تکانه‌های شکست ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در معادلات سیاسی ایران قابل‌مشاهده است. پس از پیروزی بایدن جریان‌های سیاسی در ایران تکاپوی جدیدی را آغاز کرده‌اند که بیشتر معطوف به انتخابات ریاست‌جمهوری آینده است.

این در حالی است که احتمال مذاکره ایران و آمریکا در ماه‌های پایانی دولت حسن روحانی نیز وجود دارد و شاید روحانی با اقداماتی که انجام می‌دهد اجازه ندهد تصمیم‌گیری درباره این اتفاق مهم به دولت بعدی واگذار شود. حسن روحانی بیش از هر کسی بر این نکته آگاهی دارد که اگر پس از دولت وی یک دولت رادیکال راست روی کار بیاید ممکن است فضای به وجود آمده پس از شکست ترامپ نیز به سود ایران تمام نشود و تندروهای داخلی فضا را به سمتی هدایت کنند که تنش‌ها همچنان ادامه داشته باشد.

به همین دلیل نیز تلاش خواهد کرد تصمیم‌گیری‌های تعیین‌کننده به دولت بعدی موکول نشود. برای بررسی و تحلیل این موضوع «آرمان ملی» با دکتر غلامعلی رجایی مشاور سابق آیت‌ا... هاشمی گفت‌وگو کرده است.

دکتر رجایی معتقد است: «‌موضوع مذاکره با آمریکا از بهارستان عبور نمی‌کند؛ بلکه باید با اذن مقام معظم رهبری در پاستور تصمیم‌گیری شود. خط‌مشی‌ای که رهبری در این زمینه تدوین می‌کنند مجلس را به این سمت هدایت خواهد کرد که آیا باید به سمت مذاکره حرکت کرد یا خیر. در شرایط کنونی در ایران تصمیم درباره مذاکره با آمریکا در حد اعلان جنگ و صلح است و به همین دلیل در اختیار مجلس و دولت نیست. امیدوارم دراین زمینه به‌گونه‌ای تصمیم‌گیری شود که در نهایت به سود مردم و کشور باشد. تجربه تاریخی نشان می‌دهد ما شانسی در تنش و درگیری نداریم و اگر قرار است منافع ملی خود را تأمین کنیم باید این کار را با مذاکره و رویکرد‌های مسالمت‌آمیز انجام بدهیم». در ادامه ماحصل این گفت وگو را می‌خوانید.

کاهش قیمت سکه و ارز در ایران یکی از مهم‌ترین نشانه‌های شکست ترامپ در آمریکا بوده است

شــکست ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا چه تأثیری در انگیزه جریان‌های سیاسی به خصوص جریان اصلاحات برای برنامه‌ریزی‌های معطوف به انتخابات ریاست‌جمهوری داشته است؟

در طول چهار دهه گذشته کمتر انتخاباتی در ایران برگزار شده که متأثر از وقایع بیرونی و به‌خصوص در کشوری مانند آمریکا باشد که ایران آن را شیطان بزرگ می‌داند. هنگامی که کارتر در انتخابات ریاست‌جمهوری حضور داشت وقایع رخ داده در ایران روی انتخابات آمریکا تأثیرگذار بود و در نهایت نیز کارتر شکست خورد. با این وجود به همان شکل که مواضع و اقدامات ایران در مقابل گروگان‌ها باعث شده کارتر در انتخابات شکست بخورد رقابت بین دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان در آمریکا نیز در شرایط کنونی روی فضای داخلی ایران تأثیرگذار بوده است. کاهش قیمت سکه و ارز در ایران یکی از مهم‌ترین نشانه‌های شکست ترامپ در آمریکا بوده است.

البته پس از مدتی دوباره قیمت‌ها در ایران افزایش پیدا کرد که به نظر می‌رسد مجلس باید به این موضوع ورود پیدا کند. امروز این سوال برای مردم به وجودآمده که چرا هنگامی که قیمت‌ها کاهش پیدا می‌کند به یک باره دوباره افزایش پیدا می‌کند و چه کسانی در افزایش قیمت‌ها دست دارند. این موضوع مهمی است که نهادهای نظارتی باید به صورت جدی به آن ورود کنند و در بحبوحه تحولات سیاسی به فراموشی سپرده نشود. نکته دیگر اینکه رفتارها و اقدامات نامتعادل ترامپ هم برای جامعه آمریکا و هم برای جامعه جهانی قابل‌پذیرش نبود. به همین دلیل عوامل مختلف به خصوص ناتوانی ترامپ در مدیریت بحران کرونا دست به دست هم داد تا ترامپ موفق نشود در انتخابات به پیروزی دست پیدا کند.

