در گفت‌وگو با یک حقوقدان

آرمان امروز- حمید‌رضا خالدی: پرونده «کوروش کمپانی» و هزاران مالباخته‌ای که در آرزوی داشتن یک تلفن «اپل» شب‌ها رویا می‌دیدند، حالا به یک کابوس بدل شده است. نام سلبریتی‌ها بیش از هر موضوع دیگری در میان است و انگشت مردم اتهام به سمت آنها نشانه رفته است. با این اتهام که چگونه سلبریتی‌ها که مسئولیت‌های اجتماعی در قبال جامعه و مردم دارند، بدون تحقیق و در قبال دریافت پول‌هایی بعضا کلان، حاضر شده‌اند تا برای مجموعه‌ای که از سلامت آن اطلاعی نداشتند، تبلیغ کنند. چالشی که به‌ نظر می‌رسد به جز یکی ـ دو مورد، مابقی تصمیم گرفته‌اند با سوءاستفاده از نبود قوانین و مقررات محکم و شفاف درباره مسئولیت تبلیغ‌کنندگان، سکوت پیشه کرده و از این چالش نیز مانند ده‌ها مورد دیگری که مردم را به امری سوق داده اما مسؤولیت آن را نپذیرفتند، عبور کنند.

شاخص‌های سلبریتی، امروز با گذشته تفاوت فاحشی دارد. به صورت کلی سه دسته سلبریتی داریم. سلبریتی انتسابی، اکتسابی و انتخابی. سلبریتی انتسابی به واسطه نسبی که به ارث برده است صاحب شهرت می‌شود، سلبریتی اکتسابی به واسطه توانایی اش مشهور می‌شود؛ مثل ستاره‌های سینما و قهرمانان ورزش. سلبریتی انتخابی که امروز مورد بحث است محصول صنعت سرگرمی است. اینکه آیا سلبریتی‌ها (افراد مشهور و شناخته شده) به مسئولیت‌هایی که در قبال هوادارانشان یا افکارعمومی دارند قائل هستند یا خود را مبرا می‌دانند و معتقدند که به آنان ربط و ارتباطی ندارد که دیگران چکار می‌کنند و پاسخ می‌دهند؟.

مجازات برای اظهارنظر

شاید به همین دلیل بود که بعد از اظهار نظرهای مطرح شده توسط سلبریتی ها در جریان ناآرامی های سال گذشته، نمایندگان مجلس طرحی را پیشنهاد دادند که براساس آن می‌توان برای اظهار نظرهای افراد مشهور مجازات قانونی در نظر گرفت. بر اساس طرح جدید مجلس برای مجازات اظهار نظر قبل از افراد مشهور، ۱۰ تا ۱۵ سال برای این اظهار نظر درنظر گرفته شده است. بر اساس این طرح هر فرد مشهور حتی از نظر علمی و هر نوع اظهار نظر حتی از طریق مقالات مشمول این مجازات است و  ۱۰ تا ۱۵ سال حبس، جزای نقدی و ۵ تا ۱۰ سال محرومیت از حقوق اجتماعی برای این طرح پیش بینی شده است.

طرح کمیسیون قضائی می‌خواهد ماده‌ای به ماده ۵۱۲ قانون مجازات اسلامی اضافه کند تا در موضوعات مختلف اظهارنظر‌ها در راستای قرائت رسمی باشد. موسی غضنفرآبادی رئیس کمیسیون قضائی مجلس شورای اسلامی درباره این طرح می‌گوید که مثلا شایعه‌ای مطرح شده و هنوز مقام رسمی در مورد آن اظهارنظری نکرده، اگر اظهارنظر فرد یا تحلیلش بر مبنای شایعه دروغ باشد و بدون استناد بر واقعیت باشد، مشمول این طرح می‌شود. با این حال این طرح به همان سرعتی که مطرح شد، به همان نسبت هم از گردونه بررسی مجلس خارج شد.

