جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که به لطف روح بزرگشان مفید فایده افتد. این قسمت به معرفی سید رضی الدین علی بن موسی که به سید بن طاووس شهرت دارد و از عالمان شیعی قرن هفتم است اختصاص دارد که همگان سید را با لهوف که کتاب مقتل سیدالشهدا سلام الله علیه است می شناسند. مطلب زیر برگرفته از سایت دانشنامه اسلامی است:

سید رضی الدین علی بن موسی ( 589-664 ق)، معروف به سید بن طاووس از بزرگترین علمای ربانی شیعه در قرن هفتم بود. سید بن طاووس آثار بسیاری دارد که موضوع غالب آنها ادعیه و زیارات است. کتاب مقتل سید الشهداء او با نام لهوف معروف است.

خلاصه مطلب

نام کامل: سید رضی الدین علی بن موسی

زادروز: 15 محرم 589 قمری

زادگاه: حله

وفات: 664 قمری

مدفن: نجف اشرف، حرم امیرالمومنین (علیه السلام)

اساتید: پدرش موسی بن جعفر، جدش ورام بن ابی فراس حلی، ابن نما حلی،..

شاگردان: سدیدالدین حلى، علامه حلى، حسن بن داود حلى، عبدالکریم بن احمد بن طاووس،..

آثار: اللهوف، مهج الدعوات و منهج العنایات، مصباح الزائر و جناح المسافر،...

زندگینامه سید بن طاووس

ولادت‌ و نسب

سید رضى الدین، على بن موسى بن جعفر بن طاووس از نوادگان امام حسن مجتبى و امام سجاد علیهماالسلام در روز 15 محرم سال 589 هجرى در شهر حله به دنیا آمد. [۱] او را ذوالحسبین (کسی که دو نسب شریف دارد) نیز خوانده‌ اند؛‌ زیرا جد اعلای او داوود بن حسن مثنی، نوه پسری امام حسن(ع) و نوه دختری امام سجاد (ع) است. از این رو، ایشان را از سادات حسنی‌ حسینی و دارای دو نسب شریف می‌خواندند.[۲] جد هفتم ایشان، محمد بن اسحاق که به خاطر زیبایى و ملاحتش به طاووس مشهور شده بود، از سادات بزرگوار مدینه محسوب مى ‌شد.

پدر او، موسى بن جعفر نیز از روات بزرگ حدیث است که روایات خود را در اوراقى نوشته بود و بعد از او فرزندش آنها را جمع آورى کرده و با نام «فرقة الناظر و بهجة الخاطر مما رواه والدی موسى بن جعفر» آن را منتشر کرد. .مادر او نیز دختر ورام بن ابى فراس، از بزرگان علماى امامیه بود. [۳] مادر پدرش نیز نوه شیخ طوسى است و به همین خاطر سید گاهى مى‌گوید: «جدی ورام بن أبی فراس» و گاهى مى‌گوید: «جدی الشیخ الطوسی».[۴] برادرها و برادرزاده‌ ها و فرزندان او نیز از علماى بزرگوار شیعه بوده ‌اند.

فضل و دانش سید بن طاووس‌

ابتداى تحصیلات سید ابن طاووس در شهر حله بود که از محضر پدر و جد خود، ورام بن ابى فراس علوم مقدماتى را آموخت. [۵] سید با درکى قوى و هوشى سرشار قدم در راه علم نهاد و در اندک زمانى از تمام همشاگردی هاى خود سبقت گرفت. وى در کشف المحجة مى ‌گوید: «وقتى من وارد کلاس شدم آنچه را دیگران در طول چند سال آموخته بودند، در یک سال آموختم و از آنان پیشى گرفتم». او مدت دو سال و نیم به تحصیل فقه پرداخت و پس از آن خود را از استاد بى ‌نیاز دید و بقیه کتب فقهى عصر خویش را به تنهایى مطالعه نمود. سید ابن طاووس در بین علما و مردم زمان خویش از احترام خاصى برخوردار بود. او علاوه بر این که فقیهى نام آور بود ادیبى گرانقدر و شاعرى توانا شمرده مى‌ شد، گرچه شهرت اصلى او در زهد و تقوى و عرفان اوست و اکثر تألیفات او در موضوع ادعیه و زیارات است. سید کتابخانه بزرگ و بى ‌نظیرى داشت که از جدش به ارث برده بود و او به گفته خودش تمام آن کتاب ها را مطالعه کرده یا درس گرفته بود.

