آرامش روانی و عاطفی مهم ترین نیاز روز افزون انسانها در گستره جهان است؛ چرا که غالب افراد در دنیای امروز از ناامنی روانی، اضطراب و افسردگی رنج می برند و اگر به ریشه های بیماریهای روانی جامعه دقت کنیم، به یکی از علل آن؛ یعنی ضعیف بودن ارتباط انسانها با خدا می رسیم.

انسان مؤمن و با ایمان همواره با آرامش، اطمینان درونی و امید زندگی می کند و به خاطر رعایت اصول اخلاقی و انسانی و باور به مسائل دینی و معنوی از امراض روحی و روانی مصون است. وی به جهت داشتن توکل و امید به پروردگار از اضطراب و نگرانی دور می ماند و در طوفان سختیها و بلاها لرزان نمی گردد. بنابراین به یقین می توان گفت که تأمین نیازهای روانی و عاطفی در گرو معنویت و دین نهفته است و با تمسک به قرآن و سیره علمی و عملی ائمه معصومین علیهم السلام می توان به آرامش، سلامت و سعادت دست یافت.

سلامت روانی فرد و جامعه همیشه یکی از زمینه های رشد و تکامل آن جامعه بوده است. در نگرش اسلامی، توجه به بهداشت و سلامت جسمانی و روانی یکی از مهم ترین مسائلی است که مورد تأکید فراوان قرار گرفته و هر آن چه که برای رسیدن انسان به کمال و رشد و سلامت لازم است، در آن تبیین گردیده. یکی از نیازهای اساسی انسان، شناخت سبک و شیوه دستیابی به زندگی آرام و توأم با سلامت جسمی و روانی و نیز راه های پیشگیری از گرفتار شدن به بیماریهای روانی است. در آموزه های دینی این دو نیاز جزء اهداف اساسی به شمار رفته و به آنها توجه ویژه ای شده است. در این راستا شناخت و التزام عملی به آموزه های دینی، این دو هدف اصلی را تأمین خواهد کرد.

از این رو در این مقاله می کوشیم تا اثبات کنیم که چگونه با پیروی از قرآن و متون دینی به ویژه سیره عملی و علمی پیامبر صلی الله علیه وآله و ائمه معصومین علیهم السلام می توان به بهداشت و سلامت روحی و روانی دست یافت؟

عبادت پروردگار و سلامت روان

عبادت پروردگار و برقراری ارتباط با او در رسیدن انسان به جایگاه امن و آرامش، نقش اساسی دارد. بندگی خداوند انسان را از آسیبها و خطرات در امان می دارد. و کلید سعادت و آرامش روحی و روانی انسان است.

خدا در قرآن می فرماید: «وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونَ»؛ (۱) «و جن و انس را نیافریدیم، جز برای آن که مرا پرستش کنند.»

بندگی و عبودیت، انسان را از خطرات و آسیبها مصون می دارد، و وقتی انسان از خطرات و آسیبها دور شد، به آرامش روحی و سلامت روان می رسد؛ پس عبودیت در سلامت رواین انسان نقش به سزایی دارد و در مقابل اگر انسان برخلاف فطرت خداجوی خود عمل کند، اندوه و افسردگی به دنبال خواهد داشت.

ایمان و سلامت روان

تنها راه رهایی انسان از اندوه و اضطراب، ایمان به خداوند متعال است. ایمان، جامع ترین واژه مفهوم دینی در مکتب اسلامی است که از ریشه «اَمَنَ» به معنای باور و اعتقاد قلبی و آرامش جان و رهایی از هر گونه هراس و اندوه گرفته شده است.

شهید مطهری رحمة الله می فرماید : «ایمان باعث بهجت و انبساط خوش بینی، روشندلی، امیدواری، آرامش خاطر، لذت معنوی و کاهش ناراحتیها و بهبود روابط اجتماعی می شود.» (۲)

خداوند می فرماید: «اَلَّذِینَ آمَنُوا وَلَمْ یَلْبِسُوا اِیمَانَهُمْ بِظُلْمٍ اُولَئِکَ لَهُمْ الْاَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ»؛ (۳) «آنان که ایمان آورده اند و ایمان خود را به ستم نیالوده اند، آرامش و امنیت برای آنان است و آنان هدایت یافتگانند.»