شکست ترامپ به معنای این نیست که وی در جامعه آمریکا پایگاه اجتماعی ندارد

چرا انتخابات آمریکا در شرایط نزدیک و نفس‌گیری برگزار شد؟ آیا پایگاه اجتماعی ترامپ به اندازه‌ای است که همچنان این نوع سیاست‌ورزی در جامعه آمریکا طرفدار دارد؟

شکست ترامپ به معنای این نیست که وی در جامعه آمریکا پایگاه اجتماعی ندارد .به هر حال وی به دلیل اقدامات اقتصادی‌ای که انجام داده مورد قبول بخشی از جامعه آمریکاست. با این وجود برخی اقدامات ترامپ‌ که اغلب نیز جنبه بیرونی دارد چهره مثبت ترامپ را نزد مردم آمریکا مخدوش کرده است.به همین دلیل نیز در یک اتفاق نادر در ایالات متحده آمریکا انتخابات ریاست‌جمهوری تک دوره‌ای شد و دوره ریاست‌جمهوری ترامپ چهارساله شد.

جامعه آمریکا با وجود برخی نکات مثبت ترامپ به‌خصوص در زمینه‌های اقتصادی به دلیل اقدامات نامتعادل وی در بقیه زمینه‌ها تصمیم گرفت فرد دیگری را به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب کند و در این مسیر هزینه‌های سیاسی و اقتصادی نیز پرداخت کرد. البته از این نکته نباید غافل شویم که سیاست‌کلی آمریکا با تغییر روسای‌جمهور تغییر نمی‌کند و تنها استراتژی‌ها تغییر می‌کند.بدون‌تردید دموکرات‌ها در لشکر‌کشی به عراق و افغانستان نقش داشتند.شکست ترامپ برای جریان اصلاحات روزنه‌هایی را ایجاد کرده است.

اصلاح‌طلبان به این نتیجه رسیده‌اند که فضای سیاسی ایران در انسداد قرار گرفته است

چه روزنه‌هایی؟

به هر حال اصلاح‌طلبان به این نتیجه رسیده‌اند که فضای سیاسی ایران در انسداد قرار گرفته است. این وضعیت در منطقه نیز ایجاد شده است. نمونه بارز آن ارتباط ایران و عربستان است که در وضعیت انسداد قرار گرفته است. بدون‌تردید انسداد رابطه ایران و عربستان به سود ما نیست و ما نمی‌توانیم با همسایه بزرگی مانند عربستان قهر باشیم.به همین دلیل نیز این ارتباط یا به صورت مستقیم یا به وسیله واسطه‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند باید به وضعیت گذشته بازگردد.

عربستان همان کشوری است که با وساطت آیت‌ا... هاشمی کنفرانس کشورهای اسلامی را به تهران منتقل کرد و رئیس دولت اصلاحات نیز به عنوان رئیس این کنفرانس انتخاب شد. اتفاقی که دستاوردهای مهمی برای ایران به همراه داشته است.اصلاح‌طلبان رفتن ترامپ را یک فرصت برای بازنگری در برخی روابط بین کشورها می‌دانند که این موضوع فرصت‌های بیشتری را در اختیار ایران قرار می‌دهد. به هرحال خروج جمهوریخواهان تندرو و رادیکال از کاخ سفید و روی کار آمدن چهره‌ای متعادل‌تر می‌تواند زمینه‌های مراودات بیشتر و کاهش تنش بین برخی کشورها را فراهم کند.در چنین شرایطی مذاکره نخستین مرحله است که می‌تواند به کاهش اختلافات و تنش‌ها منجر شود.به همین دلیل نیز بنده از مذاکره حمایت می‌کنم.تنها در چنین شرایطی است که ایران می‌تواند در یک بازی برد- برد با کشورهای غربی و آمریکا قرار بگیرد.

