ترکیب نامزدها در 1400 و 1403 از جمله تفاوت های بزرگ میان این دو انتخابات است؛ البته شباهت هایی نیز به یکدیگر دارند. در انتخابات سه سال پیش، 6 نامزد در طول مناظره های انتخاباتی حضور داشتند؛ ابراهیم رییسی، محسن رضایی، امیرحسین قاضی زاده هاشمی، علیرضا زاکانی، سعید جلیلی و عبدالناصر همتی، شش نامزدی بودند که سال 1400 در مناظره ها حضور داشتند.

مخرج مشترک نامزدهای 1400 و 1403، جلیلی، قاضی زاده هاشمی و زاکانی هستند؛ سه نامزدی که در هر دو انتخابات حضور داشتند و البته سه سال پیش زاکانی و جلیلی نقش پوششی را بازی کردند و امسال زاکانی و قاضی زاده هاشمی؛ به عبارت دیگر زاکانی که آن زمان نماینده قم در مجلس بود و الان شهردار تهران، مخرج مشترک نامزدهای پوششی دو انتخابات است؛ او در زمانی که نماینده قم بوده، سهمش بعد از انتخابات 1400 شهرداری تهران شد و امروز مشخص نیست اگر سعید جلیلی، بتواند به پاستور راه یابد پاداش ایفای نقش پوششی اخیرش چه خواهد بود؟

یکی دیگر از تفاوت های دو انتخابات نحوه اجماع نامزدهای جریان موسوم به «جبهه انقلاب» است؛ در آن زمان نامزدهایی که پتانسیل رای آوری در بدنه اجتماعی حدود 25درصدی محافظه کاران را داشتند، به نفع رییسی کنار کشیدند؛ البته که محسن رضایی نامزد ادوار انتخابات ریاست جمهوری در صحنه ماند و حدود 3 میلیون رای آورد. اما در انتخابات جمعه گذشته، در عین اینکه زاکانی و قاضی زاده هاشمی کنار کشیدند، جلیلی و قالیباف دو نامزد اصلی محافظه کاران در صحنه ماندند که موجب انتقادات گسترده بدنه اجتماعی محافظه کاران شد. هر طرف قصد داشت تا با فشار رسانه ای شدید طرف مقابل را مجبور به کناره گیری کنند که البته افاقه نکرد.

تفاوت مهم اینجا بود که نامزد اصلی در سال 1400 مشخص بود، اما در انتخابات سه روز پیش نامزد اصلی این جریان میان قالیباف و جلیلی تقسیم شد.

اما یکی از نکات مهم میان دو انتخابات 1400 و 1403 میزان مشارکت است؛ در سال 1400 طبق آمار رسمی وزارت کشور، مشارکت عمومی در انتخابات 48.8 درصد بود؛ در حالی که این رقم برای انتخابات گذشته، حدود 40 درصد اعلام شد. اما نکته مهم در این میان، نحوه برخورد با میزان مشارکت و علت رقم های مشارکت است. در کنار این، باید برخورد با میزان مشارکت در انتخابات مجلس 1398 را هم در نظر گرفت. محافظه کاران بعد از دو انتخابات 98 و 1400، بابت کاهش شدید مشارکت، به تندی علیه دولت وقت به ریاست حسن روحانی تاختند که نارضایتی ناشی از عملکرد دولت او باعث کاهش شدید مشارکت شده بود. مدتی قبل از انتخابات مجلس سال 1402 وقتی حسن روحانی در یک مراسم خطاب به محافظه کاران گفت «چرا سال 1398 کاری کردید که اکثریت مردم پای صندوق رای نیامدند؟!»، مورد انتقادات گسترده قرار گرفت. خرداد 1400 و چند روز بعد از انتخابات ریاست جمهوری که ابراهیم رییسی پیروز آن شد، وبسایت محافظه کار ایسکانیوز وابسته به دانشگاه آزاد، در گزارشی نوشت «برجام، رفع تحریم ها، بورس، افزایش قیمت بنزین، ترمیم بافت های فرسوده، رفع آلودگی هوا، بالا بردن ارزش پول ملی، افزایش تعداد شاغلین، از شعارهایی بود که در 8 سال گذشته بارها بر زبان حسن روحانی و اعضای کابینه وی آمد. همین وعده های شیرین از دید نظرسنجی ها هر کدام برای پایین آوردن حضور مردم پای صندوق های رای کافی بود اما تجمیع آنها حالا اعتماد افکار عمومی به توانایی دولت ها را زیر سوال برده و در نظرسنجی وزارت کشور، آمار فعلی حضور پای صندوق های رای را به عدد 40 درصد رسانده است.» این وبسایت در بخش دیگری از گزارش خود نوشته بود «کارشناسان و مردم معتقدند رفتارهای اقتصادی و سیاسی دولت در 8 سال گذشته یکی از عوامل اصلی بی اعتمادی به صندوق رای است. دعوت به حضور در پای صندوق های رای از سوی دولت هر چند در ظاهر یک امر بدیهی و مهم است اما گویی خود دولت از عوامل کمرنگی مشارکت حداکثری در انتخابات است».

