1 - بسیارى از مردم مرگ را به معناى فنا و نیستى و نابودى تفسیر مى‏کنند. بدیهى است که انسان از فنا و نیستى وحشت دارد. اگر انسان مرگ را به این معنا تفسیر کند، حتماً از آن گریزان خواهد بود. از این رو حتى در بهترین حالات زندگى، فکر مرگ، شهد زندگى را در کام او زهر مى‏کند و همیشه از این نظر نگران و ناراحت است.

2 - افرادى که مرگ را پایان زندگى نمى‏دانند، ولى به خاطر اعمال ناپسند و کارى‏هاى خلاف خود از مرگ مى‏ترسند و از آن وحشت دارند، زیرا مرگ را آغاز رسیدن به نتایج شوم اعمال خود مى‏بینند. بنابراین براى فرار از محاسبه الهى و کیفر اعمال میل دارند هر چه بیشتر مرگ را عقب بیندازند. در نتیجه اگر انسان ایمان به جهان آخرت داشته باشد و از اعمال زشت و معاصى دورى کند و وظایف دینى را انجام دهد و اگر مرتکب گناه شد، توبه کند و روحش را از آلودگى گناه پاک نماید، ترس و وحشت از مردن نخواهد داشت.

فردی خدمت پیامبر (ص) عرض کرد: چرا مرگ را دوست ندارم؟ فرمود: آیا ثروت دارى؟ عرض کرد: آرى، فرمود: چیزى از آن را پیش از خود فرستاده‏اى است؟ عرض کرد: نه، فرمود: به همین دلیل است که مرگ را دوست ندارى (یعنى نامه اعمالت خالى از حسنات است).

بنابراین راه وحشت نداشتن از مرگ و تقویت ایمان، این است که انسان معتقد باشد که مرگ پا نهادن به یک جهان وسیع است و به هیچ وجه پایان زندگی نیست. از سوی دیگر به وظایف شرعی خود عمل کند و به رحمت واسعه امیدوار باشد و خدا را نسبت به بنده خود مهربان تر از مادر به فرزندش بداند و متوجه این مسئله باشد که همه از اوییم و بازگشتمان به سوی اوست و او مطمئناً آفریده خود را دوست دارد. در این صورت نه تنها از مرگ نمی ‏ترسیم، بلکه آن را دوست خواهیم داشت و به آن عشق می ورزیم.

انسان مؤمن با امید رحمت بی پایان و توجه به مهربانی و لطف خداوند و انجام وظایف و تکالیف شرعی خود و ترک محرمات و توبه و بازگشتن به سوی پروردگار می ‏تواند در مورد مرگ چنان بیندیشد که نه تنها از آن نترسد، بلکه مشتاق آن گردد، چراکه در آنجا با رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) همنشین شده و از نعمت‏هایی که در تصور نمی ‏گنجند بهره مند می شود. مرگ یکی از نعمت های الهی است که متاسفانه به خاطر تعریف کردن به نابودی و نیستی؛ از معنای واقعی اش که آغوش پر مهر پروردگار باشد، برگشته است.

غالبا تصور می کنند مرگ یک امر عدمی و به معنای فنا است. ولی این برداشت هرگز با آنچه در قرآن کریم آمده و دلائل عقلی به آن رهنمون می شود، موافق نیست. مرگ از نظر قرآن یک امری وجودی است، یک انتقال و عبور از جهانی به جهان دیگر است و لذا بسیاری ازآیات قرآن از مرگ تعبیر به توفی شده است که به معنی باز گرفتن و دریافت روح از تن بوسیله فرشتگان است.

از امام صادق (ع) روایت شده: مردى پیش اباذر آمد و گفت: اى اباذر چگونه است که ما مرگ را بد (و ناخوش) داریم؟ گفت: زیرا شما دنیا را آباد کرده‏اید و آخرت را ویران ساخته‏اید و خوش ندارید که از (خانه) آبادان به منزل ویران بروید. بنابراین راه وحشت نداشتن از مرگ این است که انسان معتقد باشد که مرگ پا نهادن به یک جهان وسیع است و به هیچ وجه پایان زندگى نیست.

از سوى دیگر به وظایف شرعى خود عمل کند و به رحمت گسترده الهی امیدوار باشد. خدا را نسبت به بنده خود مهربان تر از مادر به فرزندش بداند. متوجه این مسئله باشد که همه از او بیم و بازگشتمان به سوى او است و او مطمئناً آفریده خود را دوست دارد. در این صورت نه تنها از مرگ نمى‏ترسد، بلکه آن را دوست خواهد داشت و به آن عشق ورزید.

امیرمؤمنان (ع) فرمود: سوگند به خدا، انس و علاقه فرزند ابى طالب به مرگ در راه خدا، از علاقه طفل به پستان مادر بیشتر است‏. امام سجاد (ع) فرمود: «مرگ براى مؤمنان مانند کندن لباس چرکین و پرحشرات است، و گشودن غل و زنجیرهاى سنگین، و تبدیل آن به فاخر ترین لباس‏ ها و خوش‏ ترین عطر ها و راهوار ترین مرکب‏ ها و مناسب‏ ترین منزل‏ ها».

