به گزارش جماران، عبدالرضا فرجی راد، کارشناس ارشد سیاست خارجی  در یادداشتی برای جماران نوشت:  پس از حادثه ناگوار برای مرحوم ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم در حادثه سقوط بالگرد، بر اساس قانون اساسی در مدت کوتاهی انتخابات ریاست جمهوری در ایران برگزار شد  که در این انتخابات مسعود پزشکیان به پیروزی رسید. رییس جمهور جدید مورد حمایت گروههای مختلف مردم و به ویژه گروههای اصلاح طلب قرار گرفت و خود وی نیز در زمان دولت اصلاحات سیدمحمد خاتمی یکی از وزرای کابینه بوده که به همین دلیل سیاست خارجی وی با سیاست خارجی دولت فعلی که حدود سه سال کشور را مدیریت می کرد  تا حدی متفاوت است.

این تفاوت در مناظره های انتخاباتی تا حدی مشهود بود . هم اکنون در داخل و خارج از کشور منتظرند تا پس از تعیین وزرا و تشکیل کابینه شاهد این تغییرات باشند. هر چند در مناظره های انتخاباتی بیشتر بر کلیات روابط خارجی تکیه شد ولی در سرمقاله ای که رییس جمهور منتخب در روزنامه انگلیسی زبان تهران تایمز منتشر کرد  با جزئیات بیشتری به موضوع روابط خارجی دولت خود پرداخت. از اشاره به روابط با قدرتهای جهانی همچون امریکا،  چین، روسیه و اروپا تا همسایگان و منطقه و حتی کشورهای جهان سومی همچون امریکای لاتین و آفریقا.

 رئیس جمهور منتخب بر گفت و گو با آمریکا تأکید دارد. یکی به این دلیل که امریکا در منطقه حضور جدی سیاسی و نظامی دارد و از اسرائیل که عامل درگیریها و تنش ها در منطقه است حمایت می کند. علاوه بر آن حضور نظامی و پایگاههایی در کشورهای جنوبی خلیج فارس دارد که خود می تواند عامل تنش و ناامنی در منطقه تلقی شود. در ماههای گذشته با توجه به جنگ و تنش گسترده ای که در منطقه وجود داشت و دارد با این حال همین تماس ها و گفتگوهای ایران و امریکا بود که از جنگ گسترده منطقه ای جلوگیری کرد.

بنابراین، به نظر می رسد در آینده این گفت و گو ها نه تنها با دولت فعلی آمریکا، بلکه با دولت احتمالی دونالد  ترامپ که بعد از حادثه ترور ناموفق اخیر شانس پیروزی اش به شدت بالا رفته، ادامه پیدا کند. برخلاف پیش بینی هایی که می شود مبنی بر اینکه اگر ترامپ در انتخابات پیروز شود احتمال درگیری و جنگ با ایران بالا می رود، سیاست های اعلامی ترامپ و جی دی ونس، معاون جدیدش هدر ندادن منابع امریکایی در جنگ های بیرون از مرز و عدم مداخله نظامی در جهان است. آمریکا میخواهد به دور از جنگ و از طریق کاهش هزینه های بیرونی، فشار اقتصادی بر چین و تا حدی اتحادیه اروپا و با قدرتمند سازی اقتصادی امریکا هژمونی خود را به عنوان ابر قدرت حفظ کند.

هدف دیگر دولت جدید ایران از گفت و گو با امریکا رسیدن به یک توافق با آمریکا در رابطه با برنامه هسته ای و نهایتا رفع تحریم های ایالات متحده است. هر چند که بسیار بعید است با دولت فعلی آمریکا گفت و گوهایی منجر به یک توافق صورت پذیرد، ولی احتمال گفت و گو با دولت بعدی زیاد است. به نظر می رسد این علاقه دو طرفه باشد و به احتمال زیاد این گفت و گو ها به نحوی جدی تر خواهد شد. در واقع تماس  های ایران و امریکا عمدتا در حد موارد فوق خواهد بود و نباید تصور کرد که دو کشور ورای موضوعات فوق جلو خواهند رفت.

