در میان عالمان دین که در دوران معاصر می زیسته اند، مدرس یکی از زاهدترین، سخت کوش ترین و سیاستمدارترین آنان بشمار میرود.

مدرس مردی با تقوا و زیرک و خداترس بود، وپارسایی و ساده زیستی او زبانزد همگان بود. دلسوزی، مبارزه با استبداد و استعمار از خصوصیات بارز وی بشمار می آمد. وی با تمام خصوصیات یاد شده، از تدریس و تربیت طلاب غافل نبود و در پی سامان دادن به حوزه و ارتقا سطح دانش حوزویان نیز بود.

مدرس آنگاه که با فتوای تحریم تنباکو از سوی میرزای بزرگ، عظمت و مجد حوزه را دید به فکر اصلاح امور حوزویان افتاد. سید ابوالحسن حائری زاده در این زمینه میگوید:

مرحوم مدرس به انضباط طلاب در مدرسه بسیار مقید بود. برای طلاب امتحان گذاشته بود و اگر طلبه ای یک روز غیبت میکرد از حقوق وی کسر میشد. حتی برای طلبه ای که چهار روز جهت تبلیغ برای نمایندگی مدرّس غیبت کرده بود، حقوق او را کسر کرد.(مدرس مجاهدی شکست ناپذیر، ص 208)

مدرس در حوزه اصفهان و تهران تدریس داشت و در این حوزه ها به مباحث اخلاقی و خودسازی طلاب بسیار اهمیت میداد.

یکی دیگر از تلاشهای علمی مدرس درس تفسیر قرآن بود و برای تحقق تفسیری جامع برای کتاب الهی، تلاش میکرد.

از کارهای مهم و قابل دقت مدرس در مدرسه سپهسالار ... ایجاد و تهیه تفسیری جامع برای قرآن مجید بود که علاوه بر جمع آوری تفاسیر خطی و چاپی، عده ای از علما و دانشمندان مانند آقای بهبهانی، سیدنصرالله تقوی، شیخ محمدعلی لواسانی و دیگران را دعوت کرد و مشغول تنظیم مواد آن بودند... این کار خطیر و بسیار با اهمیت متأسفانه به علت تبعید مدرس تعطیل میشود.(همان، ص 34)

آنچه در این میان قابل توجه است مشابهت بسیار زیاد طرح تفسیری شهید مدرس با تفسیر 5 جلدی باقیمانده از شهید مصطفی خمینی است. ابوالفضل شکوری در معرفی تفسیر مصطفی خمینی با عنوان «برگ سبز» آورده است:

در میان اوراق دستنویس باقی مانده از مرحوم مدرس(ره) پیش نویس طرح تفسیری وجود دارد که اخیراً شناسایی و معرفی شده است. آن طرح مشابهت زیادی با طرح کتاب تفسیر مرحوم حاج آقا مصطفی دارد. با اینکه طرح مدرس جزء اسناد خانوادگی بوده و تا همین یکی و دو سال اخیر  در هیچ جا منتشر نگردیده و دیده نشده بود.(فصلنامه بینات،ش15،ص65)

مدرس همچنین معتقد بود طلاب و مسلمانان از نهج البلاغه دور افتاده اند، وی میگفت: از نهج البلاغه باید در زمینه های گوناگون به عنوان متن درسی استفاده شود، تاریخ، اخلاق، عقاید، مسائل اجتماعی و حکومتی و مانند آن.(کیهان فرهنگی، شماره 9)

در کنار قرآن و نهج البلاغه، آنچه در دیدگاه مدرس مهم و قابل توجه تلقی میشد و جزو بایسته ها و دانسته های ضروری طلاب به حساب می آمد، شناخت فلسفه، تاریخ، سیاست، فقه و حقوق تطبیقی، اقتصاد اسلامی و مانند آن است.

امام خمینی در اعصار مختلف و به مناسبتهای گوناگون از مدرس یاد کرده و وی را ستوده است از جمله در سال 43 در سخنرانی که به مناسبت کاپیتولاسیون دارند به اولتیماتوم دولت روسیه اشاره میکنند که مدرس در مجلس جلوی آن ایستاد و بقیه جرأت پیدا کردند و آن را رد کردند:یکی از مورخین، مورخین امریکایی، می‌نویسد که یک روحانی با دست لرزان آمد پشت تریبون ایستاد و گفت: آقایان، حالا که بناست ما از بین برویم چرا به دست خودمان برویم. رد کرد. مجلس به خاطر مخالفت او جرأت پیدا کرد و رد کرد و هیچ‌ غلطی‌ هم‌ نکردند. (صحیفه امام، ج 1، ص 422)

از جمله مواردی که امام از مرحوم مدرس یاد میکنند، ایستادگی او در برابر رضا خان است:

مرحوم مدرس (رحمه الله) خوب، من ایشان را هم دیده بودم. این هم یکی از اشخاصی بود که در مقابل ظلم ایستاد، در مقابل ظلم آن مرد سیاهکوهی، آن رضاخان قلدر ایستاد.(همان، ج 3، ص 244)

یکی موارد دیگری که امام از مدرس به بلندی یاد میکند، در پیام به هاشمی رفسنجانی بعد از ترور ایشان است:

مرحوم مدرس که به امر رضا خان ترور شد، از بیمارستان‌ پیام‌ داد: «به رضا خان بگویید من زنده هستم». مدرس حالا هم زنده است. مردان تاریخ تا آخر زنده هستند. بدخواهان باید بدانند هاشمی زنده است چون نهضت زنده است. (همان، ج 7، ص 495)

ساده پوشی و زیستن با لباس کرباس از شاخصه های ظاهری و حقیقی مدرس حکایت دارد. او زندگی خویش را الهام گرفته از امام علی(ع) و نهج البلاغه میدانست و بدینسان بود که حضرت امام خمینی را شیفته خود ساخته بود و او را مجاهدی عظیم الشأن و متعهدی برومند و عالم بزرگواری میدانست که در دوران سیاه اختناق، زمانی که قلمها شکسته و زبانها بسته و گلوها فشرده شده بوده، او اظهار حق و ابطال میکند، ایشان در توصیف مدرس مینویسد:

این عالم ضعیف الجثه، با جسمی نحیف و روحی بزرگ و شاداب از ایمان و صفا و حقیقت و زبانی چون شمشیر حیدر کرار، رویارویشان ایستاد و فریاد کشید و حق را گفت.( همان، ج 19، ص 73))

امام خمینی در همین پیام که به مناسبت تعمیر و بازسازی مقبره شهید مدرس صادر میکند، به جهت شدت علاقه ای که به شهید مدرس داشت، میفرماید:

و اینک که با سر بلندی از بین ما رفته است، بر ماست که ابعاد روحی و بینش سیاسی و اعتقادی او را هر چه بهتر بشناسیم و بشناسانیم؛ و با خدمت ناچیز خود مزار شریف‌ دور افتاده او را تعمیر و احیا نماییم. مناسب دیدم که این خدمت را در اختیار جناب مستطاب حجت الاسلام آقای حاج شیخ عباس واعظ طبسی ایّده اللَّه تعالی- قرار دهم..... امید است ایشان به وجهی مناسب با شخصیت آن بزرگوار این خدمت را همچون خدمتهای ارزشمند دیگرشان به اتمام برسانند، و موجبات رضایت خداوند متعال و خشنودی حضرت رضا- سلام اللَّه علیه- و فرزند عزیزش حضرت بقیة اللَّه- أرواحنا لمقدمه الفداء- را فراهم نماید. (همان، ج‌19، ص، 73-74)

*جماران