امام حسین (ع) در کربلا هنگام شدت گرفتن جنگ درباره حقیقت مرگ به اصحاب خود فرمود: «شکیبایى کنید اى فرزندان مردان بزرگوار، مرگ تنها پلى است که شما را از ناراحتى‏ ها و رنج‏ ها به باغ‏هاى وسیع بهشت و نعمت‏هاى جاودان منتقل مى‏کند. کدام یک از شما از انتقال یافتن از زندان به قصر ناراحتید؟ اما نسبت به دشمن شما همانند این است که شخصى را از قصرى به زندان و عذاب منتقل کنند. پدرم از رسول خدا (ص) نقل فرمود: دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است. مرگ پل آن ها به باغ‏هاى بهشت و پل این‏ ها به جهنم است.

به امام صادق (ع) گفته شد: مرگ را براى ما توصیف کنید، فرموند:» براى مؤمن مثل خوشبو ترین گل‏ ها است، که آن را مى‏بوید و از بوى خوش آن، از حال می رود و خستگى و درد از او منقطع مى‏شود، و براى کافر مانند نیش افعى و عقرب بلکه سخت‏ تر است. «

کسانی که با دیدگاه الهی، مرگ را گذرگاه حیات ابدی و باز شدن دفتر زندگی نوینی می دانند و باورشان این است که رحمت و مغفرت خداوند بی پایان است، به لطف و رحمتش امیدوار می گردند و هراسی از مرگ ندارد، چه آنکه هر چقدر گناهان آنان بزرگ و زیاد باشد، با رحمت نامحدود خداوند قابل مقایسه نیست، پس با آب توبه آثار گناهان را شستشو می دهند و با بیم و امید زندگی می کنند، زیرا بر اساس آیات قرآن کریم که می فرماید: «انّ الله یحب التوابین»؛ توبه کننده محبوب خداست.

عدّ ه ای جهان بینیشان این است که انسان از میلاد تا مرگ خلاصه می شود و جهان طبیعت هم از آغاز حرکت تا فرسودن و پوسیدن ختم می شود و دیگر هیچ؛ یعنی اشیا به سمت زوال در حال حرکت هستند؛ هر چیزی که حرکت کرده است و سر از نطفه هستی در آورد، به سوی عدم می رود؛ یکی از آن ها هم انسان است!

در نظر آن ها همه اشیا که در حال حرکت اند، می روند که بپوسند و نابود بشوند و دیگر هیچ؛ انسان هم این چنین است، لذا می گفتند که ما در زمین گُم می شویم؛ یعنی از بین می رویم و جواب خدای سبحان این است که شما گُم نمی شوید؛ بدنی دارید که در خاک پراکنده است و حقیقتی دارید که مامورین ما آن حقیقت شما را قبض می کنند (به نام قبض ارواح)، [پس] کسی در زمین گُم نمی شود؛ فرمود: ﴿قُلْ یَتَوَفَّاکُم مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ﴾؛ شما در زمین گُم نمی شوید، شما تَوفّی می کنید؛ (متوّفا می شوید)؛ ماموران ما متوفّیان اند، شما را توفّی می کنند.

«وفّی» یعنی اخذ تامّ؛ اگر کسی حقّ مطلب را خوب ادا کرد و چیزی از مطلب فرو نریخت می گویند این مطلب را «مستوفا» بیان کرد؛ اگر کسی حقِ خودش را کاملاً گرفت می گویند حق خود را «استیفا» کرد؛ یعنی کلِ حق را گرفت و چیزی نماند. در جواب منکرین معاد، خدای سبحان فرمود: شما در زمین فرو نمی روید، مامورین ما تمام حقیقتِ شما را توفّی می کنند؛ ما متوفّی هستیم و شما متوفایید؛ شما را قبض می کنیم، از بین نمی روید.

آیا زمان مرگ در بدو تولد مشخص است یا نه؟

در دیدگاه اسلامی، زمان مرگ هرکس از بدو تولد در علم خداوند معلوم است و خداوند کاملا می داند که این فرد در چه زمان و مکانی و به چه سببی از دنیا خواهد رفت؛ اما این سخن که خداوند برای همه افراد مرگ را مشخص کرده و برای آن ها سببی قرار داده است که محقق شدن این سبب، نیز دست خداست و خود شخص یا دیگر عوامل در وجود یا عدم وجود آن سبب نقشی ندارند و... سخن باطلی است.