در آیه دیگر از قرآن آمده است:

«بَلَی مَنْ اَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ اَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ»؛ (۴) «کسی که روی خود را تسلیم خدا کند و نیکوکار باشد، پاداش او نزد پروردگارش ثابت است، نه ترسی بر آنان است و نه اندوهناک می شوند.»

آرامش، پدیده ای الهی است که بر دلهای مؤمنان و افراد با ایمان فرود می آید و این آرامش در مؤمنان به وضوح دیده می شود و در قرآن مجید نیز به این مطلب اشاره گردیده است:

«هُوَ الَّذِی اَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ»؛ (۵) «او کسی است که بر دل مؤمنان آرامش را فرو فرستاد.»

ارتباط بین ایمان و آرامش، حقیقتی انکارناپذیر است. پژوهشها نشان می دهد که ایمان و اعتقادات مذهبی، در بهبود اشخاص و حفظ و ایجاد آرامش روانی نقش مؤثری دارد، و افراد مذهبی نیز، افزون بر این که کم تر از دیگران دچار بیماریهای روحی و روانی یا ناهنجاریهای رفتاری می شوند، در صورت بیمار شدن و گرفتاری نیز زودتر بهبود می یابند. (۶)

در مطالعات بررسی شده میان اعتقادات مذهبی و سلامت روان رابطه مثبتی به چشم می خورد. در این تحقیقات این گونه آمده است : افرادی که به اعتقادات مذهبی باور داشتند، نسبت به کسانی که به این اعتقادات پایبند نبودند، به اضطراب و ناراحتیهای روانی بسیار کم تری دچار بودند. (۷)

این امر در آیه شریفه بدین گونه آمده است :« فَاِذَا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ»؛ (۸) «هنگامی که سوار بر کشتی شوند، خدا را با اخلاص می خوانند.» هنگامی که بت پرستان و مشرکان، سوار بر کشی در وسط دریا اسیر موجهای خروشان گشته و خود را در چند قدمی مرگ می بینند، اضطراب و نگرانی بزرگی آنها را فرا می گیرد. در این حال دیگر شرک و بت پرستی به آنها آرامش نمی دهد. بنابراین تنها در سایه توحید و ایمان به خدا آرامش وجود دارد و در غیر این صورت مایه اضطراب و بیماری است. ایمان به خدا؛ یعنی گشوده شدن دریچه دل آدمی به سوی نسیمهای ربانی، و تا این نسیم به سراچه قلب انسان می وزد، آرامش نیز با او همراه خواهد بود.

توکل به خدا و سلامت روان

توکل از آموزه هایی است که می تواند بر سلامت روان تأثیر شگرفی داشته باشد. توکل؛ یعنی گزینش و پذیرش وکیل و «سرپرستی کسی را به عهده گرفتن» (۹) توکل در مورد خداوند به معنای سپردن کارها به او و اعتقاد بر لطف حضرت حق است. (۱۰)

شهید مطهری می فرماید : «توکل، یعنی انسان همیشه به آن چه منطبق با حق است، عمل کند و در این راه به خدا اعتماد کند که خداوند پشتیبان کسانی است که حامی و پشتیبان حق بوده اند.» (۱۱)

قرآن در این باره می فرماید : «فَاِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ اِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِین»؛ (۱۲) «آن گاه که عزم کردی و تصمیم گرفتی، به خدا اعتماد و توکل کن به درستی که خداوند توکل کنندگان را دوست دارد.»

انسان فطرتاً طالب سعادت و آرامش است و به دنبال کسی می گردد که این سعادت و آرامش را به او ببخشد و در پناه او از دام گرفتاریها و مصایب نجات یابد. او کسی نیست جز خداوند متعال که مبدأ هستی و مدبر عالم است. کسی که به این قدرتِ مطلقِ هستی معرفت یافت و خود را در حسن تدبیر و اداره او قرار داد، به آرامش و اطمینان مطلق می رسد و می داند که اگر خداوند نخواهد؛ حتی اگر همه قدرتهای مادی دست به دست هم دهند، نمی توانند به او گزندی برسانند.

 یکی از نیازهای اساسی انسان، شناخت سبک و شیوه دستیابی به زندگی آرام و توأم با سلامت جسمی و روانی و نیز راه های پیشگیری از گرفتار شدن به بیماریهای روانی است. در آموزه های دینی، این دو نیاز جزء اهداف اساسی به شمار رفته و به آنها توجه ویژه ای شده است.