در توسعه رابطه با همسایه شمالی مشکلی وجود نخواهد داشت. به نظر میرسد تا قبل از انتخابات روس ها نگران بودند که چه فردی به عنوان رییس جمهور انتخاب می شود که بر روابط تأثیر منفی نگذارد ولی مسعود پزشکیان در اعلام مواضع خود روشن کرد که نوعی رابطه راهبردی با روسیه مد نظر دارد و تغییری در سیاست  ها به وجود نخواهد آمد. البته اقتصاد ایران و روسیه مکمل یکدیگر نیستند و به همین جهت به رغم تلاش های بعمل آمده همکاریهای اقتصادی، انتظارات دو طرف را برآورده نکرده است. هر دو کشور صادر کننده انرژی هستند و در صورت بهبود رابطه ایران و اروپا و احتمال صادرات ایران به قاره سبز رقیب نیز تلقی خواهندشد.

رابطه با چین در دولت مسعود پزشکیان از اهمیت خاصی برخوردار است و ایشان در سیاست های اعلامی نیز به این مساله اشاره کردند.  گفت و گوها با آمریکا و اروپا و به طور کلی غرب به این معنی نیست که از توجهات به شرق و بویژه چین کاسته شود. پزشکیان خواهان اجرایی شدن جدی توافق ۲۵ ساله با چین است و به همین دلیل در رفع تحریم ها تلاش خواهد کرد.  البته دولت جدید از چین نیز انتظار دارد که تلاش های بیشتری در توسعه رابطه و همکاری در اجرای پروژه ها داشته باشد و صرفا به خرید نفت و فروش قطعات اتکا نکند. با توجه به اینکه یکی از علائق دولت جدید توسعه رابطه و به ویژه رابطه اقتصادی با اروپا و حتی کره جنوبی،  هند، ژاپن و برزیل است. لذا دولت چین نیز خوب است توجه ویژه ای به اجرایی شدن توافق ۲۵ ساله کند.

یکی از اهداف دولت جدید گفت و گو با اروپا، رفع مشکلات و بهبود رابطه سیاسی و اقتصادی است. به نظر می رسد در حال حاضر دو مسأله یکی عادی نشدن روابط جمهوری اسلامی با آژانس انرژی اتمی و دیگری همکاری نظامی ایران و روسیه، که اروپای ها مدعی اند ایران در جنگ روسیه با اوکراین به مسکو  کمک نظامی می کند، دو عامل اصلی عدم توسعه رابطه باشد. البته جمهوری اسلامی همکاری نظامی با روسیه را که از چند دهه قبل شروع شده رد نمی کند، ولی کمک به روسیه علیه اوکراین را تایید نکرده است. به نظر می رسد در صورت ریاست جمهوری ترامپ، اوکراین مجبور می شود که آتش بس و مذاکره را بپذیرد و به احتمال زیاد کمک ها به اوکراین کم و احتمالا قطع میشود. ضمن اینکه اتحاد فعلی بین اعضای ناتو تضعیف شده و اختلافات بین کشورهای اروپایی بر سر ادامه جنگ در اوکراین بیشتر بروز خواهد کرد.

از طرفی احتمال ادامه گفت و گوهای ایران و آمریکا ممکن است به توافقی منجر شود که در قالب آن مشکل چندانی هم با اروپا که مانع آغاز گفت و گوها و حرکت به سمت جلو باشد، باقی نمی ماند. حل احتمالی دو مشکل فوق می تواند به توسعه روابط سیاسی و اقتصادی ایران و اروپا کمک کند.

در حوزه خاورمیانه رابطه جمهوری اسلامی ایران با منطقه مورد توجه ویژه است. یکی رابطه با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس است که با توجه به کاهش تنش و ایجاد رابطه با عربستان  این رابطه هنوز انتظارات را برآورده نکرده است. باید در این رابطه یک استراتژی تدوین و با کشورهای منطقه در میان گذاشته شود. تصور می شود که کشورهای عرب منطقه تمایل دارند که با دولت جدید همکاری بیشتری را داشته باشند . از نکات مهم در توسعه روابط ایران با حوزه خلیج فارس در درجه اول اعتماد سازی است که از طریق گفت و گوهای سطح بالا بدست می آید. هنوز در زمینه همکاری های اقتصادی دستاورد قابل توجهی که مورد انتظار است بدست نیامده، هر چند که رابطه اقتصادی ایران و امارات عربی متحده به طور سنتی مطلوب است. ایران و جنوب خلیج فارس با توجه به پتانسیل های موجود باید سالیانه دهها میلیارد دلار روابط اقتصادی داشته باشند و دولت جدید در ایران انتظار دارد با توسعه رابطه از ان سوی آب خلیج فارس سرمایه گذاری هایی در ایران صورت پذیرد و ایران نیز صادرات بیشتری به این کشورها داشته باشد.