چراکه برای هر کسی دو نوع اجل مطرح است یکی اجل حتمی است که آن را «اجل مسّمی» نیز گویند، و آن اینکه پایان یافتن عمر در آن زمان قطعی ‏است. و به آن اجل مسّمی گفته شده، بدین جهت که پایان اجل در آن هنگام معین و نامیده شده است. دوم «اجل معلق» است، به این معنی که اجل مشروط است و اگر شرائطش موجود شود، مرگ واقع می شود. اگر موجود نباشد، نه، یا علل و عوامل دیگر می تواند آن را تغییر دهد؛ در مقابل اجل حتمی که بالاخره در وقتش می ‏آید و تغییر نمی کند.

انسان از نظر ساختمان طبیعی و ذاتی، استعداد و قابلیت بقا برای مدتی طولانی دارد، ولی در اثنای این مدت ممکن است موانعی ایجاد شود که از رسیدن به حداکثر عمر طبیعی باز دارد. یک چراغ نفت سوز با توجه به مخزن نفت آن ممکن است 20 ساعت استعداد روشنایی داشته باشد، اما وزش یک باد شدید و ریزش باران و یا عدم مراقبت از آن سبب می ‏شود که عمر آن کوتاه گردد. در اینجا اگر چراغ با هیچ مانعی برخورد نکند و تا آخرین قطره نفت بسوزد، سپس خاموش شود، به اجل حتمی خود رسیده است. اگر موانعی قبل از آن باعث خاموشی چراغ گردد، مدت عمر آن را اجل غیرحتمی و «معلق» می ‏گوییم.

تا زمانی که عمل انسان در محدوده تقدیر است (یعنی در محدوده آماده سازی مقدمات و رفع موانع) قابل تغییر است. انسان می تواند با جایگزین کردن عاملی به جای عامل دیگر نتیجه را تغییر دهد، ولی وقتی تمام عوامل جمع شد، دیگر نوبت قضای الهی می رسد و قابل تغییر نیست.

در نتیجه همه افراد دو نوع سرنوشت دارند سرنوشت مشروط و سرنوشت حتمی و آنچه ما می توانیم به تاخیر بیاندازیم همان سرنوشت مشروط است، نه سرنوشت حتمی آنچنانکه خداوند در قرآن می فرماید: «هو الّذی خلقکم من طینٍ ثمّ قضى اجلاً واجلٌ مسمّى عنده؛» اوست کسی که شما را از گِل آفرید، آن گاه مدتی را برای شما عمر مقرر داشت و اجل حتمی نزد اوست. البته نکته دقیق در همه این مطالب آن است که ما نمی دانیم اجلی که پیش روی ما قرار دارد قطعی و حتمی است یا معلق. برای همین در روایات اسلامی نکاتی برای طول عمر از جمله صدقه و صله رحم و... بیان شده است که این ها در تاخیر مرگ تاثیر گذار است و در حدیثی پیامبر اکرم (ص) فرمودند: الصَّدَقَهُ تَمنَعُ مِیتَهَ السُّوءِ. صدقه، از مردنِ بد و دل خراش جلوگیرى مى ‏کند.

چرا انسان باید به یاد مرگ باشد؟

آثار فراوانى بر یاد مرگ مترتب است. از این رو، هم در کلمات پیشوایان معصوم (ع) به آن سفارش شده است و هم انسان هاى خود ساخته، در مقام تهذیب نفس و سیر و سلوک، دستور به یاد مرگ بودن را مى دهند. قرآن کریم، یکى از ویژگى هاى برجسته پیامبران را، «یاد مرگ» مى داند؛ چنان که مى فرماید: إِنَّآ اَخْلَصْنَهُم بِخَالِصَه ذِکْرَى الدَّارِ. با موهبت ویژه اى یادآورى آن سراى را خالصشان گردانیدیم.

خاصیت به یاد مرگ بودن این است که اگر شخص در رفاه و سرور است و غرور او را فراگرفته، با یاد مرگ، عالم دنیا بر او تنگ مى شود. دیگر نمى تواند بر دارایى محدود خود ببالد و یا مغرور شود و اگر شخصى است که در تنگناى زندگى قرار گرفته و رنج مى برد، باز وقتى به یاد مرگ بیفتد، دنیا بر او وسیع و راحت مى شود. از سختى هاى چند روزه دنیا رنج نمى برد. على (ع) مى فرمایند:» کسى که زیاد به یاد مرگ باشد، از دنیا به اندکش راضى مى شود «.

حضرت صادق (ع) آثار یاد مرگ را چنین بیان مى کند:» یاد مرگ، شهوت ها را در نفس از بین مى برد. ریشه هاى غفلت را یک سره برمى کند. دل را با وعده هاى الهى محکم مى کند. روحیه انسان را از قساوت، پاک مى کند دل انسان را با وعده هایى الهى محکم مى کند. نشانه هاى هوا و هوس را در هم مى شکند... «و پیامبر اسلام (ص) مى فرمایند:» مرگ را بسیار یاد کنید، زیرا مرگ گناهان را پاک مى کند و میل و رغبت به دنیا را مى کاهد. « منبع : مهر