پس از یازده سال قطعی روابط کشورهای عربی با دمشق، بشار اسد برای سی و دومین نشست اتحادیه عرب در جده عربستان دعوت شد و نشست سی و سوم اتحادیه عرب هم اخیرا در منامه برگزار شد و رئیس جمهور سوریه با دعوت رسمی پادشاه بحرین در این نشست حضور داشت. اما همگان می دانند که در آن یازده سالی که اتحادیه عرب روابط خود را با سوریه قطع کرده بودند، ایران چه خدماتی به بشار اسد داشت و او را از خطر حتمی سقوط به دست داعش نجات داد. کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی، حدود یک هفته پیش بود که در مصاحبه با شبکه الجزیره مباشر به این نجات بشار اسد از سقوط اشاره کرد.

حضور بشار اسد در سی و سومین نشست اتحادیه عرب با حاشیه‌هایی همراه بود؛ از جمله اینکه رئیس جمهور سوریه در لیست سخنرانان این نشست قرار نداشت و خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) درباره علت این موضوع نوشت: «بشار اسد بر اساس ثبات دیدگاه سوریه درباره تحولات در حال وقوع در منطقه و به این دلیل که طی سال‌های گذشته بارها دیدگاه خود را برای موضوعات مختلف عربی تعریف کرده بود، در نشست منامه سخنرانی نکرد».

اما نکته جالب اینجا است که اگر دیدگاه سوریه درباره تحولات منطقه تغییر نکرده است، چرا خود را وارد یک چالش 53 ساله میان ایران و امارات کرده و حق حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه که در سال 1971 به رسمیت شناخته شده را نادیده گرفته و بیانیه‌ای را امضا کرده که حق حاکمیت امارات بر جزایر سه‌گانه ایرانی تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی در آن به رسمیت شناخته شده است. آیا این تجاوز آشکار به تمامیت ارضی ایران نیست؟! آیا پاسخ حمایت‌های ایران از بشار اسد در حال سقوط به دست داعش است؟!

البته ایران هیچ‌گاه خدمات حافظ اسد، رئیس جمهور فقید سوریه و پدر بشار اسد، در زمان جنگ تحمیلی هشت ساله را از یاد نمی‌برد و شاید این خدمات حافظ اسد بود که باعث شد ایران سوریه را به عنوان یک متحد استراتژیک منطقه‌ای ببیند اما اقدام اخیر بشار اسد که برخی آن را خیانت او به ایران می‌دانند باعث به چالش کشیدن این اتحاد می‌شود، تا جایی که حسین موسویان، مذاکره کننده ارشد هسته‌ای سابق ایران، در واکنش به این اقدام بشار اسد، توئیتی با تیتر «خبری عبرت آموز!» منتشر کرد.

برخی کارشناسان مدعی هستند که این اقدام را چند سال قبل پیش‌بینی کرده بودند. مثل حشمت الله فلاحت پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، که در واکنش به حمایت سوریه از حق حاکمیت امارات بر جزایر سه‌گانه ایرانی، در توئیتی نوشت: «سال 97، هنگام خروج از اتاق نشست با بشار اسد، نماینده دولت از من پرسید نظرت در مورد او چیست؟ گفتم روزی از پشت به ایران خنجر خواهد زد. به گونه ای یکه خورد که چند قدم از من عقب ماند. کم از این عقب ماندگی ها در سیاست خارجی نداریم».

اقدامات سوء یا سوء رفتار متحدان استراتژیک ایران در خصوص مسأله خلیج فارس به اینجا محدود نمی‌شود. دو سال پیش بود که با پایان اجلاس مشترک سران کشورهای حاشیه خلیج فارس و چین، نیز مناقشه بر سر جزایر سه‌گانه مطرح شده بود و بند 12 بیانیه مشترک چین و سران کشورهای خلیج فارس مدعی شد که «رهبران از تلاش‌های مسالمت‌آمیز شامل ابتکارها، پیشنهادهای امارات برای رسیدن به راهکار صلح آمیز برای مسأله سه جزیره تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی، از راه مذاکرات  دو جانبه بر مبنای قوانین بین‌المللی حمایت می‌کنند».

شش ماه بعد طی بیانیه پایانی نشست مشترک وزیران خارجه روسیه و شش کشور جنوب خلیج فارس (کویت، عربستان سعودی، امارات، قطر،‌ بحرین و عمان) در مسکو همین بند به این شکل تکرار شد: «وزیران خارجه شرکت کننده در نشست از تلاش ها و ابتکارات دولت امارات برای حل اختلاف بر سر مساله جزایر سه گانه از طریق مذاکرات دو جانبه یا دادگاه بین المللی بر پایه حقوق بین الملل و منشور سازمان ملل متحد حمایت می کنند».

به نظر می‌رسد عبرتی که باید مسئولین دستگاه سیاست خارجی ایران از این اقدامات دولت‌های به اصطلاح متحد خود بگیرند، بازگشت به استراتژی «نه شرقی، نه غربی» امام خمینی(س) است. حالا بهتر متوجه می‌شویم که چرا بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی در اولین سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی این استراتژی را مطرح کرد و معنای این جمله کلیدی حضرت امام چیست. قطعا معنای فرمایش امام این نیست که ما با کل جهان قطع رابطه کنیم، اما منظور ایشان این بوده که از غش کردن در دامن شرق و غرب پرهیز کنیم و سیاست متوازن خارجی را پیش ببریم.

اگر ما با توجه به این رهنمود و استراتژی صریح حضرت امام، سیاست متوازن خارجی را در ارتباط با همه کشورهای دنیا پیش می‌بردیم و با همه کشورهای دنیا ارتباط برقرار می‌کردیم، قطعا اقدامات برخی کشورهای کوچک از جمله سوریه و به تعبیر کارشناسان خیانت آنها ما را غافلگیر نمی‌کرد و می‌توانستیم از طریق همین تعامل سازنده با کشورهای مختلف دنیا از جمله کشورهای تأثیرگذار در عرصه بین‌الملل جوابی دندان‌شکن به آنها بدهیم تا دیگر هیچ دولتی جرأت اظهارنظر در خصوص تمامیت ارضی ایران را نداشته باشد.

*جماران