سفر به کاظمین و بغداد

ابن طاووس تحصیلات خود را در حله آغاز کرد و پس از چندی از حله به بغداد هجرت کرد.[۶] او سپس با دختر وزیر ناصر بن مهدی ازدواج کرد و آن گونه که خود می‌گوید به سبب این ازدواج مدتی طولانی در بغداد سکونت گزید.[۷] طبق گزارشی او ۱۵ سال در بغداد اقامت داشته است.[۸] که برخی آن را از حدود سال ۶۲۵ هجری تا سال ۶۴۰ هجری دانسته‌اند.[۹]

پیشنهاد مناصب دولتی به سید بن طاووس

سید ابن طاووس با ابن علقمی وزیر مشهور عباسیان که شیعه مذهب بود٬ رابطه دوستی داشت و مورد احترام خلیفه المستنصر بالله عباسی نیز بود [۱۰] خلیفه عباسی٬ پیشنهاد هایی برای بر عهده گرفتن امور حکومتی به او داد اما ابن طاووس همگی را رد کرد. به گفته خودش در این دوران منصب فتوا، نقابت سادات و حتی وزارت و ندیمی خلیفه را به او پیشنهاد کردند و او نپذیرفت.[۱۱] استدلالش براى خلیفه چنین بود که: «اگر من طبق مصلحت شما عمل کنم رابطه خویش را با خداوند قطع مى‌ نمایم و اگر طبق اوامر الهى و عدل و انصاف حرکت کنم خاندان تو و بقیه وزرا و سفرا و فرماندهان تو آن را تحمل نخواهند کرد و چنین خواهند گفت که على بن طاووس با این رویه مى‌ خواهد بگوید اگر حکومت به ما برسد این چنین عمل مى‌ کنیم و این روشى است برخلاف سیره حکمرانان قبل از تو و مردود دانستن حکومت هاى آنهاست».

سید که تحت فشار دولت عباسى براى پذیرش پست هاى حکومتى قرار گرفته بود از بغداد به حله، زادگاه خویش مراجعت کرد. سپس به نجف و کربلا هجرت کرده و در هر کدام حدود سه سال مقیم شد. در این زمان علاوه بر تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف، همت اصلى خویش را بر سیر و سلوک و کسب معنویات قرار داد.

در زمان اقامت در کربلا کتاب شریف «کشف المحجة» را به عنوان وصیتى براى فرزندانش که در آن زمان کودک بودند نوشت.

سید بن طاووس و حمله مغول

ابن طاووس در سال ۶۵۲ق و هم‌زمان با لشکرکشی هلاکوخان مغول دوباره به بغداد رفت. این شهر در سال ۶۵۶ق با قتل عام بزرگی به دست مغولان فتح شد. سید بن طاووس از هلاکو امان‌نامه‌ای داشت که ظاهرا آن‎را به درخواست خواجه نصیر الدین طوسی دریافت کرده بود. سید با امان‎نامه هلاکو حدود هزار نفر از مردم عراق را با خود به حله برد و جانشان را نجات داد.[۱۲] هنگامی که در سال ۶۶۱ هجری هلاکو منصب نقابت سادات را به او پیشنهاد کرد این منصب را پذیرفت هر چند بنا بر گزارش برخی منابع این مقام را به اکراه و اجبار پذیرفت٬ او نقابت طالبیان را حدود چهار سال تا پایان عمرش بر عهده داشت.[۱۳] نقیب بزرگترین شخصیت علمى و دینى سادات بود که کلیه امور مربوط به سادات را عهده‌ دار مى ‌شد. این وظایف شامل قضاوت مشاجرات، رسیدگى به مساکین و مستمندان، سرپرستى ایتام و... مى‌شد. او تأکید دارد که تنها به خاطر حفظ جان دوستان و شیعیانى که در معرض قتل و غارت مغول قرار داشتند این منصب را پذیرفته است.

