چرا که این یک دیدارمعمولی نبود. همان گونه که پیام رهبر فقید انقلاب نیز پیامی سیاسی و در چارچوب روابط ایران با همسایه شمالی خود نبود. امام پروتکل های سیاسی را رعایت می کرد و در حالی که کشور، رییس جمهوری داشت  - که در قانون اساسی به عنوان عالی ترین مقام رسمی پس از رهبری معرفی شده -ورای این ساختار عمل نمی کردند.

اهمیت پیام امام خمینی به این خاطر بود که مشکل اساسی  درنگاه ماتریالیستی را به رهبر اتحاد شوروی یادآور می شد و در روزهایی که نگاه دنیا به «پروسترویکا» و «گلاسنوست»- اصلاحات سیاسی و اقتصادی – بود رهبر انقلاب ایران به گورباچف توصیه می کرد عالمانی را به قم بفرستد تا برای آشنایی با عرفان و معنویت ایرانی از آموزه های بزرگانی چون فارابی،ملاصدرا، ابن سینا و سهروردی بهره ببرند و دریچه ای به عالم معنی باز کنند.مهم تر و متفاوت تر از همه این که از محی الدین ابن عربی نام می برند که معمولا این توصیه از فقیهان و مراجع دیگر کمتر سر می زند.

این پیام در 13 دی ماه 1367 توسط آیت الله عبدالله جوادی آملی و در راس هیاتی همراه با محمد جواد اردشیر لاریجانی و خانم مرضیه حدیده چی دباغ تسلیم صدر هیات رییسه حزب کمونیست و رییس جمهوری اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی شد. ترکیب هیات نشان می داد امام پیامی سیاسی نفرستاده و حضور معاون وقت وزارت امور خارجه تنها برای رعایت اصول اجتناب ناپذیردیپلماتیک بوده است. یک خانم هم در آن جمع حضور داشت که از یک طرف از قدرشناسی امام نسبت به خدمات او در سال های طولانی اقامت در نجف حکایت کند و از جانب دیگر تصویر نوینی از اسلام ارایه دهند.

دو ماه بعد رهبر اتحاد شوروی ، ادوارد شوارد نادزه وزیر وقت خارجه خود را به تهران فرستاد و امام او را به حضور پذیرفت.
 
گورباچوف در پاسخ آورده بود: « انقلاب اسلامی انتخاب ملت شما بود و ما از این انتخاب همواره حمایت کرده و می کنیم. ملت ما نیز در سال 1917 انتخاب خود را به عمل آورد. در روند انقلاب ما هم مشکلات و اشتباهاتی بزرگ ووخیم که نقض حقوق بشر به حساب می آید بوده است و هم موفقیت های چشم گیر و ما آن اشتباهات را محکوم و اصلاح می کنیم و از دستاوردهای خود دفاع می کنیم چرا که انتخاب مردم راست بوده است.»

این در حالی بود که امام خمینی دو سال قبل از فروپاشی شوروی در این پیام تصریح کرده بود:« از این پس کمونیسم را باید در موزه های تاریخ سیاسی جهان سراغ گرفت» و پیدا بود که این پیش بینی به کام رهبر اتحاد شوروی خوش ننشسته بود.

[مرگ شوارد نادزه و تجدید خاطره با دیدار مشهور در جماران]

گورباچوف در پایان پاسخ خود آورده بود:« دعوت جنابعالی برای انجام سفر به قم به اطلاع علمای اسلامی ما رسید و ما تردید نداریم آنها از این دعوت استفاده خواهند کرد و مایلم حضرت امام بدانند در کشور ما روند تجدد و بازسازی در همه زمینه های سیاسی و اقتصادی و نیز در ارزیابی ها و طرز تفکر های قبلی در جریان است.»

مراد رهبر فقید انقلاب اسلامی اما نه دعوت از علمای اسلامی آن سامان که دعوت از خود ماتریالیست ها بود و قصه از اصلاحات دوران گورباچوف فراتر می رفت. امام صدای خرد شدن استخوان های نظام کمونیسم روسی را شنیده و قضیه را بغرنج تر از آن می دید که با پروسترویکا اصلاح شود و اهمیت معنویت و خدا را یادآور می شد تا گم شده خود را بیابند. گورباچوف اما یا نخواست یا متوجه نشد یا عجیب می دانست که در معرض چنین توصیه ای قرار گیرد و پیام را به ابراز خرسندی از پایان جنگ 8 ساله ایران و عراق و تاکید بر گسترش روابط دو کشور محدود کرد.

امام با آرامش گوش سپرد و وقتی سخنان ادوارد شوارد نادزه تمام شد لبخندی زد وگفت: « ضمن تشکر و آرزوی سلامت و موفقیت برای رهبر شوروی از شما – ادوارد شوارد نادزه- می خواهم به ایشان بگویید من می خواستم جلوی شما فضای بزرگ تری را به نسبت امور این دنیایی باز کنم. من می خواستم دریچه ای به دنیای بزرگ؛ یعنی دنیای بعد از مرگ که دنیای جاوید است، باز کنم. محور اصلی پیام من این بود.»

به زبان ساده امام می خواست به گورباچوف بگوید متوجه منظور اصلی نشده اند و این که مشکل شما با اصلاحات اقتصادی و سیاسی حل نمی شود و گم شده شما معنویت است و برای اولین بار یک مرجع تقلید شیعه و یک رهبر سیاسی نه صرفا از منظر فقه که از جایگاه فلسفه و عرفان باب سخن را با او گشود که البته گورباچوف نخواست یا نتوانست یا صلاح ندید دریابد و همان گونه که گفته شد و بعدتر نیز از زبان او شنیده شد پیش بینی سپردن کمونیسم به موزه های تاریخ برای او گران افتاده و حتی خارج از عرف سیاسی دانسته شده بود.

اهمیت دیگر این دیدار در این است که آخرین ملاقات رسمی امام به حساب می آید  که فیلمی از آن در تلویزیون پخش شده است. حسب اظهار مرحوم حاج سید احمد خمینی امام پس از قبول قطعنامه 598 در 27 تیر 1367 که از آن با تعبیر نوشیدن جام زهر یاد کرد دیگر هیچ گاه در حسینیه جماران ظاهر نشد و برای هیچ جمعی هم سخن نگفت و به لحاظ روحی تحت فشار بود. در این دوران – از قبول قطعنامه تا ارتحال- تنها سه فیلم از امام منتشر شده است:

اولی دیدار با اعضای هیات دولت به مناسبت هفته دولت در شهریور همان سال که کوتاه تر از همیشه سخن گفتند. دومی همین ملاقات با شوارد نادزه که به بیان همان چند جمله بسنده کردند و سومی پیام نوروزی 1368 که چون در حضور دیگران نبود می توان آن سخنان خطاب به ادوارد شوارد نادزه را آخرین صحبت در یک دیدار رسمی و علنی دانست که از تلویزیون پخش شد.
 
از این روست که می توان گفت نام ادوارد شوارد نادزه در تاریخ سیاسی معاصر ایران ثبت شده چون یادآور سه موضوع مهم است: اول، پیش بینی امام درباره فروپاشی اتحاد شوروی. دوم محدود نماندن در حوزه فقهی و نگاه فلسفی و عرفانی و حِکَمی با نام بردن از فلاسفه و عرفایی که بعضا مورد تایید یا تبلیغ پاره ای از فقیهان نیستند و سوم آخرین تصویر تلویزیونی. (بدون احتساب پیام نوروزی و تصاویری که روزهای آخر پنهانی و در بیمارستان ضبط  و بعدتر پخش شد و جنبه رسمی ندارد).