دولتی که پس از آقای روحانی در ایران روی کار می‌آید باید از فضای به وجود آمده پس از شکست ترامپ استفاده کند

این مسأله به چه میزان به دولت بعد از آقای روحانی بستگی دارد؟

دولتی که پس از آقای روحانی در ایران روی کار می‌آید باید از فضای به وجود آمده پس از شکست ترامپ استفاده کند. مقدمه این شرایط نیز باید در دولت آقای روحانی به وجود بیاید. در شرایط کنونی آقای ظریف نیز پیشنهاداتی را برای آمریکا ارسال کرده که این پیام‌ها دریافت شده است.با توجه به شرایط کنونی به نظر می‌رسد رابطه دموکرات‌ها با ایران نسبت به ترامپ بهتر خواهد بود.

اصلاح‌طلبان نیز نسبت به اصولگرایان بیشتر به مذاکره و کاهش تنش‌ها علاقه‌مند هستند. به همین دلیل می‌توان شرایطی را متصور بود که اگر دو جریان سیاسی در دو کشور قدرت را در اختیار داشته باشند شرایط برای کاهش تنش‌ها و نزدیکی مواضع بهتر از گذشته شود.اگر به گذشته نگاه کنیم رئیس دولت اصلاحات به عنوان لیدر جریان اصلاحات درسازمان ملل متحد و در کشور آمریکا پیشنهاد گفت‌وگوی تمدن‌ها را مطرح کرد که مورد اقبال همه مردم جهان قرار گرفت. این مسأله نشان می‌دهد که اگر اصلاح‌طلبان قدرت را در ایران در اختیار داشته باشند نه‌تنها برای کاهش تنش با آمریکا؛ بلکه برای کاهش تنش در همه مناطق جهان همراه و همسو هستند.

معتقدم اگر چهره‌های برجسته جریان اصلاحات از کانال نهادهای نظارتی عبور کنند و بتوانند دولت آینده را در ایران در اختیار بگیرند نه‌تنها این امکان فراهم خواهد شد که انسداد سیاسی از بین برود؛ بلکه ممکن است شرایطی فراهم شود که سطح تنش با بسیاری از کشورهای منطقه و جهان کاهش پیدا کند. ایران در گذشته در بسیاری از تنش‌های منطقه‌ای نقش میانجیگری داشته که در شرایط کنونی این موقعیت را از دست داده است. به همین دلیل اگر شرایط تغییر کند دوباره ایران می‌تواند خود را به عنوان یک میانجی در چالش‌های منطقه‌ای معرفی کند.

پس از دولت روحانی یک دولت اصولگرای معتدل در ایران روی کار می‌آید

با توجه به نشانه‌هایی که امروز در فضای سیاسی ایران وجود دارد آیا زمینه‌های شکل‌گیری یک دولت معتدل یا اصلاح‌طلب را پس از دولت آقای روحانی مشاهده می‌کنید؟

معتقدم پس از دولت آقای روحانی یک دولت اصولگرای معتدل در ایران روی کار می‌آید. البته اصولگرایی دولت بعدی از جنس اصولگرایی آقای روحانی نیست. دولت اعتدالی آقای روحانی از جنس اعتدالی آیت‌ا... هاشمی است. این در حالی است که انتخابات بعدی به دلیل اینکه گزینه‌های جریان اصلاحات احتمالا از کانال مربوطه عبور نخواهند کرد به حضور یک اصولگرا در پاستور منجر خواهد شد. این وضعیت به احتمال زیاد درباره شورای شهر نیز وجود خواهد داشت. ممکن است گزینه‌های جریان اصلاحات چندان تأیید‌صلاحیت نشوند و شوراهای شهر دوباره در اختیار اصولگرایان قرار می‌گیرد. با این وجود حضور اصولگرایان در پاستور زیاد طول نخواهد کشید و این احتمال وجود دارد که عمر یک دولت در ایران برای نخستین بار چهار سال بیشتر طول نکشد.

چرا در حالی که رادیکال‌ها در جریان راست در محوریت قرار گرفته‌اند و این اتفاق به خوبی در مجلس مشهود است معتقدید در انتخابات ریاست‌جمهوری یک اصولگرای معتدل روی کار خواهد آمد؟

واقعیت این است که امروز مشکلات ما به بیرون از کشور گره خورده است. کاهش ارزش پول ملی به همراه انسداد رابطه سیاسی ایران با برخی از کشورهای منطقه شرایط کشور را به سمتی هدایت کرده که تندروی نمی‌تواند مشکلی را حل کند؛ بلکه ممکن است مشکلات را افزایش بدهد. به‌همین دلیل اگر یک دولت رادیکال راست روی کار بیاید فضای موجود را تیره‌تر می‌کند و به مشکلات بیشتر دامن می‌زند. نکته دیگر اینکه اصولگرایان نباید به سمتی حرکت کنند که تندروهای مجلس برای این جریان تعیین‌تکلیف کنند. به هر حال در موضوع مذاکره، مقام معظم رهبری رأی نهایی را اعلام خواهند کرد.

