مهدی بازرگان: با وجود آنکه مخالفان مسلح بر پایتخت سوریه تسلط پیدا کرده‌اند، اما کماکان تحولات مربوط به این کشور مورد توجه رسانه‌های منطقه‌ای و جهانی است. در همین زمینه پس از گمانه‌زنی‌ها درباره سرنوشت نامعلوم بشار اسد و حتی مطرح‌شدن شائبه مرگ او، نهایتا مشخص شد که رئیس‌جمهور سابق سوریه هم مانند خانواده‌اش به روسیه پناه برده است. در همین زمینه میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس با اشاره به وضعیت بشار اسد پس از تحولات سوریه، خبر داد «بشار اسد و خانواده‌اش در مسکو هستند». نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین ادامه داد «روسیه در شرایط سخت به دوستان خود خیانت نمی‌کند. این تفاوت بین روسیه و آمریکا است». قبل‌تر و روز یکشنبه بود که شبکه یک تلویزیون روسیه به نقل از کاخ کرملین اعلام کرد «بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه و اعضای خانواده او در مسکو هستند».

 تصاویری که جهان را شوکه کرد

در‌این‌بین نکته جالب توجه ۲۴ ساعت گذشته مربوط به انتشار تصاویر و اخباری از سقوط زندان صیدنایا در دمشق است که جهان را شوکه کرد. زندانیان در زندان را می‌توان از طریق دوربین‌ها دید، اما آنها نمی‌دانند چه اتفاقی در سوریه افتاده است. طبق برخی گزارش‌ها، تیم‌های نجات هنوز نتوانسته‌اند به آنها برسند، زیرا ساختمان‌ها مخفی هستند، با کد محافظت می‌شوند و محل دروازه‌ها ناشناخته است. البته «فرماندهی اتاق عملیات مرکزی سوریه» (تحت فرماندهی ابومحمد الجولانی) دیروز در اطلاعیه‌ای دستورالعمل‌های جدیدی را صادر کرد و گفت که هیچ زندانی در سوریه باقی نمانده که درهای آن باز نشده باشد. با این حال سازمان موسوم به «دفاع مدنی سوریه» موسوم به «کلاه سفیدها» در بیانیه‌ای اعلام کرد که برای فردی که بتواند اطلاعاتی از زندان‌های مخفی ارائه دهد، سه هزار دلار پاداش در نظر گرفته است. «فرماندهی اتاق عملیات مرکزی سوریه» همچنین اعلام کرد که تعرض به اهالی رسانه ممنوع است و هر‌کسی که به کارمندان سازمان رادیو و تلویزیون سوریه تعرض بکند، به مدت یک سال زندانی خواهد شد.

در همین حال، جلسات فشرده‌ای بین بخش امور سیاسی مخالفان و هیئت‌های دیپلماتیک خارجی برای بررسی وضعیت امنیتی و سیاسی سوریه پس از سرنگونی حکومت بشار اسد در حال برگزاری است. اداره امور سیاسی در دمشق به شبکه الجزیره اعلام کرد که برای فراهم‌کردن شرایط و تضمین محیطی امن برای بازگشت سوری‌های آواره تلاش خواهد کرد و از سوری‌هایی که مجبور به ترک کشور شده‌اند، دعوت می‌کند تا به کشور بازگردند و در بازسازی سوریه مشارکت کنند. این اداره همچنین افزود که صفحه‌ جدیدی در تاریخ سوریه با عنوان بازسازی، توسعه و تلاش برای ترمیم آثار گذشته از طریق سازوکارهای شفاف برای دستیابی به صلح پایدار، گشوده خواهد شد.