پروردگار عالم، تنها قدرت و پشتوانه ای است که همواره از همه منافع آدمی به طور دقیق آگاه و بر پشتیبانی از بنده تواناست. فردی که بر خداوند توکل و او را باور دارد و کارهای خود را به او واگذار می کند و به دیگران پشت می کند، هیچ گاه به اضطراب دچار نخواهد شد و پیوسته در برابر او تسلیم و راضی خواهد بود و هرگز در دل خود تردید راه نمی دهد و در آرامش کامل به سر می برد.

ولی در مقابل، کسی که به غیر خدا اعتماد کند، همواره در اضطراب و عدم آرامش قرار دارد، از این رو می توان نتیجه گرفت. از عواملی که بهداشت روان آدمی را به خطر می اندازد، احساس تنهایی و نداشتن تکیه گاه قابل اعتماد می باشد که آرامش روان را به هم می ریزد.

امام صادق علیه السلام فرموده اند : «اِنَّ الْغَنِیَّ وَ الْعِزَّ یَجُولَانِ، فَاِذَا ظَفَرَا بِمُوضِعِ التَّوَکُّلِ اوطِنَا؛ (۱۳) توکل رمز موفقیت است و انسان متوکل موفق، شاداب و پرنشاط است.»

یاد خدا و سلامت روان

به طور کلی انسان موجودی است که در زندگی خود، خواه ناخواه با اضطرابات و نگرانیهایی روبرو است. گاهی این نگرانیها برای برخی محدود به مسائل مادی است و گاهی از این حد گذشته و جنبه غیرمادی و معنوی نیز پیدا می کند. هر کس بسته به معرفتی که دارد، لذت و سعادت خود را در چیزهایی می جوید و از آن چه خوشی و سعادت را از او بستاند، می گریزد. اگر ریشه و منشأ ناراحتیها از دست دادن سعادت و گرفتار آمدن به بدبختی است، این امر درباره همه حوادثی که برای هر کس پیش آمده و موجبات اندوه و حزن او را فراهم آورده، صادق است، با این تفاوت که افراد دارای بینش مادی ریشه ناراحتیها و اضطرابهای خود را در از دست دادن سعادت مادی، و خوشیها و لذتهای دنیوی جستجو می کنند و موحدان و مؤمنان که به فراتر از دنیا می نگرند و به آخرت می اندیشند، ریشه اضطرابها و نگرانیهای خود را در از دست دادن سعادت اخروی و رضوان الهی می جویند.

از نظر اسلام، والاترین مقام انسانی زمانی پدید می آید که انسان به یاد خدا باشد و روحش متوجه او گردد.

بنابراین می فرماید : «اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنَّ قُلُوبَهُمْ بِذِکْرِ اللهِ اَلَا بِذِکْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبِ»؛ (۱۴) «آنان که ایمان آورده اند و دلهایشان به خدا آرام می گیرد، بدانید که با یاد خدا دلها آرام می گیرند.»

امام متقیان علی علیه السلام می فرماید: «الذِّکْرُ مِفْتَاحُ الْاُنْسِ؛ (۱۵) یاد خدا کلید انس است.»

در هر حال، هر گاه یاد خدا به دلی راه یابد، آن دل از وادی پریشانی بیرون می رود و به قلمرو آرامش و وقار گام می نهد. ناگفته نماند که در صورتی راه رسیدن به کمال، برای آدمی هموار می شود که به آرامش قلبی رسیده باشد و آرامش قلب نیز تنها در سایه یاد آفریدگار جهان به دست خواهد آمد.

کسی که اهمیّت ذکر خداوند را بشناسد، به خوبی درک می کند که اعراض از یاد او چه خسارت بزرگی است. اگر این حقیقت را درک کنیم که حیات دل انسان به ذکر خدا است، در می یابیم کسی که از ذکر و یاد خداوند اعراض کند، از حیات قلب محروم می ماند. افسردگی دل و آتش حرمان از حیات معنوی دل، هر لحظه او را می آزارد و حسرتی جانکاه بر دلش می نشاند. امام سجاد علیه السلام در دعای ابو حمزه ثمالی می فرماید : «مَوْلَایَ بِذِکْرِکَ عَاشَ قَلْبِی وَ بِمُنَاجَاتِکَ بَرَّدْتُ اَلَمَ الْخَوْف عَنِّی؛ ای مولای من! با یاد تو دلم زنده است و با مناجات تو درد ترس (فراق) خود را تسکین می دهم.»