سید بن طاووس از نگاه بزرگان شیعه

سید بن طاووس نزد همه ی دانشمندان شیعه، معروف به زهد و تقوی بوده و همگی عظمت علمی او را ستوده اند. با آن که قرن ها از رحلت وی می گذرد، هنوز با افتخار و احترام در محافل علمی از او یاد می شود. آوازه علمی و فکری و اخلاص عملی او به قدری است که شخصیتهای علمی معاصر او و نیز نسخه برداران آثارش، او را تمجید کرده اند. اینک برخی از گفتارهای بزرگان درباره ی سید بن طاووس را به اختصار بیان می داریم:

1. علامه حلّی (متوفی 726 هجری) در حق رضی الدین می گوید: وکان رضی الدین علی رحمة الله علیه صاحب الکرامات حکی لی بعضها و روی لی والدی رحمة الله علیه البعض الآخر؛[۱۴] رضی الدین دارای کراماتی بود که برخی از آنها را خودش برایم بیان کرد و پاره ای از آنها را پدرم بازگو کرد و من از او شنیدم.

2. علامه مجلسی گوید: السید النقیب، الثقة الزاهد، جمال العارفین.[۱۵]

3. محدث قمی می گوید: السید رضی الدین ابوالقاسم الأجل الأورع الأزهد الأسعد، قدوة العارفین و مصباح المتهجدین، صاحب الکرامات، طاووس آل طاووس، السید بن طاووس قدس الله سره و رفع فی الملأ الأعلی ذکره.[۱۶]

اساتید

سید در محضر بزرگان عصر خویش به کسب علم و ادب و معنویت پرداخت. از جمله اساتید اویند:

پدر بزرگوارش موسى بن جعفر

جدش ورام بن ابى فراس

ابن نما حلى

فخار بن معد موسوى‌

شاگردان‌

از جمله پرورش یافتگان مکتب سید ابن طاووس مى ‌توان به:

سدیدالدین حلى، پدر علامه حلى

علامه حلى

حسن بن داود حلى صاحب رجال

عبدالکریم بن احمد بن طاووس، برادرزاده او

على بن عیسى إربلى و... اشاره کرد.

تألیفات‌

ابن طاووس حدود 50 تألیف دارد که بسیارى از آنها در موضوعات ادعیه و زیارات است.

سید کتابخانه‌اى غنى داشته که حدود 1500 کتاب در آن موجود بود و در تألیف کتابهاى خویش از آنها استفاده مى‌ برده است. بسیارى از کتب مرجع سید در طول زمان از بین رفته و تنها منبع اطلاع ما از آنها، نوشته ‌هاى امثال سید ابن طاووس است و این نکته ارزش تألیفات سید را دوچندان مى‌ کند.

از جمله تألیفات سید است:

ده جلد کتاب «المهمات والتتمات» که هر یک با عنوان مستقل چاپ شده است از جمله: فلاح السائل، زهرة الربیع، جمال الأسبوع، إقبال الأعمال و... سید این کتب را به عنوان تتمه مصباح المتهجد شیخ طوسى نوشته است.

کشف المحجة لثمرة المهجة، کتابى اخلاقى است و شامل وصیت هاى سید به فرزندانش است و مراحل مختلف زندگى خویش را هم در آن ذکر کرده است.

