۱-توبه و استغفار . ۲- نیل به مقام عبد صالح. ۳- تقرب به درگاه حضرت باری.

اگر چه موضوعات یادشده هر کدام به تنهایی از اهمیت شایانی برخوردار است ، اما در این مجال مختصر تنها به شرح یکی از این عناوین (توبه) از منظر قران کریم می نشینیم.

حقیقت توبه

امام علی علیه السلام در تعریفی دقیق از حقیقت “توبه” می فرمایند:

« توبه پشیمانی به دل، طلب آمرزش به زبان، ترک گناهان با اعضا و جوارح و تصمیم به بازنگشتن به گناه است . » (۱ )

توبه و استغفار یکى از حقایق بلند اسلام و از آموزه های مترقی قرآن کریم است که در بیش از هشتاد آیه از قران بر اهمیت آن انگشت تاکید نهاده شده است که از آن جمله است:

۱- توبه بهتر است؛

فَإِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَیرٌ لَکُمْ وَإِنْ تَوَلَّیتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ غَیرُ مُعْجِزِی اللَّهِ (۲) خطاب به مشرکان : اگر توبه کنید به نفع شماست و اگر سرپیچى نمایید ،بدانید شما نمى توانید خدا را ناتوان بسازید

۲-  خداوند مهربان است ؛

وَاسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیهِ إِنَّ رَبِّی رَحِیمٌ وَدُودٌ (۳)از پروردگار خود آمرزش بطلبید و به سوى او باز گردید که پروردگارم مهربان و دوستدار است

۳-  خداوند توبه پذیر است ؛

أَلَمْ یعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ یقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ (۴)آیا نمى دانند که فقط خداوند توبه را از بندگانش مى پذیرد؟۰

۴-  نا امید نباشید؛

قُلْ یا عِبَادِی الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (۵) بگو اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید،از رحمت خداوند نومید نشوید که خداوند همه گناهان را مى آمرزد ،همانا او آمرزنده و مهربان است

۵-  راه بازگشت براى خطاکاران باز است ؛

إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِکَ یبَدِّلُ اللَّهُ سَیئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا (۶) مگر کسى که توبه کند وایمان آورد و عمل صالح انجام دهد که خداوند گناهان این گروه را به حسنات تبدیل مى کند و خداوند آمرزنده و مهربان است

۶- خداوند نه تنها مى بخشد ،بلکه مهربان هم هست ؛

وَمَنْ یعْمَلْ سُوءًا أَوْ یظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یسْتَغْفِرِ اللَّهَ یجِدِ اللَّهَ غَفُورًا رَحِیمًا (۷) هر کس کار بدى کند یا به خودش ستم کند سپس از خداوند آمرزش بطلبد ،خداوند را آمرزنده و مهربان خواهد یافت

۷- توبه عامل رستگارى ؛

ُتوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (۸)  اى مؤ منان همگى به سوى خداوند باز گردید تا رستگار شوید

۸- توبه عامل رستگارى ؛

فَأَمَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَعَسَى أَنْ یکُونَ مِنَ الْمُفْلِحِینَ (۹) اما کسى که توبه کند وایمان آورد و عمل صالح انجام دهد ،امید است از رستگاران باشد

۹- سفارش به توبه ؛

وَأَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیهِ یمَتِّعْکُمْ مَتَاعًا حَسَنًا إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى (۱۰)و این که از پروردگار خویش آمرزش بطلبید سپس به سوى او باز گردید تا به طرز نیکویى شما را تا مدتى معین بهره مند سازد(۱۱)

وجوب و لزوم توبه

این همه تاکید و سفارش قرآن به مساله توبه، ما را بدین باور رهنمون می سازد که در آیین اسلام و از منظر قران، رجوع به پروردگار نه تنها مستحب که امری واجب است.

علامه شیخ بهایى، چنان که در ریاض السالکین(۱۲) آمده، مى فرماید:

«شکى نیست که توبه، به وفور واجب است، چه گناهان به منزله سمومى هستند که به بدن آسیب و ضرر مى رسانند، و چنانکه بر کسى که سم خورده لازم است مبادرت به استفراغ نماید تا بدن در شرف مرگ خویش را نجات دهد ، بر گناهکار نیز واجب است که به ترک گناه مبادرت ورزد تا دین خود را که در شرف تباهى است رهایى بخشد، و البته خلافى در اصل وجوب توبه ، به دلیل سمعی(نقلی) نیست ، چه بدان صریحا در قرآن امر شده و بر ترکش وعید آمده است که خداى تعالى مى فرماید: اى مؤ منان ! به سوى خداى ، توبه کنید؛ توبه اى نصوح (تحریم/۸) و نیز فرماید. و آن که توبه نکند از ستمکاران باشد »(حجرات/۱۱)(۱۳)