نخست‌وزیری موقت سوریه به «ریاض حجاب» رسید؟

در میانه تحولات سوریه، روزنامه فرانسوی لوفیگارو ادعا کرد ریاض حجاب، نخست‌وزیر دوره انتقالی سوریه خواهد بود و همچنین ریاست دولت انتقالی را بر‌عهده خواهد داشت. در نتیجه ایالات متحده مجبور نیست با ابومحمد الجولانی که او را تروریستی در رأس هیئت تحریر‌الشام می‌داند، تعامل کند. بشار اسد در ششم ژوئن ۲۰۱۲ ریاض حجاب را به‌عنوان نخست‌وزیر انتخاب کرد، اما او دو ماه بعد در ششم آگوست جدایی خود را از نظام سوریه اعلام کرد و به معارضانی که خواهان سقوط نظام بودند، پیوست. او به‌عنوان هماهنگ‌کننده کل هیئت عالی مذاکرات در سال ۲۰۱۵ انتخاب شد و دو سال بعد از این سمت استعفا داد. ریاض حجاب قبل از آنکه سمت نخست‌وزیری سوریه را بر‌عهده بگیرد، منصب‌های دولتی متعددی از‌جمله استانداری قنیطره از سال ۲۰۰۸ تا فوریه ۲۰۱۱ و استانداری لاذقیه در پایان همان ماه را بر‌عهده داشت و سپس به‌عنوان وزیر کشاورزی در آوریل ۲۰۱۱ انتخاب شد.

 از تحولات میدانی سوریه چه خبر؟

در حوزه تحولات میدانی سوریه نیز خبرگزاری تاس به نقل از یک مقام در استان لاذقیه خبر داد «مخالفان به طور کامل کنترل استان‌های طرطوس و لاذقیه را به دست گرفتند». این رسانه روسی افزود که نیروهای مسلح مخالفان قصد حمله به پایگاه‌های نظامی روسیه را ندارند و پایگاه‌های نظامی روسیه در حمیمیم و طرطوس به طور عادی فعال هستند. از سوی دیگر و بنا بر گزارش منابع رسانه‌ای، ارتش اسرائیل شهر‌های بعث و حضر در استان قنیطره سوریه را اشغال کرد. رسانه‌ها از حرکت ارتش (اسرائیل) به سمت شهر درعا در سوریه خبر می‌دهند. در همین حال نیویورک تایمز نوشت نیرو‌های زمینی اسرائیل برای اولین بار از زمان جنگ اکتبر ۱۹۷۳ وارد سوریه شدند. ارتش اسرائیل هم اعلام کرد که در چارچوب عملیات استقرار (اشغال) در منطقه حائل به منظور تأمین امنیت مناطق مختلف جولان، در منطقه «جبل الشیخ» از سمت سوریه عملیات انجام داده است. اسرائیل کاتس، وزیر دفاع اسرائیل، تأکید کرد که یکشنبه‌شب، ارتش (اسرائیل)، نقاطی در منطقه حائل سوریه را اشغال کرده است. البته گیدئون ساعر، وزیر امور خارجه اسرائیل، در توجیه اشغال بخش‌هایی از خاک سوریه عنوان کرد «حضور نیروهای اسرائیلی در خاک سوریه محدود و اقدامی موقت است». به گفته او، «اسرائیل مصمم است تا از طریق سوریه مانع از تسلیح مجدد حزب‌الله شود».

فشار بایدن بر ترکیه برای توقف حملات شورشیان به کردهای سوریه

با سقوط دولت اسد به دست نیروهای وابسته به ترکیه، حملات این گروه‌ها به مناطق تحت کنترل کردهای سوریه آغاز شده است. در‌حال‌حاضر کانون حملات مشترک ترکیه و شورشیان به کردها که از طریق حملات پهپادی ترکیه و حملات زمینی شورشیان ارتش آزاد تحت حمایت ترکیه انجام می‌شود، شهر منبج در غرب رود فرات است. با شدت‌گرفتن احتمال عملیات گسترده شورشیان ارتش آزاد تحت حمایت ترکیه و گروه هیئت تحریرالشام که اکنون دمشق را در اختیار دارد، به مناطق تحت کنترل کردهای سوریه، مقامات آمریکایی درباره لزوم حفظ آرامش در مناطق تحت کنترل کردهای سوریه و جلوگیری از تشدید تنش در این مناطق به دلیل حمله احتمالی این گروه‌ها به کردها، تأکید کرده‌اند. جو بایدن، رئیس‌جمهور کنونی آمریکا، که حدود یک ماه دیگر کاخ سفید را به دونالد ترامپ تحویل می‌دهد، یکشنبه‌شب بر لزوم ادامه حضور آمریکا در شمال شرق سوریه و منطقه تحت کنترل کردها تأکید کرد. با این حال، او استدلال کرد «ادامه حضور، برای ادامه مبارزه با داعش و جلوگیری از فرار زندانیان داعشی از زندان‌های تحت کنترل کردهای سوریه است». از سوی دیگر مایکل ترنر، سناتور جمهوری‌خواه از ایالت اوهایو، در مصاحبه با شبکه سی‌بی‌اس تأکید کرد «باید نیروهای آمریکایی همچنان در مناطق تحت کنترل کردهای سوریه حضور داشته باشند». به ادعای او، «اختلافات میان ترکیه و کردهای سوریه باید از طریق دیپلماتیک و با میانجیگری آمریکا انجام شود». لیندسی گراهام، نماینده کنگره، نیز در پستی که در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد، درباره خطر حمله ترکیه و شورشیان تحت حمایت این کشور در سوریه که اکنون قدرت را در دست دارند، به کردهای سوریه هشدار داد.