فرج المهموم فی معرفه نهج الحلال من علم النجوم

مصباح الزائر و جناح المسافر

مهج الدعوات و منهج العنایات و...

کتاب اللهوف: این کتاب، کتابی است تاریخی و روایی درباره قیام امام حسین علیه السلام و روایات کتاب بدون سند هستند. این کتاب مورد اعتماد شیعه است و در قرن هفتم نوشته شده است.

کتاب سعد السعود

کتاب محاسبة النفس

کتاب الیقین باختصاص علی بامره المومنین

کتاب الأمان من أخطار الأسفار والأزمان

کتاب التحصین

کتاب الدروع الواقیة

کتاب المجتنی من الدعاء المجتبی

کتاب الملاحم والفتن

کتاب فتح الأبواب بین ذوى الألباب و بین ربّ الأرباب

آیت الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی گفته است: لهوف، نقلیاتش بسیار مورد اعتماد است و در میان کتب مقاتل، کتاب مقتلی به اندازه اعتبار و اعتماد آن نمی رسد و در اطمینان به آن کتاب، در ردیف اول کتب معتبره مقاتل قرار گرفته است؛ گرچه آن را در اوایل جوانی نوشته است.

وفات‌

سید على بن طاووس در سال 664 هجرى در سن 75 سالگى و در شهر بغداد وفات کرد. بدن شریفش را به نجف اشرف منتقل کردند و در حرم امیرالمؤمنین علیه السلام به خاک سپردند.

پانویس

۱. کمونه حسینی، مواردالإتحاف، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۱۰۷-۱۰۸

۲. کشف المحجه، ص۲۹۴

۳.روضات الجنات، خوانساری، ۱۳۹۱ق، ج۴، ص۳۲۵.

۴.نک: شهیدی گلپایگانی، راهنمای سعادت، ۱۳۸۲ش، ص۱۴.

۵.سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۳۶۸ش، ص۱۸۵.

۶.عبدالحمید٬ معجم مورخی الشیعه ، ۱۴۲۴ق، ‌ج۱، ص۶۳۹.

 ۷. سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۶.

 ۸. خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۳۸

۹. عبدالحمید٬ معجم مورخی الشیعه ، ۱۴۲۴ق، ‌ج۱، ص۶۳۹.

۱۰. کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۲۳ و ۲۵.

۱۱. سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۳۶۸ش، ص۱۶۸-۱۶۹.

 ۱۲. کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۳۰.

۱۳. کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۳۱-۳۲.

۱۴. بحارالانوار، ج107، ص63 و 64.

۱۵. پیشین، ج1، ص205.

 ۱۶. قمی، شیخ عباس، الفوائد الرضویة فی أحوال علماء المذهب الجعفریة، ترجمه و تحقیق ناصر باقری بیدهندی، قم، نشر بوستان کتاب، 1385شمسی، ج1، ص542.

منابع

خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۹۰ق.

سید علی حسین پور، راویان عاشورا چه کسانی هستند؟ پایگاه اطلاع رسانی حوزه، بازیابی: 27 آبان 1392.

علی محمد تاج الدین، زندگی و آثار سیّد بن طاووس، پژوهشگاه باقرالعلوم علیه السلام، بازیابی: 16 اردیبهشت 1393.

کلبرگ، اتان، کتابخانه ابن طاووس، ترجمه علی قرایی و رسول جعفریان، قم، کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۳۷۱ش.

سید بن طاووس، علی بن موسی، کشف المحجه لثمره المهجه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.

عبدالحمید٬ معجم مورخی الشیعه، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی، قم، ۱۴۲۴ق.

سید بن طاووس، علی بن موسی، کشف المحجه یا فانوس، ترجمه اسد الله مبشری، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.

شهیدی گلپایگانی، سید محمد باقر، راهنمای سعادت (ترجمه کشف المحجه)، تهران، نشر سعدی، ۱۳۸۲ق.