در «مناجات المریدین» آمده است: «وَ فِی مُنَاجَاتِکَ رُوحِی وَ رَاحَتِی؛ آرامش و آسایشم در مناجات با تو است.»

بنابراین توجه، اعتماد و اتصال به او موجب نشاط، شادابی و کمال مطلوب است. پس قلبها به یاد او از نگرانیها و اضطرابات مطمئن می شوند و تسکین می یابند.

دعا و سلامت روان

یکی از مهم ترین آموزه های اسلامی و سیره علمی و عملی معصومان علیهم السلام دعا و نیایش است. دعا همان نیاز درونی است که با زبان درخواست می شود.

در قرآن کریم و تعالیم معصومین علیهم السلام بر دعا بسیار تأکید شده است. چنان که خداوند می فرماید: «اُدْعُونِی اَسْتَجِبْ لَکِمْ»؛ (۱۶)«بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را.»

دعا از نظر روان شناختی آثار فراوانی در روح و روان آدمی دارد. دعا احساس مذهبی افراد را تقویت و رابطه آنها را با خدای خویش برقرار و مستحکم می سازد. احساس تنهایی را برطرف و نیاز انسان را تأمین می کند. وقتی آدمی از وجودی که غنیّ بالذات و صاحب جمیع کمالات است، چیزی طلب می کند و با او ارتباط برقرار می سازد، احساس لذّت و سرور می کند و به عکس، هنگامی که از غیر خدا چیزی می خواهد، احساس مذلت و خواری به او دست می دهد.

دعا آرامش دهنده است؛ زیرا فرد با گشودن اسرار درون و باز گفتن نیازهای خود در پیشگاه خداوند احساس آرامش می کند؛ چرا که یکی از راه های آرامش درون، بازگویی مشکلات و خواسته هاست، آن هم نزد شنونده ای که هم تواناست و هم کریم و بخشنده.

روزه و سلامت روان

یکی از آموزه های دینی که در بهداشت و سلامت جسم و روان آدمی نقش مؤثری دارد، روزه است. روزه افزون بر جنبه عبادی، اخلاقی، تربیتی و اجتماعی، زمینه های سلامت جسمی و روانی و پیشگیری از بسیاری بیماریها را فراهم می سازد.

در روایات نیز آمده است: «صُومُوا تَصِحُّوا؛ (۱۷) روزه بگیرید تا سالم بمانید.»

پژوهشها نشان می دهد که برخی از بیماریهای جسمی و روانی و نیز انحرافات و ناهنجاریهای رفتاری و اجتماعی، ناشی از شکم بارگی و پرخوری است. در روایات نیز به این نکته اشاره شده است که: «وَ اعْلَمْ اِنَّ الْمِعْدَةَ بَیْتُ کُلِّ دَاءٍ وَ الْحِمْیَةِ هِیَ الدَّوَاءُ وَ اَعْوَدُ الْبَدَنِ مَا اَعْتَادَ؛ (۱۸)پرخوری و انباشتن غذا در معده، عامل بسیاری از بیماریها است. وکم خوری دواء است و بدن را به آن چه عادت دارد رها کنید.»

پرخوری افزون بر این که برای بدن و جسم زیان دارد و عامل بسیاری از بیماریهای جسمانی قلمداد شده است، جان آدمی را نیز دچار ناراحتی می کند. روزه به جز پالایش جسم به پالایش روح نیز می پردازد؛ لذا فرموده اند : «صحت بدن به وسیله کم خوری، زمینه ساز صفا و نورانیت قلب و روان آدمی می گردد.» (۱۹)

هم چنین خودداری از خوردن و آشامیدن، نوعی تمرین و ایستادگی در برابر شهوات و تسلط بر آنها است. روزه داری تقوای الهی را برای انسان به ارمغان می آورد. خداوند می فرماید : «یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامِ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»؛ (۲۰) «ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه که بر مردمان پیش از شما مقرر شده بود، باشد تا پرهیزکار شوید.»

