در عرفات هنگاميکه آدم به عرش نگريست و نام هاي مقدس پنجگانه را ديد و جبرئيل آنها را به او تلقين کرد که اي آدم! بگو: يا حميد بحق محمد! و يا عالي بحق علي! و يا فاطر به حق فاطمه! و يا محسن بحق الحسن! و يا قديم الاحسان بحق الحسين ـ عليه السلام ـ ! هنگاميکه نام پنجمين آنان را به زبان آورد، سيلاب اشکش جاري شد و قلبش خاشع گرديد و گفت: چرا ياد و نام پنجمين آنان، قلبم را مي شکند و سيلاب اشک را جاري مي سازد؟ جبرئيل در بيان علت آن به مرثيه سرايي حسين ـ عليه السلام ـ پرداخت و آدم و فرشتگان نيز شنيدند و گريستند...1
ماه ذي الحجه از ماههاي شريفه است و چون اين ماه داخل مي شد صلحاي صحابه و تابعين اهتمام عظيم در عبادت مي کردند و دهه اول آن ايامش ايام معلومات است که در قرآن مجيد ذکر آن شده است و در نهايت فضيلت و برکت است. و از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مرويست که عمل خير و عبادت در هيچ آياتي نزد حقتعالي محبوب تر نيست از اين دهه و از براي اين دهه اعمالي است.2 شب نهم از ليالي متبرکه و شب مناجات است و توبه در آن شب مقبول و دعا مستجاب است و کسي که آن شب را به عبادت به سر آورد اجر صدو هفتاد سال عبادت داشته باشد و اعمالي نيز براي آن شب ذکر شده است.3
اما روز نهم روز عرفه است و از اعياد عظيمه است اگر چه به اسم عيد ناميده نشده است و روزي است که حقتعالي بندگان خويش را به عبادت و طاعت خود خوانده و موائد جود و احسان خود را براي ايشان گسترانيده و شيطان در اين روز خوار و حقير و رانده تر و براي او خشمناک ترين اوقات خواهد بود و روايت شده است که حضرت زين العابدين ـ ـ عليه السلام ـ شنيد در روز عرفه صداي سائلي را که از مردم سئوال مي نمود، فرمود به او واي بر تو آيا از غير خدا سئوال مي کني، در اين روز و حال آنکه اميد مي رود در اين روز براي بچه هاي در شکم آنکه فضل خدا شامل آنها شده و سعيد و خوشبخت شوند.4
اما بيان اين مطلب که چرا اين روز، عرفه ناميده شده است، در خصوص وجه تسميه اين روز مبارک بيانات متعددي وجود دارد که به بيان برخي از آنها مي پردازيم:
1. از امام صادق ـ عليه السلام ـ در حديثي نقل شده است که فرمود خداوند متعال جبرئيل را به سوي آدم فرستاد و گفت اي آدم توبه کننده از خطايش و صبر کننده بر بلايش، همانا خداوند مرا به سوي تو فرستاده تا بر تو مناسک چناني را بياموزم که به سبب آنها پاک مي شوي پس از آن دست او را گرفت پس او را به بيت برد و خداوند بر وي آبري فرو فرستاد و به محل بيت سايه انداخت و ادامه حديث تا آنجا که فرمود سپس او را به عرفات برد و او را آنجا نگهداشت و به او گفت آنگاه که آفتاب غروب کرد هفت مرتبه به گناهت اقرار کن و هفت مرتبه از خدا آمرزش و توبه بخواه پس آدم چنين کرد و از اين جهت عرفه ناميده شد براي اينکه آدم به گناهانش اعتراف کرد و براي فرزندانش سنت شد آنجا به گناهانشان اقرار مي کنند همان طور که آدم اعتراف کرد.5
2. گفته شده است که عرفه نام کوهي است در سرزمين مکه که حاجيان يکي از اعمال حج خود را در روز نهم ذي الحجه در آنجا بجا مي آورند لذا اين روز را عرفه ناميدند.6
3. از حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ روايت شده که فرمودند: مسمي ذلک اليوم يوم العرفه يعني ان اميرالمومنين عرف رسول الله روز عرفه، عرفه ناميده شد به جهت اينکه حضرت رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ حضرت علي ـ عليه السلام ـ را در اين روز به مردم معرفي نمود.7 و در روايات به طور متواتر آمده است که آيه ولايت در اين روز نازل شد.8
4. برخي ديگر با استناد به اين روايت که وقتي جبرئيل حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ را به سوي عرفات فرستاد به او فرمود: پس بشناس در آن مناسکت را و اعتراف کن به گناهانت، وجه تسميه اين روز را معرفت و شناخت مناسک و اعتراف به گناهان در اين روز دانسته اند.9
از براي اين روز اعمالي چند ذکر شده است: اول غسل، دوم زيارت امام حسين ـ عليه السلام ـ که برابر با هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد بلکه بالاتر است و احاديث فضيلت زيارت آن حضرت در اين روز متواتر است و اگر کسي توفيق يابد که در اين روز در تحت قبه مقدسه آن حضرت باشد ثوابش کمتر از کسي که در عرفات باشد نيست بلکه زياده و مقدم است و کيفيت زيارت آن حضرت در باب زيارات کتاب مفاتيح الجنان شيخ عباس قمي(ره) آمده است.
سوم بعد از نماز عصر پيش از آنکه مشغول به خواندن دعاهاي عرفه شود دو رکعت نماز بجا آورد در زير آسمان و اعتراف و اقرار کند نزد حق تعالي به گناهان خود تا فايز شود به ثواب عرفات و گناهانش آمرزيده گردد پس مشغول شود به اعمال و ادعيه عرفه که از حجج طاهره ـ عليهم السلام ـ روايت شده است و آنها زياده از آن است که در اين مختصر ذکر شود. لکن ما به مقداري که اين گنجايش آن را داشته باشد نقل مي کنيم شيخ کفعمي در مصباح فرموده مستحب است روزه روز عرفه براي کسي که ضعف پيدا نکند از دعا خواندن و مستحب است غسل پيش از زوال و زيارت امام حسين ـ عليه السلام ـ در روز و شب عرفه و چون وقت زوال شد زير آسمان رود و نماز ظهر و عصر را با رکوع و سجود نيکو به عمل آورد و چون فارغ شود دو رکعت نماز بجا آورد در رکعت اول بعد از حمد توحيد و در رکعت دوم بعد از حمد قل يا أيها الکافرون بخواند بعد از آن چهار رکعت نماز گذارد و در هر رکعت بعد از حمد توحيد پنجاه مرتبه بخواند. سپس تسبيحاتي که مروي از رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ است را صد مرتبه بخواند که سيد ابن طاووس در کتاب اقبال الاعمال ذکر فرموده است.
و سوره توحيد را صد مرتبه و صلوات بر محمد و آل محمد را صد مرتبه بخواند و اعمال ديگري که در کتاب مفاتيح الجنان شيخ عباس قمي ـ رحمة الله عليه ـ ذيل اعمال روز عرفه بيان شده است مراجعه فرمائيد.
از جمله دعاهاي مشهور اين روز دعاي حضرت سيد الشهداء ـ عليه السلام ـ است که در روايت آمده است که حضرت در عرفات از خيمه بيرون آمدند با گروهي از اهل بيت و فرزندان و شيعيان با نهايت تذلل و خشوع پس در جانب چپ کوه ايستادند و روي مبارک را به سوي کعبه گردانيدند و دستها را برابر رو برداشتند و مانند مسکيني که طعام طلبد اين دعا را خواندند.
الحمدلله الذي ليس لقضائه دافع و... که در کتاب مفاتيج الجنان آمده است. مراجعه فرمائيد.10
اين روز ادعيه و اعمال بسيار دارد و بهترين اعمال در اين روز دعا است و در تمام ايام سال اين روز شريف به جهت دعا امتيازي دارد و دعا از براي برادران مؤمن از زنده و مرده بسيار بايد کرد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ اقبال الاعمال، سيد ابن طاووس (ره)، نشر موسسه تاريخ العربي، چاپ بيروت.
2ـ کليات مفاتيح الجنان، حاج شيخ عباس قمي (ره).