او نگرانی‌های امنیتی ترکیه درباره ساکن‌بودن کردهای سوریه در نزدیکی مرزهای ترکیه را مشروع دانست، اما عنوان کرد: «حمله نظامی و ابزار زور مشکل را حل نمی‌کند». این سیاست‌مدار آمریکایی با اشاره به اینکه آمریکا در سال 2019 و به دلیل حمله ترکیه به مناطق تحت کنترل کردها، قانون تحریم ترکیه را با مشارکت نمایندگان کنگره، از هر دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه به تصویب رسانده، تهدید کرد اگر ترکیه باز هم بخواهد عملیات نظامی دیگری علیه متحدان کرد آمریکا در سوریه انجام دهد، برای تصویب طرح تحریم مجدد ترکیه درنگ نخواهد کرد. او نیز روش مسالمت‌آمیز و دیپلماتیک برای حل مناقشات کردهای سوریه و دولت ترکیه را بهترین راه دانست. از سوی دیگر منابع آمریکایی به نشریه آمریکایی المانیتور گفته‌اند که دولت جو بایدن دولت ترکیه را برای متقاعد‌کردن شورشیان ارتش آزاد به انجام‌ندادن عملیات نظامی علیه کردهای سوریه تحت فشار قرار داده است. مایلز کاگینز، سخنگوی سابق ائتلاف مبارزه با داعش تحت رهبری آمریکا، در شبکه اجتماعی ایکس هشدار داد: «ترکیه در نظر دارد از فرصت خلأ پیش‌آمده پس از سقوط دولت سوریه‌ برای حمله به کردها استفاده کند». او باور دارد: «موضع ترامپ در این زمینه نقش مهمی در ایجاد آرامش در مناطق تحت کنترل کردها از طریق فشار بر ترکیه یا بی‌تفاوتی احتمالی درباره حمله ترکیه به این مناطق خواهد داشت».

تحریرالشام از فهرست گروه‌های تروریستی خارج می‌شود؟

در همین حال خبرهایی به گوش می‌رسد که از خارج‌شدن تحریرالشام از فهرست گروه‌های تروریستی حکایت دارد. دراین‌باره واشنگتن‌‌پست به نقل از یک مقام آمریکایی نوشت که احتمال حذف «هیئت تحریرالشام» از فهرست تروریستی به منظور تعامل با آن برای تضمین ثبات در سوریه وجود دارد. چراکه به گفته این مقام آمریکایی: «اجازه هیئت تحریرالشام به نخست‌وزیر اسد برای اداره یک دولت موقت به کاهش هرج‌ومرج کمک کرده است». این مقام افزود: «حفظ نهادهای دولتی از جمله ارتش از سوی هیئت تحریر‌الشام، روند انتقال را تسهیل خواهد کرد». این مقام آمریکایی بیان کرد: «اعترافی به وجود مشکل در مبارزه با تروریسم در تعامل با هیئت تحریر‌الشام وجود دارد». پت مک‌فادن، وزیر دولت بریتانیا، هم اعلام کرد‌ بریتانیا ممکن است حذف هیئت تحریر‌الشام از فهرست تروریستی را بررسی کند. او افزود: «حذف هیئت تحریر‌الشام از فهرست تروریستی به چگونگی تحولات بستگی خواهد داشت». مک‌فادن اضافه کرد: «ارتباط با رهبران مخالفان در سوریه، کلید ثبات روابط و اجتناب از تنش‌های بیشتر منطقه‌ای است».

*شرق