این موضوع گویای آن است که محافظه کاران در آن زمان عملکرد دولت روحانی را عامل کاهش مشارکت می دانستند. این در حالی است که آنها به عمد یا به سهو، دچار خطای تحلیل شده بودند. آنها در تحلیل علت، به موضوع اعتراضات آبان 98 و همچنین ماجرای هواپیمای اوکراینی و پنهان کاری سه روزه در بیان علت سانحه، بیان نکرده بودند. ماه ها بعد نشریه صبح صادق متعلق به معاونت سیاسی سپاه پاسداران، هم در یادداشتی نوشت: «همه کارشناسان بی طرف و منصف اذعان دارند عملکرد ضعیف دولت روحانی و تورم و گرانی و رکود ایجاد شده و برجامی که پس از 8 سال برای معیشت مردم نتیجه ای نداشت و چالشی که در آبان ماه آن سال برای گرانی قیمت بنزین پیش آمد و اظهارات عجیب رییس جمهوری که معتقد بود خودش هم روز جمعه فهمیده که بنزین گران شده! مهم ترین عواملی بوده است که سبب شده تا شاهد کاهش مشارکت در انتخابات اسفند 1398 باشیم.»

در بخش دیگری از گزارش وبسایت محافظه کار «ایسکانیوز» آمده بود که «بسیاری از مردم وعده های محقق نشده حسن روحانی در دو انتخابات سال های 92 و 96 را دلیل بی اعتمادی به برنامه ها و طرح های نامزدهای این دوره انتخابات ریاست جمهوری معرفی می کنند.»

طیف دیگری که کاهش مشارکت در سال 1400 را به عملکرد دولت روحانی مربوط می داند، طیف محافظه کاران سنتی هستند؛ اسدالله بادامچیان دبیرکل حزب موتلفه ها در این رابطه گفته «بخشی از مردم که در دوره های قبل به حسن روحانی رای داده بودند، ناامید و خسته شدند و برای مشارکت نیامدند. این درصد زیر 50 که برای مشارکت ثبت شد، در واقع مربوط به همین مساله است، وگرنه حضور مردم خیلی خوب بود، حتی در بسیاری از کشورهای دیگر حضور بالای 30 درصد را خوب و مطلوب می دانند، هرچند بهتر است که تمام مردم تا حد بالاتری مشارکت داشته باشند.»

