جای تردید نیست که شیخ احمد فردی مذهبی با‌استعداد، دنیا‌دیده‌‌ و مدبر بود و اعتقاد داشت که باید برای شیعه کار کند. بیشتر اسناد به جای مانده نشان می‌دهد که وی در سن شصت سالگی به تایلند رفت و در کوران حوادث، سال‌ها در هند بود و مدتی  هم در میانمار به سربرد و دوباره به تایلند بازگشت.او حدود بیست سال، یعنی تا پایان عمرش در تایلند بود و با دختر پادشاه تایلند ازدواج کرد. یکی از مهم‌ترین کارهایی که شیخ احمد انجام داد، پایه‌گذاری بنیاد شیخ‌الاسلامی در تایلند است.

البته تایلند در آن زمان شیخ‌الاسلام داشت و شیخ احمد درواقع دومین شیخ‌الاسلام تایلند به‌شمار می‌آمد؛ولی اهمیت کار شیخ احمد در این بود که توانست نهاد شیخ‌الاسلامی، یعنی چیزی شبیه به وزارت اسلام که در سرزمین بودایی‌ تایلند سابقه نداشت را پایه‌گذاری کند که تا امروز هم وجود دارد. شایان ذکر است شیخ‌الاسلام فعلی تایلند هجدهمین شیخ‌الاسلام این کشور به‌شمار می‌آید که چهارده‌ نفر قبلی شیعه و از اعقاب شیخ احمد بودند و چهار نفر اخیر اهل سنت هستند.

به‌طور کلی شیعیان در تایلند که حدود ده هزار نفرند، در یک تقسیم‌بندی به دو بخش تقسیم می‌شوند: یک بخش که به آنها شیعیان قدیم می‌گویند، از اعقاب شیخ احمد به‌شمار می‌آیند. این گروه عمدتاً در محله «جاران پارت» سکنی گزیده و مساجدی را دراطراف خود بنا کرده‌اند که قدمت برخی از این مساجد به چهارصد سال می‌رسد. اما بخش دوم، شیعیان جدیدند که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به تشیع گرایش پیدا کردند.

شیخ احمد قمی سرسلسله یک خاندان بزرگ و مشهور تایلند است که به خاندان «بونارک» معروفند. اعقاب شیخ احمد هنوز در تایلند حضور دارند. از نسل سوم شیخ احمد یک گروه ‌ مسلمان و  گروه‌ دیگر بودایی شدند؛ گروه بودایی، اکنون از خانواده‌های بزرگ تایلند و معروف به بونارکند و با دستگاه سلطنت و دولت مرتبط بوده و معتقدند که خون ایرانی دارند.اعقاب مسلمان شیخ احمد هم از خانواده‌های بزرگ مسلمانان تایلندند؛ مانند خانواده‌ احمد جولای که خود او از طرفداران انقلاب اسلامی ایران بود و در زمینه تبلیغ و صدور انقلاب در تایلند بسیار تلاش کرد. کوکریت، نخست‌وزیر سابق تایلند و همچنین ماروت بونارک، رئیس قبلی پارلمان تایلند از خاندان بونارک هستند.

شیعه در تایلند بعد از شیخ احمد سه دوره را پشت سر گذاشت: دوره آیوتایا؛ آیوتایا پایتخت قدیم تایلند بود که شیخ احمد در آنجا منصب شیخ‌الاسلامی داشت. درواقع این دوره آغاز دوره تشیع است که شیعه در آن از نظر سیاسی بسیار رشد کرد. به‌طوری‌که در یک مقطع شیخ احمد توانست یک کودتا علیه پادشاه آن‌ زمان، یعنی نارای کبیر را خنثی کند.در این حادثه شیخ احمد و صد نفر شمشیرزن ایرانی دخالت و از یک کودتا جلوگیری کردند. جالب اینکه در کتب تاریخی آمده است که وقتی شمشیرزن‌ها با دشمنان پادشاه می‌جنگیدند، می‌گفتند: یاعلی(ع) و این پادشاه بودایی هم می‌گفت یاعلی(ع). ازاین‌رو این‌ واقعه یک موقعیت بسیار مناسبی را برای تشیع ایجاد ‌کرد.