نماز و سلامت روان

اجرای عوامل و فرایض دینی از جمله نماز، علاوه بر این که احساسات معنوی انسان را تحریک می کند، موجب کاهش ناملایمات و ناراحتیهای روزمره می شود. نماز نوعی روش زندگی و سیره فراگیری است که اخلاق، ارزشها و فضایل رفتاری را در بر می گیرد. از این طریق است که فرد مؤمن به نماز، با برون ریزی هیجانی خود و تخلیه از ناپاکیها و افکار منفی گام به سوی پالایش روانی خود برمی دارد. پالایش روانی یک نتیجه مشخص دارد و آن سلامت روحی و روانی فرد است.

نتایج تحقیقات فراوان نشان می دهد که انجام اعمال و فرایض دینی در کاهش تنشها و تألمات (دردها) روزمره و تأمین سلامت و بهداشت روانی افراد مؤثر است.

همین که انسان مشکلات خود را با خدا بازگو کند و پس از نماز به مناجات با پروردگار و دعا به درگاه او و طلب یاری بپردازد، حالت روانی او تا اندازه ای بهبود پیدا می کند. ملاحظه می شود که همان نتیجه ای که در یک روان درمانیِ مؤثر و موفق حاصل می شود، از نماز نیز به دست می آید.

در قرآن کریم آمده است: «اَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی»؛ (۲۱) «نماز را بپا دار تا به یاد من باشی.» و در آیه دیگر می فرماید: «وَ لَذِکْرُ اللهِ اَکْبَرُ»؛ (۲۲) «نماز بزرگ ترین ذکر الهی است.»

این که در کتاب آسمانی از نماز به عنوان برترین مصداق ذکر خدا یاد شده است شاید بدین جهت باشد که در حال قیام به نماز، نفس آدمی در اثر توجه به مبدأ اعلا و خالق یکتا از اضطراب درونی دور شده و سختیها و ناملایمات را از یاد می برد. بنابراین کم ترین تردید در این مطلب روا نیست که یاد خدا آرام بخش دلها از همه یأسها و ناآرامیها بوده و نماز روشن ترین مصداق و فرد اکمل از ذکر الهی است.

هم چنین نماز تنها عامل بازدارنده از لغزشها و تنها تکیه گاه امن و مأمن مستحکم انسانها معرفی گردیده است. این امر می تواند موجب مصون نگه داشتن نفس از افتادن در مهلکه حوادث و آرامش روحی و روانی گردد. در قرآن کریم آمده است: «اِنَّ الصَّلَوةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْکَرِ»؛ (۲۳) «نماز انسان را از بدیها و زشتیها باز می دارد.»

صبر و خویشتن داری و سلامت روان

برپایه سیره ائمه علیهم السلام انسان کریم و برخوردار از سلامت از روحیه صبر و شکیبایی بهره مند است، و همواره در روابط اجتماعی اش از خشم و غضب می پرهیزد. رفتارهای خشم آلود و شهوت رانی غالباً حزن و اندوه طولانی در پی دارد. (۲۴)

حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «از شدت غضب احتراز کنید و خود را با فرو نشاندن خشم و حلم آماده سازید تا در جنگ غضب پیروز شوید.» (۲۵)

تقویت شکیبایی و بردباری، قدرت تحمل انسان را در برابر دشواریهای زندگی افزایش داده و اعتدال روانی او را حفظ می کند.

قرآن مجید همگان را به این مهم فرا می خواند و می فرماید : «وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَوةِ»؛ (۲۶) «از صبر و نماز کمک بجویید».

بنابراین انسان بدون داشتن صبر، حلم و اخلاق پسندیده نمی تواند به سلامت و آرامش روحی و روانی و کمال دست یابد.

انس با قرآن و سلامت روان

یکی از آموزه هایی که در سلامت و روان اهمیت دارد و در سیره معصومان بسیار بر آن تأکید شده، تلاوت قرآن و به کار بستن تعالیم آن در زندگی فردی و اجتماعی است. پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله فرمود: «هر کس قرآن را شعار و میزان خود سازد، خدا او را سعادتمند گرداند، و هر که قرآن را پیشوای خود سازد و به آن اقتدا کند و او را پناهگاه خویش گرداند خداوند چنین فردی را در بهشت پرنعمت و خوشی دلنشین و پایدار پناه می دهد.» (۲۷)

خداوند در قرآن می فرماید: «یَا اَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْکُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَشَفَاءٌ لِمَا فِی الصُّدُورِ وَهُدَیً وَرَحْمَةً لِلْمُؤْمِنِینَ»؛ (۲۸) «ای مردم! از سوی پروردگارتان اندرزی برای شما آمده است؛ و درمانی برای آن چه در سینه هاست (درمانی برای دلهای شما) و هدایت و رحمتی است برای مؤمنان.»