با این اوصاف اگر بتوان کاهش مشارکت در دو انتخابات مجلس یازدهم و دولت سیزدهم را به صورت کامل به عملکرد دولت دوازدهم مرتبط دانست، با همین منطق، کاهش مشارکت در دو انتخابات مجلس دوازدهم و دولت چهاردهم را هم باید پای عملکرد دولت مرحوم ابراهیم رییسی دانست. میزان مشارکت در انتخابات مجلس دوازدهم، رقمی پایین تر از مشارکت در انتخابات مجلس یازدهم بود؛ در انتخابات 1398 میزان مشارکت حدود 42 درصد بود اما در انتخابات سال 1402، این میزان حدود یکی دو درصد کاهش یافت و به حدود 40 درصد رسید.

نکته جالب در این میان، توجیه محافظه کاران برای شکستن رکورد عدم مشارکت بود؛ آنها مشارکت حدود 40 درصدی مجلس دوازدهم را نه تنها یک نکته منفی معرفی نکردند، بلکه آن را یک پیروزی می دانستند؛ به این دلیل که از نظر آنها «دشمن» قصد داشته با تبلیغات منفی، میزان مشارکت را به اعداد پایینی مانند 20 تا 30 درصد برساند، اما با مشارکت 40 درصدی این «نقشه دشمن» نقش بر آب شد؛ آنها روی دیگر مشارکت 40 درصدی در انتخابات مجلس که عدم مشارکت حدود 60 درصدی واجدین شرایط بود را ترجیح دادند که نبینند. به عبارت دیگر، از نظر محافظه کاران همان 40 درصدی که پای صندوق ها رفتند، برای به شکست کشاندن «نقشه دشمن» کفایت می کند. اما همین رویکرد آنها در به حساب نیاوردن 60 درصدی که از صندوق های رای روی برگردانده بودند، باعث شد که انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری مشارکتی به مراتب پایین تر از مورد مشابه در سال 1400 داشته باشد.

در حالی که مشارکت در سال 1400 حدود 48.8 درصد بود، بسیاری بر این تصور بودند که احتمالا اگر بخواهد از آن کمتر باشد، اختلاف درصد، یکی دو درصد خواهد بود؛ اما عملکرد مردم، آن پیش بینی ها را دچار شگفتی کرد؛ مشارکت حدود 40 درصدی در انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم، باعث شد تا بسیاری را به این فکر وا دارد که چه شده تا این انتخابات با چنین رقم مشارکتی برگزار شود. برخی از آنها سعی دارند همچنان حسن روحانی را مقصر مشارکت در انتخاباتی بدانند که حدود سه سال بعد از برقراری دولت ابراهیم رییسی برگزار شده است. میزان مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم، رکورد پایین ترین نرخ مشارکت در ادوار انتخابات ریاست جمهوری را از آن خود کرده است؛ در حالی که رکورد قبلی در اختیار انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم بود؛ همچنان که انتخابات مجلس دوازدهم نیز رکورد پایین ترین نرخ مشارکت ادوار مجلس را که تا پیش از این، مربوط به مجلس یازدهم بود را به خود اختصاص داد. این رکوردشکنی ها در شرایطی رخ داد که زمان برگزاری انتخابات مجلس دوازدهم در اسفند 1402، چهار سال از کار مجلس تمام محافظه کار یازدهم می گذشت و 30 ماه از روی کار بودن دولت ابراهیم رییسی. انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم هم در شرایطی مشابه با انتخابات سال 1402 برگزار شد؛ با چند ماه کارکرد بیشتر دولت سیزدهم و مجالس یازدهم و دوازدهم؛ مشارکت در این انتخابات حدود 9 درصد پایین تر از نرخ مشارکت سال 1400 بود. با این اوصاف محافظه کاران همچنان پایین ترین مشارکت در طول تاریخ جمهوری اسلامی به چشم شان نمی آید و صرفا به اصلاح طلبان حمله می کنند که حضور و دعوت آنها تاثیری در مشارکت نداشته است.

