنند اما ایران به دلیل تحریم ها نتوانسته مازوت اضفی خود را بفروشد.

در نتیجه مازوت زیادی روی دست انبارها باقی مانده وحالا در حال استفاده در نیروگاه هاست. یعنی نتیجه تحریم آن شده که هم نیروگاه های ما کاملا به روز نیستند و هم مازوت باقی مانده روی دست پالایشگاه ها قابلیت صادر شدن ندارد.

نقش گاز

مازوت سوخت اول نیروگاه ها نیست. سوخت اول آنها غالبا گاز است. حالا مسئولان می گویند به دلیل افزایش فراوان مصرف گاز خانگی، گاز نیروگاه ها کم  شده و به همین دلیل آنها بیش از پیش به مازوت روی آورده اند. اواخر پاییز شرکت ملی گاز اعلام کرد که مصرف خانگی گاز در کشور به ۵۶۵ میلیون متر مکعب در روز رسیده و باعث شده که مصرف روزانه گاز در نیروگاه‌ها به ۵۵ میلیون متر مکعب برسد؛ رقمی که صرفا یک پنجم نیاز نیروگاه‌های را تامین می کند و در نتیجه برای تامین مابفی سوخت موردنیاز به مازوت روی آورده اند.

«مردم در رختخواب لخت شوند، در اتاق نشیمن لباس بپوشند»

حالا توصیه مسئولان این است که دمای اتاق خود را اندکی پایین بیاورند زیرا در این صورت نیاز به گاز کمتر شده و گاز باقی مانده می تواند به نیروگاه ها تزریق شود. اما این توصیه ها گاهی شکل نامتعارفی هم به خود می گیرد که بازتاب آن در افکار عمومی، برانگیخته شدن خشم مردم است. به عنوان مثال، عیسی کلانتری، رئیس‌سازمان حفاظت محیط‌زیست به مردم توصیه کرده است که «باید همکاری کنند. دمای ۲۴‌درجه برای زندگی‌کردن مردم در خانه کافی است، ولی مردم در خانه می‌خواهند لخت شوند و دما را افزایش می‌دهند که در مصرف انرژی موثر است. مردم در رختخواب لخت شوند، دراتاق نشیمن لباس بپوشند.»

دولت بدون چاره

وزیر نفت نیز همین توصیه ها را کرده و گفته: « یکی از علل افزایش مصرف گاز خانگی باز کردن پنجره‌ها با این تصور است که کرونا خارج می‌شود در صورتی که باید مردم هم دما را پایین بیاورند و هم از اتلاف انرژی خودداری کنند.» بیژن زنگنه گفته: «اگر مصرف برق کم شود مصرف مازوت هم کاهش می‌یابد و همه تجربه‌ها در بحث صرفه جویی مصرف گاز با اولویت برق هم اجرا شود.»

او در عین حال جمله را گفته که به نظر می رسد رویه ای است که دولت در پیش گرفته: «ما به هیچ وجه مایل نیستیم که مازوت مصرف شود، اما چاره‌ای نداریم.گازوئیل در حداکثر ممکن تحویل می‌شود و بیش از این امکان ندارد.»

دولت پیشنهاد تعطیلی تهران را به طور غیرمستقیم رد کرده. وزیر کشور گفته تهران همین حالا هم تقریبا تغطیل است. درمورد مصرف مازوت هم دولت می گوید چاره ای ندارد. راهکار دیگری هم ندارد جز اینکه همه چیز را از مردم انتظار داشته باشد و از آنها بخواهد تا مصرف گاز و انرژی را کم کنند.

به بیان ساده تر، دولت صرفا دست روی دست گذاشته و نشسته است تا این روزها نیز بگذرد. روزهایی که کرونا با رعایت مردم کمی فروکش کرده اما آلودگی هوا جای آن را گرفته است. 

واقعا چاره ای نیست؟

ساده ترین کاری که دولت در این روزها می تواند انجام دهد، ممنوع شدن مصرف مازوت در نیروگاه هاست. یا دست کم وضع محدودیت های شدید در استفاده از آن. در حال حاضر وزارت نفت می گوید در سه نیروگاه تهران مازوت مصرف نمی شود و نیروگاه های استان های البرز و قم نیز سیکل ترکیبی هستند و آلایندگی ندارند. اما دست کم مصرف مازوت در نیروگاه شازند اراک و نیز نیروگاه شهید رجایی قزوین قطعی است. محیط زیست هم گفته نیروگاه های شرق تهران مازوت مصرف می کنند امام فربی ها نه. چراکه وزش باید به گونه ای است که مازوت را از غرب به داخل تهران می آورد. با این حال هنوز کسی باور نکرده مثلا در نیروگاه منتظر قائم کرج در غرب تهران مازوت مصرف نشود. کسی از مسئولان هم نتوانسته آن را قاطعانه تکذیب کند. درمورد اصفهان نیز اوضاع پیچیده است و هنوز کسی حتی به درستی نمی داند چقدر مازوت در اطراف این شهر استفاده می شود. 

به نظر می رسد عاجل ترین و فوری ترین چاره دولت ممنوع کردن مازوت در همین نیروگاه هایی است که مصرف این ماده در انها قطعا وجود دارد. پس از آن باید به دنبال تامین سوخت نیروگاه ها باشد که با کاهش مصرف انرژی در کشور می توان برای آن چاره اندیشی کرد. اما مسئولان حتی وارد این موضوع نیز نشده اند.

مجلس چرا سکوت کرده؟

ماجرا فقط مربوط به دولت نیست. رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفته «حقوق شهروندی مردم زیر پا گذاشته شده است. از آن طرف هم ما نمی‌توانیم تعطیل کنیم برای این‌که معاون دادستان کل کشور به استان‌ها بخشنامه کرده است که شما برای سوزاندن نفت کوره در نیروگاه‌ها و صنایع مانع نشوید. یعنی کسی که باید قانون هوای پاک را اجرا کند، از نظر امنیتی به این نتیجه رسیده است که باید این مازوت سوزانده شود.»

اگر چنین است و مصرف مازوت تا حدی که سلامت مردم را با خطر مواجه کند، از این پشتیبانی حقوقی برخوردار است طبعا سایر دستگاه ها به جز دولت نیز باید به کمک بیایند.

سکوت مجلس نیز در این میان عجیب است. مجلسی که مدعی معیشت مردم است و این شعار را افتحار خود می داند حالا در مورد جان مردم هم سکوت کرده؛ دریغ از یک طرح و راهکار برای از بین بردن این معظل بزرگ و این عامل کشنده مردم.