۵۰۰ سلبریتی و دریافتی ۱۰ میلیاردی

حالا اما با توجه به نقشی که سلبریتی ها در تبلیغ و تشویق مردم برای خرید گوشی های ارزان قیمت کمپانی کورش داشتند، دوباره مسئولیت اجتماعی آنها به یکی از موضوعات روز بدل شده است. سلبریتی هایی که به گفته امیر حسین شریفیان، مدیرعامل فراری این شرکت به بالغ بر حدود ۵۰۰ سلبریتی مجموعا ۱۰ میلیارد تومان بابت تعریف و تمجید از این کمپانی پول دریافت کرده اند. موضوعی که سخنگوی قوه قضاییه نیز در سخنان اخیر خود به آن اشاره کرده و با ذکر اینکه تاکنون هزار و ۵۰۰ نفر در تهران علیه این شرکت شکایت کرده‌اند، گفت: متاسفانه تعدادی از چهره‌های مطرح هنری و ورزشی کشور برای این شرکت در فضای مجازی مبادرت به تبلیغاتی ناصحیح کرده‌اند که در جلب اعتماد شهروندان موثر بوده است که بر اساس قانون باید مبالغی که برای تبلیغات این شرکت دریافت کردند را به صندوق دولت برگردانند.

طبق کدام قانون؟

اما کدام اصل قانونی سلبریتی ها را مشمول رعایت مسئولیت اجتماعی می کند. سوالی که دکتر مهدی تقوی راد،  وکیل پایه یک دادگستری در پاسخ به آن «آرمان امروز» می‌گوید: طبق ماده ۲ قانون مجازات اسلامی که بیان می دارد، هر فعل یا ترک فعلی که باعث بروز بزهی درجامعه شود، جرم تلقی می‌شود و قابل پیگیری قانونی است، و همچنین با توجه به نقشی که فضای مجازی در زندگی امروز مردم دارد، هر کسی که به نوعی در این فضا یا سایر نقاط اقدام به تبلیغ برای تحقق یک کلاهبرداری کند، مشمول این قانون می باشد. به بیانی، سلبریتی ها و بلاگرهایی که با دریافت مبالغی هنگفت، در فضای مجازی برای کالایی یا محصولی تبلیغ می کنند اگر روزی این اقدام آنها منجر به کلاهبرداری از تعدادی از شهروندان شود، آنها نیز می توانند تحت پیگرد قضائی قرار گیرند.

تقوی راد البته بر این نکته نیز تاکید می کند که در قانون هیچ بند و ماده مستقلی برای مجرم شناختی سلبریتی و مسئولیت اجتماعی و مدنی آنها نیامده است ولی، در عین حال بر این مساله نیز تاکید دارد که با توجه به همین ماده ۲ قانون مجازات اسلامی می توان برای آن مصادیق مجرمانه تعریف کرد. اما چگونه می توان برای این افراد  چنین مصادیق مجرمانه اتی را تعریف کرد؟ سوالی که تقوی راد در پاسخ به آن می گوید: تنها زمانی‌که این افراد شاکی خصوصی داشته باشد می‌تواند بر مبنای مسئولیت مدنی و اجتماعی که سلبریتی ها دارند، برای آنها پرونده تشکیل داد.  این وکیل دادگستری در مورد مبنای سخنگوی قوه قضاییه که گفته باید سلبریتی ها پول های دریافتی را بازگردانند می گوید: دلیل آن واضح است. چون این سلبریتی ها تحصیل مال نامشروع داشته اند. البته ممکن است بگویند ما خبر نداشته ایم، ولی قانون می گوید؛ درست است که آن زمان نمی دانستید ولی با توجه به اینکه مسئولیت اجتماعی و الگویی مردم را داشته اید باید دقت بیشتری می کردید. بنابراین اکنون که متوجه خطای خود شده اید، باید پول های دریافتی را پس دهید!.