توبه کاران در قرآن

خداوند در سوره لقمان پس از تبیین ضرورت احسان و نیک رفتاری با والدین، خطاب به ابنای بشر می فرماید:

َاتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنَابَ إِلَی…  (ای انسان) از راه کسانی پیروی کن که توبه‌کنان به سوی من آمده‌اند…(لقمان/۱۵)

براستی چه کسانی توبه کنان به سوی خدا باز می گردند؟

ره پویان طریق توبه

۱-  پیامبران الهی

برخی از پیامبران در قرآن کریم، آنگاه که در معرض امتحانهای سخت الهی قرار می گرفتند همواره به سوی درگاه خدا گریخته، با تضرع و انابه،خود را در آغوش خدا می افکندند لذا خداوند آنها را به وصف “توبه کار” یا”بسیار توبه کننده” خوانده است همچون حضرت آدم(بقره/۳۷)، داوود(ص/۱۷)، حضرت سلیمان(ص/۳۴)، حضرت ابراهیم(هود/۷۵) و…

۲- مردمان زیان دیده

وَإِذَا مَسَّ النَّاسَ ضُرٌّ دَعَوْا رَبَّهُمْ مُنِیبِینَ إِلَیهِ … «الروم/۳۳» هنگامی که رنج و زیانی به مردم برسد، پروردگار خود را می‌خوانند و توبه‌کنان بسوی او بازمی‌گردند.

۳-  بدکاران جاهل

إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِینَ یعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ یتُوبُونَ مِنْ قَرِیبٍ فَأُولَئِکَ یتُوبُ اللَّهُ عَلَیهِمْ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًا «النساء/۱۷» پذیرش توبه از سوی خدا، تنها برای کسانی است که کار بدی را از روی جهالت انجام می‌دهند، سپس زود توبه می‌کنند. خداوند، توبه چنین اشخاصی را می‌پذیرد؛ و خدا دانا و حکیم است.

توبه عبد محفوف به توبه های خدا

توبه بنده به طورى که از قرآن کریم فهمیده مى‏شود محفوف است به دو توبه خدا.

توضیح این که: توبه عبد حسنه است، و حسنه نیازمند به نیرو است، و نیروى انجام حسنه از خدا است، او است که توفیق مى‏دهد، یعنى اسباب فراهم مى‏سازد تا بنده موفق و متمکن از توبه بشود، و بتواند از فرورفتگى در لجنزار گناه و دورى از خدا بیرون آید، و بسوى پروردگارش برگردد، آن گاه وقتى این موفقیت را یافت و به سوى خدا برگشت نیازمند به این است که خداى تعالى با یک رجوع دیگرش به رحمت و لطف و عفو و مغفرتش دل او را از لوث آن گناه پاک کند.

و این دو بازگشت از خداى سبحان دو توبه است، که توبه عبد در بین آن دو قرار مى‏گیرد، اینک به دو آیه زیر که اولى توبه اول خدا، و آیه دوم توبه دوم خدا را خاطر نشان مى‏سازد، توجه بفرمائید:” ثُمَّ تابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُوا” «توبه/۱۱۸»، (سپس به سوى ایشان بازگشت تا ایشان بسویش باز گردند):” فَأُولئِکَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ” «بقره/۱۶۰» (این توبه‏کارانند که من بسویشان بر مى‏گردم).(۱۴)

بارالها! تو را به حرمت لحظه های تسبیح و استجابت در این ماه پرفضیلت قسم می دهیم که ما را به دست خود توبه راستین ده و به رتبت و منزلت توبه کاران واقعی رهنمون باش! آمین یا رب العالمین!

_____________

منابع:

۱ ـ غرر الحکم ج ۱ ص ۱۱۰

۲- توبه/۳

۳- هود/۹۰

۴- توبه/۱۰۴

۵- زمر/۵۳

۶- فرقان/۷۰

۷- نساء/۱۱۰

۸- نور/۳۱

۹- قصص/۶۷

۱۰- هود/۳

۱۱-در آغوش خدا (توبه)،ابراهیم خرمى مشگانى

۱۲– کتاب ریاض السالکین، در حقیقت شرحى است بر صحیفه سجادیه علیه السلام که نویسنده آن سید على خان مشهور است.

۱۳-حسن زاده آملی، توبه

۱۴ ترجمه المیزان،ج۴، ص۳۷۷

منبع : www.daneshju.ir