دوره آیوتایا دوره خوب تشیع بود. اما بعد از اینکه برمه‌ای‌ها به آیوتایا حمله و آنجا را ویران ساختند، شیعیان منزوی شده و به جایی به نام تونبوری (اکنون نزدیک بانکوک است)مهاجرت کردند. درواقع دوره تونبوری که دوره دوم تشیع بعد از شیخ احمد است، دوره نقاهت تشیع به‌شمار می‌آید.شیعیان قدیم، مربوط به دوره آیوتایا و تونبوری و پیش از دوره بانکوک هستند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تحولات بسیاری در فرهنگ و اعتقادات شیعیان تایلند به وجود آمد و آنها را مقید به برخی تکالیف مذهبی، از‌جمله رعایت حجاب اسلامی نمود، که به ندرت در بین خانواده‌ها مرسوم بود. شیعیانی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی شیعه شدند به نام «جاران پارت» معروفند. این گروه جمعیتی حدود2 الی 3 هزار نفر را تشکیل می‌دهند که در ایام ماه مبارک رمضان، ماه محرم و میلاد ائمه اطهار(ع) برنامه‌های مختلفی را در مساجد تدارک می‌بینند.

اما دوره بانکوک که سومین دوره تشیع است، با پیروزی انقلاب اسلامی مقارن ‌گردید و آغاز دیگری برای حضور تشیع در تایلند به وجود آمد. در این دوره تشیع به شکل گسترده‌ای رواج یافت. به‌طوری‌که در بانکوک و جنوب تایلند در شهرهای ناخان و ساتون ــ که مسجد روح‌الله در این شهر است ــ شیعیان رشد چشم‌گیری ‌پیدا کردند. مسجد روح‌الله در زمینی ساخته شد که متعلق به مردی سنی بود و او زمین را برای این که  مسجدی برای شیعیان ساخته شود، اهداء نمود.

حتی نقل  است که اهالی یک دهکده‌ بودایی همگی شیعه ‌شدند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تحولات بسیاری در فرهنگ و اعتقادات شیعیان تایلند به وجود آمد و آنها را مقید به برخی تکالیف مذهبی، از‌جمله رعایت حجاب اسلامی نمود، که به ندرت در بین خانواده‌ها مرسوم بود.

تفاوت میان شیعیان قدیمی و جدید تایلند این است که شیعیان جدید تایلند قدیمی بیشتر سنتی بوده و دیدگاه‌های آدابی خاص خودشان را دارند، اما شیعیان جدید که بعد از انقلاب اسلامی ایران به وجود آمدند، بیشتر انقلابی، سیاسی و به‌روز هستند.یک بخش از این شیعیان جدید تایلند در ایران تحصیل کرده‌اند. البته از شیعیان قدیم هم در ایران بوده‌اند، اما اکثر شیعیان جدید عمدتاً در ایران درس ‌خوانده‌‌اند.

بسیاری از زنان تایلندی که در ایران فارغ‌التحصیل شدند، پس از بازگشت به کشورشان، در زمینه‌های مختلف دینی و مذهبی فعالیت می‌کنند. در سال 1385 انجمن فارغ‌التحصیلان طلاب ایرانی در تایلند تأسیس شد و توانسته است به عنوان یک تشکل، ارتباط خوبی با مسلمانان و دولت این کشور داشته باشد.

مؤسسه قرآنی رسول اعظم(ص) که در تایلند تأسیس شده است  با خبرگزاری قرآن در ایران مرتبط است. در یکی از سمینارهای انجمن فارغ‌التحصیلان، بودایی‌ها بحث منجی را مطرح کرده و آن را با مهدویت مقایسه نمودند و اعلام کردند که نگاه اسلام به پایان تاریخ و ظهور منجی بسیار مترقی‌تر از نگاه ادیان و آیین‌های دیگر است.

همچنین مؤسسه قرآنی رسول اعظم(ص) نیز در تایلند تأسیس شده است که با خبرگزاری قرآن در ایران مرتبط است. در یکی از سمینارهای انجمن فارغ‌التحصیلان، بودایی‌ها بحث منجی را مطرح کرده و آن را با مهدویت مقایسه نمودند و اعلام کردند که نگاه اسلام به پایان تاریخ و ظهور منجی بسیار مترقی‌تر از نگاه ادیان و آیین‌های دیگر است.

ذکر این نکته خالی از لطف نیست که چون شیخ احمد قمی دارای مقام حکومتی بود، از همان زمان، مراسم عزاداری امام حسین(ع) به یک مراسم رسمی در تایلند تبدیل شد. به‌طوری‌که چند دهه پیش حتی پادشاه هم در این مراسم شرکت می‌کرد.البته به تدریج برخی آیین‌ها به مراسم افزوده شد که در زمان شیخ احمد وجود نداشت. مقبره شیخ احمد در دانشگاه تربیت معلم شهر آیوتیا قرار دارد و هر ساله به مناسبت سالگرد درگذشت وی مراسم باشکوهی در این دانشگاه برگزار می‌گردد.

زهرا صادقی /کارشناسی ارشد ادیان و عرفان

منبع: نشریه زمانه شماره 23،24