موضوع مذاکره با آمریکا از بهارستان عبور نمی‌کند

چرا شانسی برای تشکیل یک دولت اصلاح‌طلب پس از دولت آقای روحانی قائلی نیستید؟

رویکرد شورای نگهبان در گذشته و نشانه‌هایی که امروز از مواضع و گفت‌وگوهای مسئولان این نهاد وجود دارد نشان می‌دهد احتمال ادامه رویکرد شورای نگهبان در انتخابات مجلس در انتخابات آینده و بررسی صلاحیت‌ها وجود دارد.

در چنین شرایطی آیا یک دولت اصولگرا حاضر به گفت‌وگو و مذاکره با کشورهایی مانند آمریکا برای کاهش تنش‌ها خواهد بود؟

موضوع مذاکره با آمریکا از بهارستان عبور نمی‌کند؛ بلکه باید توسط مقام معظم رهبری و دولت در پاستور درباره آن تصمیم‌گیری شود. خط‌مشی‌ای که رهبری در این زمینه تدوین می‌کنند مجلس را به این سمت هدایت خواهد کرد که آیا باید به سمت مذاکره حرکت کند یا خیر. در شرایط کنونی در ایران تصمیم درباره مذاکره با آمریکا در حد اعلان جنگ و صلح است و به همین دلیل در اختیار مجلس و دولت قرار ندارد.

امیدوارم در این زمینه تصمیمی اتخاذ شود که در نهایت به سود مردم و کشور باشد. تجربه تاریخی نشان می‌دهد ما شانسی در تنش و درگیری نداریم و اگر قرار است منافع ملی خود را تأمین کنیم باید این کار را با مذاکره و رویکرد‌های مسالمت‌آمیز انجام بدهیم. نمونه بارز بی‌نتیجه بودن درگیری جنگ ایران و عراق است که زیرساخت‌های دو کشور را نابود کرد و در روند پیشرفت دو کشور وقفه طولانی ایجاد کرد.

این وضعیت امروز درباره رابطه ایران و آمریکا نیز وجود دارد. هر چه ما بتوانیم چالش‌های را کاهش بدهیم به سود ما خواهد بود. برجام نیز نشان داده که چنین امکانی وجود دارد. با این وجود موضوع رابطه ایران و آمریکا فراتر از برجام است. ما نباید باب مذاکره را ببندیم. درمذاکره قرار است دو طرف دیدگاه‌های یکدیگر را بشنوند و پاسخ بدهند. به همین دلیل اگر باب مذاکره بسته شود بیش از اینکه آمریکا متضرر شود ایران ضرر خواهد کرد.

آیا آقای روحانی در شرایطی قرار دارد که در ماه‌های پایانی عمر دولت خود باب مذاکره را باز کند تا کار به دولت بعدی کشیده نشود؟

این موضوع به قدرت چانه‌زنی آقای روحانی بستگی دارد. اگر آقای روحانی به واسطه اینکه منتخب مردم است و با رهبری در این مورد مشورت کند ممکن است این اتفاق رخ بدهد. براساس فرمایش حضرت امام(ره) تنها خط قرمز ما، مذاکره با اسرائیل است که هیچ‌گاه اتفاق نخواهد افتاد. با این وجود مذاکره با آمریکا جزئی از خط قرمز همیشگی ما نبوده است. آیت‌ا... هاشمی در یک جمع خصوصی به ما گفتند با آیت الله خامنه ای یکی دو ساعت بحث کردیم و به نتیجه نرسیدیم. من گفتم نمی توانم حرف دیگری به شما بزنم و فقط مسئله ما و خداست. بالاخره در روز قیامت از من و شما می پرسند چرا این همه ضرر و مشکلات برای نظام و مسلمانان ایجاد شد؟ اگر این ها را بر عهده می گیرید، من دیگر حرفی ندارم. ایشان گفتند بله، جواب خدا با من باشد. به نظر می‌رسد آقای روحانی نیز باید در همین موضوع وارد گفت وگو شوند و اجازه بگیرند وکار را پیش ببرند.

*روزنامه آرمان ملی