تعریض روزنامه جوان به رقیب

روزنامه محافظه کار جوان در یادداشتی نوشته «می توان پرسید چرا تعارف و دعوت اصلاح طلبان در مشارکت این دوره، اثر نداشت یا نتیجه برعکس داشت؟! اصلاح طلبان، پس از تحریم سه انتخابات اخیر، مشارکت زیر 50 درصد در این انتخابات ها را نتیجه تحریم خودشان می دانستند، اما در انتخابات هشتم تیر با چرخشی ناگهانی و عجیب با تمام وجود، یعنی با تمام هویت و جسم و روح و روان خود به میدان آمدند، با این حال نرخ مشارکت حتی 8 درصد هم کمتر شد! پس تحقیقا و قطعا نمی توانند ادعا کنند که رای نفر اول در دور اول، ثمره حضور و تبلیغات آنهاست. این دیگر، چون و چرا ندارد. پیش بینی آنها مشارکت بالای 60 درصد بود. اگر رای سازمانی و تشکیلاتی و پایگاه اجتماعی برای رای آوری داشتند، نباید نتیجه یک ماه دعوت و التماس و سفر های استانی سلبریتی های سیاسی شان با تمامی دروغ هایی که با حرف های عادی قاطی کردند، ریزش 8 درصدی مشارکت باشد!»

جدای از حملاتی که در لفافه به محمدجواد ظریف و محمدجواد آذری جهرمی دارد و الفاظ ناشایستی چون «التماس» در آن آمده، این روزنامه یک مساله را ترجیح داده در تحلیل خود نیاورد؛ و آن اینکه اگر دعوت و ترغیب همین اصلاح طلبان برای رای به نامزدشان یعنی مسعود پزشکیان نبود، باید دید کاهش 8 درصدی مشارکت به چند درصد می رسید؟ اینجا دیگر تحلیل به کار نمی آید و این روزنامه بهتر بود به جای آنکه در کلمات به تعریض و توهین متوسل شود، با منطق و عدد تحلیل کند؛ چون اینجا اعداد هستند که سخن می گویند.

طبق آمار اعلام مجموع مشارکت 24 میلیون و 535 هزار و 185 رای بوده است؛ نفر اول مسعود پزشکیان با 10 میلیون و 415 هزار و 991 رای، نفر دوم سعید جلیلی با 9 میلیون و 473 هزار و 298 ‏رای و نفر سوم محمد باقر قالیباف با 3 میلیون و 383 هزار و 340 رای هستند. به عبارت دیگر از همین میزان مشارکت، 42 درصد آن در تصاحب سبد رای اصلاحات است.

کم و زیاد شدن آرای دو طیف اصلی

بر اساس دسته بندی های سیاسی آرای مسعود پزشکیان مربوط به طیف اصلاح طلب می شود و در شرایطی که دو نامزد اصلی محافظه کاران در صحنه حضور دارند و دو گفتمان غالب این جریان را نمایندگی می کنند، طبق عقل و منطق، رای دهنده ای با تفکرات محافظه کارانه یا همان اصولگرایی به سمت پزشکیان نمی رود. به زبان ساده تر فردی که پس از سه دوره تحریم انتخابات و بنا بر دعوت و حضور اصلاح طلبان بخواهد پای صندوق برود، منطقا به سمت گفتمان محافظه کاران نمی رود. حالا اگر این منطق را دارای 5 درصد خطا هم در نظر بگیریم، و رای خالص اصلاحات در این دور، 9 میلیون و 500 هزار عدد می شود. از این تعداد احتمالا حدود 2 میلیون و 700 هزار تای آن، همان هایی هستند که سال 1400 به عبدالناصر همتی رای دادند. یعنی با این اعداد و ارقام، احتمالا آرای جدیدی که اصلاح طلبان توانسته اند به میدان بیاورند، حدود 7 میلیون نفر بوده است.حالا اگر این عدد از مجموع کل آرا کاسته شود، میزان آرای باقیمانده حدود 17 میلیون و 500 هزار رای می شود؛ به عبارت دیگر با استناد به این اعداد، می توان گفت در نبود آرای جدید اصلاح طلبان که به پزشکیان رای داده اند، میزان مشارکت به حدود 28.5 درصد می رسید.