رابطه با عراق در حد مطلوب حفظ خواهد شد و این احتمال هم وجود دارد که در صورت گفت و گو با دولت جدید آمریکا احتمال آزاد شدن منابع مالی ایران در عراق بیش از گذشته باشد. در همین رابطه به نظر می رسد رابطه دولت با اقلیم کردستان بیش از زمان حال بهبود یابد.

در خارج از منطقه خلیج فارس در خاورمیانه سرزمین هایی وجود دارد که در  بعضی از آنها جبهه مقاومت در مقابل اسرائیل فعال هستند و این کشورها رابطه خوبی با ایران دارند. آرمان فلسطین همچون گذشته مورد توجه مسئولین ایرانی و دولت جدید خواهد بود و تغییری در سیاست ها را شاهد نخواهیم بود. دولت جدید از این آرمان هم حمایت خواهد کرد و رییس جمهور منتخب نیز در مواضع اعلامی خود روی این موضوع تاکید کرده است. بر اساس شواهد و گفتگوهای امریکایی،  مصری، قطری، فلسطینی و اسرائیلی به تدریج از وزن نظامی جنگ در غزه کاسته شده و بر وزن سیاسی ان افزوده میشود هرچند که نتانیاهو به خاطر ملاحظات شخصی خواهان ادامه جنگ در منطقه است.

گروه مقاومت حزب الله مورد توجه ویژه دولت فعلی هم خواهد بود و تغییری در سیاست ها نخواهیم دید. به همین جهت بعید است نتانیاهو بخواهد جنگ گسترده ای را در لبنان راه بیندازد. در چنین وضعیتی ایران از حزب الله حمایت خواهد کرد و دیگر گروههای مقاومت در عراق، یمن نیز همین روند را با شدت ادامه می دهند. در صورت پایان حملات به غزه درگیری حزب الله با اسرائیل هم بطرز قابل توجهی کاهش مییابد هر چند که نوعی از تنش سیاسی باقی می ماند. زیرا اسرائیل تاکید بر عقب نشینی حزب الله از مرز را دارد که مورد پذیرش نخواهد بود.

درگیری حوثی ها در دریای سرخ و باب المندب هم بستگی به پایان جنگ در غزه دارد. به نظر میرسد با توسعه رابطه دولت جدید ایران با عربستان رابطه حوثی ها هم با عربستان بهبود یابد و ممکن است ب سمت یک آتش بس دائم و رابطه عادی حرکت کنند. رابطه خوب حوثی ها با دولت جدید نیز حفظ خواهد شد. در مجموع به نظر میرسد در خاورمیانه به سمت کاهش تدریجی تنش و بهبود رابطه بیشتر دولت جدید جمهوری اسلامی ایران با حوزه خلیج فارس و دیگر کشورهای عربی حرکت کنیم . در دو حوزه آسیای مرکزی و قفقاز از انتخاب رییس جمهور جدید استقبال شده است. بنظر میرسد شاهد رابطه بهتری با کشورهای حوزه قفقاز و ترکیه با دولت جدید باشیم. جمهوری آذربایجان در یکی دو روز اخیر سفارت خود را در تهران بازگشایی کرد. در آسیای مرکزی نیر رابطه تدریجی روبه جلو ادامه مییابد هر چند انتظار میرود دولت جدید طراحی جدیدی برای گسترش هر چه بیشتر همکاریهای اقتصادی مد نظر داشته باشد.

 به نظر نمی رسد طالبان از تغییرات در ایران راضی به نظر برسد. حتما مسأله آب هیرمند و مسأله چندین میلیونی اتباع افغان در ایران مورد گفت و گو قرار می گیرد و حتی می تواند بر روابط تأثیر منفی بگذارد. هر چند دولت تلاش خواهد کرد که رابطه دو کشور به سطح تنش کشیده نشود. آنچه مسلم است در رابطه با تصمیمات حاکمان این همسایه شرقی از سوی مردم در داخل کشور انتظاراتی وجود دارد که دولت نمی تواند به همه آنها بی تفاوت بماند و طبیعتا خواهان گفتگوهای جدی تری خواهند بود.