امام خمینی از معدود اندیشمندان مسلمان است که دانش میراث فرهنگی را جزو علوم شریف دانسته است.  دیدگاه امام راحل درباره فایده میراث فرهنگی، از آن جهت است که آن را عرصه تجلی و ظهور انبیاء،‌ اولیاء و مردان بزرگی می‌داند که مطالعه و تأمل در سرگذشت و آثار آنان، انسان را به سمت تعالی و شناخت هر چه بیشتر خدا و انسان سوق می‌دهد. به‌زعم ایشان میراث فرهنگی از آن حیث که همواره برای انسان عبرت‌گیری خوب و ناخوب از گذشته را به دنبال دارد و نیک و بد احوال  و آثار پیشینیان را به یاد می‌آورد، شریف است: «ذکر احوال رجال بزرگ و اولیاء و انبیاء که در قرآن کریم و احادیث شریف وارد شده، برای تاریخ‌گویی نیست، بلکه برای تکمیل بشر است که از حالات بزرگان عالم عبرت گیرند و خود را به صفات کریمه آنان و اخلاق فاضله ایشان متّصف کنند.» (امام خمینی، شرح حدیث «جنود عقل و جهل»، ۱۳۷۷، ص ۳۴۸) 

امام معتقد است که اگر به میراث فرهنگی با نظر عبرت و تذکر بنگریم، ‌ منبع معرفت و حکمت برای تحصیل «علم به الله» خواهد بود. (امام خمینی، شرح چهل حدیث، ۱۳۷۱، ص۳۸۵) 

بنابراین می‌توان گفت میراث فرهنگی چون عرصه عبرت، تذکر و شناخت سرگذشت نیکان است، از جایگاه متعالی در ذهن و اندیشه امام برخوردار است. به عبارت دیگر، مفهوم میراث فرهنگی در اندیشه امام خمینی اغلب از بار معنایی مثبتی برخوردار است. (برای نمونه بنگرید: صحیفه امام، ج۱، ص ۲۸۹، ج۴، ص ۲۴ و ج۷، ‌ص ۴۹۵ و ج۳، ص ۳۵۴) 

حضرت امام مسئله معرفت‌شناختی را نیز در حوزه میراث فرهنگی مورد توجه و تأکید قرار داده و نسبت به تاریخ سازی کانون‌های قدرت و قلب حقایق تاریخی هشدار داده‌اند؛ جریانی که اکنون در برخی از کشورهای همسایه شاهدش هستیم: «امروز کتاب‌ها و رساله‌های فراوانی چاپ و یا در دست چاپ است که عامدا یا اشتبا‌ها برای دروغ‌پردازی و تاریخ سازی بنا شده است.» (صحیفه امام، ج۱۷، ص۳۴۳) 

در مبحث فایده میراث فرهنگی، یکی از موضوعاتی که روی آن تاکید می‌شود، ویژگی هویت بخشی میراث فرهنگی و حوزه معرفتی است. اینکه برای هر انسانی، گذشته تاریخی‌اش که تشکیل دهنده هویت فردی و جمعی اوست، بسیار حائز اهمیت است. بنابراین میراث فرهنگی عرصه‌ای است که انسان در آن رگ و ریشه و اصالت‌اش را جستجو می‌کند تا بوسیله آن،خود را تعریف کند و به آن ببالد. حضرت امام از نقطه نظر هویتی توجه خاصی به میراث فرهنگی دارد و توصیه می‌کند که باید در میراث گذشته تامل نمود تا به خود‌شناسی رسید:« ما تا تمام حیثیت خودمان را نفهمیم، نفهمیم که چی بودیم، ما در تاریخ چه بوده و چه هستیم، چه داریم، تا این‌ها را نفهمیم، استقلال نمی‌توانیم پیدا بکنیم. تا فکر شما مستقل نباشد، کشور شما مستقل نمی‌شود. بروید دنبال اینکه فکرتان را مستقل کنید.»( صحیفه امام، ج۱۰، ص ۷۶) 

امام خمینی در برخی از آثار مکتوب و غیرمکتوب خود، نگره‌های بدیع و قابل توجهی را در باره میراث فرهنگی ارائه کرده است. مبنای فکری امام در اتخاذ چنین رویکردی درباره جایگاه میراث فرهنگی، قرآن مجید و رویکرد این کتاب آسمانی به میراث گذشتگان به عنوان یکی از آیات محکمه برای چراغ راه بودن به منظور رسیدن به رستگاری و سعادت انسانی است.

*پژوهشگر دکتری باستان شناسی، معمار و دانش آموخته ایرانشناسی

*جماران