مجموع جلیلی و قالیباف درست است، نه جلیلی و پزشکیان!

نکته بعدی این است که روزنامه جوان در قیاس با دوره قبل انتخابات، آرای پزشکیان و جلیلی را جمع کرده و با میزان آرای رییسی در سال 1400 مقایسه کرده است. اما این قیاس در واقع قلب واقعیت است؛ برای قیاس درست باید مجموع آرای جلیلی و قالیباف را جمع کند و با آرای رییسی مقایسه کند؛ چرا که گفتمان پزشکیان با گفتمان رییسی از زمین تا آسمان با هم متفاوت هستند و نمی تواند در مقایسه حتی از آن استفاده کرد. اعداد درست این است؛ حدود 9 میلیون و 500 هزار رای جلیلی با 3 میلیون و 400 هزار رای قالیباف جمع شوند و کنار آرای ابراهیم رییسی در سال 1400 قرار بگیرند. یعنی 12 میلیون 900 هزار رای، مجموع آرایی است که به نام دو نامزد محافظه کاران و مجموعا به نام جریان موسوم به «جبهه انقلاب» به صندوق ها رفته است.

میزان رای «جبهه انقلاب» در 1400 و 1403

در سال 1400، آرای ابراهیم رییسی حدود 18 میلیون، آرای محسن رضایی حدود 3 میلیون و 400 هزار و امیرحسین قاضی زاده هاشمی نیز حدود یک میلیون عدد بودند؛ سه نامزدی که در ظرف «جبهه انقلاب» قرار می گیرند؛ یعنی 22 میلیون و 400 هزار رای. اگر بنا باشد با عدد سخن گفته شود، 22 میلیون و 400 هزار رای «جبهه انقلاب» در سال 1400، به 12 میلیون و 900 هزار رای «جبهه انقلاب» در سال 1403 تبدیل شده است؛ یعنی ریزشی حدود 42 درصدی در اردوگاه محافظه کاران رخ داده است؛ عددی که برای هر جریان سیاسی مانند یک زلزله سیاسی خواهد بود؛ اعدادی که باید آن را نشان دهنده سقوط آزاد مقبولیت این جریان در بین بدنه اجتماعی شان در نظر گرفت.

در واقع جریان محافظه کاران یا همان اصولگرایان، تاثیرات عدم تحقق وعده های داده شده توسط دولت مرحوم رییسی و فشارهای سنگین اقتصادی و اجتماعی وارد شده بر جامعه در طول سه سال دولت سیزدهم را در نظر نمی گیرند یا ترجیح می دهند در نظر نگیرند. در طول این سه سال وعده مهار تورم و بهبود معیشت مردم نه تنها عملی نشد، بلکه روز به روز سفره های مردم کوچک و کوچک تر شد و تورم نیز به عصیان خود ادامه داد و حتی سبب شد تا در برخی مقاطع نرخ تورم از دوران دولت های روحانی نیز بالاتر برود. به عبارت بهتر، دولت سیزدهم نه تنها نتوانست وضعیت اقتصادی موجود در سال 1400 را بهبود دهد، بلکه با عملکرد مدیریتی خود، باعث بدتر شدن آن نیز شد. از سوی دیگر اعتراضات سال 1401 را نباید در کاهش مشارکت و حتی ریزش در پایگاه اجتماعی محافظه کاران بی تاثیر دانست. برخوردهای صورت گرفته در سال 1401 و بعد از آن یکی دیگر از عوامل کاهشی شدن مشارکت است. در شرایطی که در بازه زمانی التهاب و تنش در کف جامعه، مقامات بلندپایه حرف از گفت وگو و حق اعتراض و حق انتقاد بیان می کردند، با آرام شدن اوضاع، کم کم آن وعده ها نیز از یادها رفت. در همین حال نباید تنش های موجود در جامعه بر سر مسائلی چون حجاب و عفاف و همچنین محدودیت های اینترنت و تاثیرات آنها را در تحلیل ها و معادلات، جا گذاشت.