قرآن کریم شفاست، از آن جهت که صفحه دل را از انواع مرضها و انحرافات پاک می کند و زمینه را برای جای دادن فضایل آماده می سازد و درون را از موانعی که ضد سعادت است، پاک می کند و آماده پذیرش سعادت می کند.

حضرت رسول صلی الله علیه وآله می فرماید: «یَا بُنَیَّ لَا تَغْفُلْ عَنْ قَرَاءَةِ الْقُرْآنِ یَحْیَی الْقَلْبِ وَیَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَالْبَغْیِ؛ (۲۹) فرزندم! از خواندن قرآن غافل مباش؛ زیرا که قرآن دل را زنده می کند و از فحشا و زشت کاری، ستم و گناه باز می دارد.»

بنابراین، تلاوت پیوسته قرآن و انس با آن و ایجاد فضای قرآنی در محیط خانه و مدرسه به طور هماهنگ زمینه رشد و شکوفایی و سلامت فرد و اجتماع را فراهم می سازد. و افرادی که با قرآن مأنوس اند، از سلامت روانی و آرامش روحی بیش تری برخوردارند.

زکات و سلامت روان

فریضه زکات، نوع دوستی را به انسان می آموزد و از رذایلهایی مانند: خودخواهی، بخل، آز و… نجات می دهد. توانایی فرد در محبت و نیکی به مردم و تلاش برای خوشبختی آنها سبب تقویت احساس تعلق به گروه و احساس رضایت از خود می شود، و داشتن چنین روحیه ای برای سلامت روانی اهمیت فراوانی دارد. (۳۰) خداوند به رسولش می فرماید : «خُذَ مِنْ اَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِهَا وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ اِنَّ صَلَاتِکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَ اللهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»؛ (۳۱) «از اموال آنها صد قه را(به عنوان زکات) بگیر تا به وسیلۀ آن، آنها را پاک سازی و پرورش دهی و به آنها دعا کن؛ دعای تو مایۀ آرامش آنهاست و خداوند شنوا و داناست.» زکات نفس آدمی را از پلیدی بخل، و آز، خودخواهی و قساوت نسبت به فقرا پاک و تزکیه می کند؛ یعنی نفس انسانی را رشد می دهد و برکات اخلاقی و عملی را به او ارزانی می دارد تا شایسته خوشخبتی دنیا و آخرت شود.

آموزه های دینی بسیار زیادی وجود دارد که رعایت و توجه به آنها موجب سلامت روح و روان و جسم می گردد و پرداختن به همگی آنها در این مقال میسر نیست.

مردم دوستی، حسن خلق، مدارای با مردم و نیز تشویق به صله رحم و ارتباط با یکدیگر، تقویت رابطه عاطفی بین اعضای خانواده به ویژه همسران و هم چنین قناعت و پرهیز از تجمل گرایی و توجه به نوع خوراک و تغذیه حلال و بسیاری امور دیگر از جمله آموزه هایی هستند که مورد تأکید فراوان قرآن و سخنان معصومین علیهم السلام می باشد.

نتیجه

به طور کلی می توان نتیجه گرفت انسانها در هر حال به آرامش و سلامت روانی نیاز دارند، و در سایه آرامش می توانند به رشد و کمال، اهداف عالی و سجایای اخلاقی برسند. دین و آموزه های دینی در کاهش اضطراب و نگرانی و ایجاد آرامش و امنیت نقش چشم گیری دارد.

افراد با ایمان که همواره در هر کاری به خدا توکل و توسل می جویند و از غیر خدا دست می کشند و با دعا، ذکر، نماز و نیایش به پالایش و تخلیه درون می پردازند و دارای روحیه تعاون و نوع دوستی می گردند، و همواره دارای روحیه ای بانشاط و سرشار از سلامتی می باشند.