پي نوشت ها:
1. الخصائص الحسينيه ( ويژگيهاي امام حسين ـ عليه السلام ـ شيخ جعفر شوشتري ، ترجمه علي کرمي، ص244، نشر حاذق.
2. کليات مفاتيح الجنان، تأليف ثقة المحدثين، مرحوم شيخ عباس قمي، (ره)، مترجم مرحوم استاد مهدي الهي قمشه اي، انتشارات فاطمة الزهرا ـ سلام الله عليها ـ قم، ص506.
3. همان، ص511.
4. همان، ص522.
5. اصول وافي، ج2، ص309، حاج شيخ محمد علي شرقي، دارالکتب الاسلاميه، طهران، بازار سلطاني.
6. کتاب مجمع البحرين، ج5، ص95، فخرالدين طريحي، المکتبة المرتضويه لاحياء آثار الجعفرية.
7. غاية المرام، سيد بحراني، ج1، ص54 و 88.
8. مصباح الهداية في اثبات الولاية، سيد علي بهبهاني، ص331.
9. کتاب مجمع البحرين، ج5، ص95، فخر الدين طريحي، المکتبة المرتضويه لاحياء آثار الجعفرية.
10. کليات مفاتيح الجنان، تأليف ثقة المحدثين، مرحوم شيخ عباس قمي (ره) مترجم مرحوم استاد مهدي الهي قمشه اي، انتشارات فاطمة الزهراء ـ سلام الله عليها ـ قم، ص527.
11. منتخب ميزان الحکمه، محمدي ري شهري، انتشارات دارالحديث، حديث شماره 6421، ص587، باب هوس.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم

  تعداد بازديدها: 2050

    نسخه قابل چاپ