بعد از سه سال دولت سیزدهم همچنان دولت قبل!

به عبارت دیگر محافظه کاران که عملکرد دولت های یازدهم و دوازدهم را عامل کاهش مشارکت در سال های 98 و 1400 می دانند، مشخص نیست علت کاهش هایی بیشتر از آن زمان در دوره حاکمیت یکدست و زمام داری خودشان را به چه موضوعاتی ارتباط می دهند. آنها مطلقا هیچ توجیحی برای آنکه تقصیر را گردن جریان دیگری بیندازند در آستین ندارند. سه سال دولت رییسی و بیش از 4 سال مجالس محافظه کار تندرو، زمینه ای برای ربط دادن به دیگران باقی نمی گذارد. از سوی دیگر راه حل و راه جلوگیری از روند کاهش روی گردانی مردم از صندوق رای، را در روی کار آمدن دولتی که خود را ادامه دهنده راه دولت سیزدهم می داند، نمی توان جست؛ چرا که اگر این روند کارآمد و کارگر بود، سه سال بعد از فعالیت دولتی با آن راه و روش نه تنها نمی بایستی در پایگاه رای آن تزتزلی ایجاد می شد بلکه باید پایگاه آن قوی تر و تعداد رای آن بالاتر نیز می رفت؛ چنان که سال 1396، میزان آرای حسن روحانی به مراتب از سال 1392 بیشتر شد؛ این نمونه ای از آن است که مردم به ادامه آن اقبال نشان می دهند و خواستار ادامه آن روش مدیریتی می شوند.

در خود جست وجو کنید

با این حال باید گفت که اصولگرایان یا همان محافظه کاران در این انتخابات برای جستن علت کاهش مشارکت باید به خود و عملکرد خودشان رجوع کنند. اینکه همچنان از تقصیر دولت های حسن روحانی گفته شود، برای افکار عمومی راضی کننده نیست؛ آن هم در شرایطی که سه سال از پایان دولت دوازدهم گذشته و در این مدت بنا بر گفته مقامات دولتی، این کابینه توانسته به امور سر و سامان دهد. سوال اینجاست که اگر دولت سیزدهم توانسته به شرایط سامان دهد و وضع زندگی مردم را بهبود بخشد، علت ریزش چشمگیر در پایگاه رای این جریان چه بوده است؟ این جریان با وجود ادعای بهبود معیشت مردم، چرا نتوانسته حتی پایگاه رای خود را حفظ کند؟ پاسخ به چنین سوالاتی قاعدتا با ربط دادن به دولت قبل و تکرار کردن یک سری مسائل به دست نمی آید؛ همچنان که با متهم کردن دولت قبل نیز نمی توان به این سوالات پاسخ داد؛ چون اساسا بدنه رای اصولگرایان خودشان از منتقدان و مخالفان دولت حسن روحانی هستند.

«دو کلمه «دولت قبل» را از برخی بگیرید حرفی برای گفتن ندارند»

اساسا ربط دادن به دولت قبل دیگر جواب ناکارآمدی های موجود را نمی دهد؛ چنان که سال 1396 غلامحسین محسنی اژه ای سخنگوی وقت قوه قضاییه گفته بود «متاسفانه اگر ما دو کلمه را از برخی آقایان امروزی بگیریم هیچ چیز برای گفتن ندارد و آن عبارت «دولت قبل» است. برخی آقایان همه چیز را به دولت قبل نسبت می دهند و من کاری ندارم که دولت قبل خوب بود یا بد اما آقایان همه ناکارآمدی ها و نارسایی های خود را به پای دولت قبل نگذارند و اگر سر سوزنی انصاف دارند بگویند که در دولت قبل این مقدار اشکال بود و الان این مقدار مشکل است».

*اعتماد