امروز با آن که بشر در سایه دانش و صنعت توانسته بر بسیاری از مشکلات زندگی خود چیره شود، به همراه آن، بیماریهای روحی و ناراحتیهای روانی به ویژه استرس و نگرانی چنان گسترش یافته است که آن را بزرگ ترین بیماری قرن نامیده اند.

بر این اساس، دسترسی به ساحل اطمینان و آرامش، به آرزویی دست نیافتنی تبدیل شده است. تنها شاهراه دین، معنویت و ارتباط با خدا است که می تواند انسانها را به آرامش واقعی و پایدار برساند، آرامشی که نه تنها در آن اثری از نگرانی و ناامیدی نیست؛ بلکه بسیاری از مشکلات بزرگ جسمی و روحی آدمی را نیز برطرف می نماید.

________________________________________

پاورقي ها :

۱) ذاریات / ۵۶٫

۲) انسان کامل، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، ۱۳۸۰ش، ص ؟؟؟.

۳) انعام / ۸۲٫

۴) بقره / ۱۱۲٫

۵) فتح / ۲۸٫

۶) اثر بخشی روان درمانگری کوتاه مدت، مسعود جان بزرگی، پایان‌ نامه دکتری روان‌شناسی، ص ۶۹٫

۷) باورهای مذهبی و اثرات آن در بهداشت روان، باقر غباری بناب، فصلنامه اندیشه و رفتار، سال ۱، ش ۴٫

۸) عنکبوت / ۶۵

۹) مفردات الالفاظ، راغب اصفهانی، تحقیق صفوان، انتشارات دار الاسلامیة، بیروت، ۱۹۹۲ م، ذیل کلمه توکل.

۱۰) معنا شناسی واژگان قرآن، صالح عظیمه، ترجمه سید حسن سیدی، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۸۰، ص ۱۷۸٫

۱۱) مجموعه آثار، مرتضی مطهری، چ اول، انتشارات صدرا، تهران، ۱۳۷۷، ج ۳، ص ۱۲۴٫

۱۲) آل عمران / ۱۵۹٫

۱۳) میزان الحکمة، محمد محمدی ری‌شهری، مرکز تحقیقات دار الحدیث، قم، ج ۹، ص ۶۸۱٫

۱۴) رعد / ۲۸٫

۱۵) نهج البلاغه، خطبه ۲۲۳٫

۱۶) غافر / ۶۰٫

۱۷) بحار الانوار، علامه مجلسی، انتشارات مکتبة الاسلامیة، تهران، ۱۳۸۴، ج ۹۶، ص ۲۵۵٫

۱۸) همان، ج ۱۰، باب ۱۳، ص ۲۰۵، ح ۹٫

۱۹) مکارم الاخلاق، رضی الدین طبرسی، بیروت، چ ۶، ۱۳۹۲ ق، ص ۱۵۰٫

۲۰) بقره / ۱۸۳٫

۲۱) طه / ۱۴٫

۲۲) عنکبوت / ۴۵٫

۲۳) عنکبوت / ۴۵٫

۲۴) مستدرک الوسائل، میرزا حسن نوری طبرسی، مؤسسة آل البیت، قم، ۱۴۰۸ ه‍. ق، ج ۱۲، ص ۱۲؛ حضرت علی علیه السلام می‌فرماید: «رُبَّ شَهْوَةَ سَاعَةٍ اُورَثَتْ حُزْناً طَوِلاً؛ چه بسا لحظاتی شهوترانی مورث حزن و اندوهی طولانی می‌شود.»

۲۵) میزان الحکمة،‌ محمد محمدی ری‌شهری، مرکز تحقیقات دار الحدیث، قم، چ ۳، ۱۳۸۱، ج۹، ص ۴۳۲۹، ح ۱۴۹۹۴٫

۲۶) بقره / ۴۵٫

۲۷) مجلسی، همان، ج ۹۲، ص ۱۹٫

۲۸) یونس / ۵۷٫

۲۹) میزان الحکمة، محمدی ری‌شهری، مرکز تحقیقات دار الحدیث، قم، چ ۳، ۱۳۸۱، ج ۱۰، ص ۴۸۵۵، ح ۱۶۵۰۳٫

۳۰) بهداشت و سلامت روان، سلیمان قاسمی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ۱۳۸۸، ص ۱۲۴٫

۳۱) توبه / ۱۰۳٫

منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره۱۴۵

** با تشكر از ارسال كننده : جناب آقاي علمدار **