خبرآنلاین-مهسا بهادری: پیشینه مطبوعات ایران به ۱۵۰ سال پیش و با انتشار کاغذ اخبار به عنوان اولین روزنامه در کشور برمی‌گردد و مطبوعات از آن پس تا امروز راه پر فراز و نشیبی را طی کرده‌اند. حالا امروز ۱۷ مرداد روزخبرنگار است. یکی از مسائل مطرح شده توسط خبرنگاران بحث قانون مطبوعات است. قانون مطبوعات که در سال ۱۳۶۴ تصویب شد. همچنین در اصول نهم، بیست‌وسوم و بیست‌وچهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی به صراحت به آزادی بیان اشاره شده و آزادی مطبوعات را به رسمیت شناخته است. همچنین در اصل یکصد و شصت‌وهشتم قانون اساسی درباره هیئت منصفه صحبت کرده و تلاش داشته تا این آزادی را تضمین کند، به این ترتیب که رسیدگی به جرائم مطبوعاتی مستقل از قدرت حاکمیت و با حضور هیئت منصفه در دادگاه علنی انجام شود. به عبارتی می‌توانیم بگوییم قانون اساسی به شکل نسبتا مناسبی، آزادی بیان و آزادی رسانه را کاملا به رسمیت شناخته است.اما در عمل این ماجرای آزادی مطبوعات و رسانه‌ها، در وضعیت نوسانی قرار داشته است . و بعد از آن هم در چند نوبت اصلاح شد، مقتضیات آزادی مطبوعات را به درستی ندیده و باعث شده در مواردی مقررات این قانون، با حقوق و آزادی مطبوعات مغایرت داشته باشد.

بحث آزادی بیان، چیزی است که در رسانه بسیار اهمیت دارد در قانون اساسی هم به صراحت به مسئله آزادی‌بیا اشاره شده اما نکته اساسی که وجود دارد این است که آزادی‌ بیان باعث مرجعیت رسانه‌ای و اعتمادسازی می‌شود به بهانه روز خبرنگار و مرجعیت رسانه‌ای مطبوعات به گفت‌وگو با فریدون صدیقی استاد رسانه پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

مرجعیت رسانه‌ای، چه در صداوسیما و تلویزیون و چه در عرصه روزنامه‌نگاری مکتوب در ایران به چه صورت است؟ آیا این مرجعیت کاهش پیدا کرده یا در حال افزایش است؟

مرجعیت به شدت کاهش پیدا کرده است. می‌توانم بگویم عمیقا بی‌رنگ شده و کارکرد پیشین خود را از دست داده‌است.

علت این کاهش مرجعیت چیست؟

چرایی‌اش روشن است. مدیریت بالاسری است. کنترل و هدایت رسانه‌ها از جانب دولت اتفاق می‌افتد. مجموعه‌ای از قوه مجریه و قضاییه و مقننه، تعریف خودخواسته و خودنفعی برای سازمان و تشکیلات خودشان دارند. در آن تعریف، کارکرد رسانه، پیام‌رسانی قوا را به عهده می‌گیرد. در نتیجه کارکردن در این تعریف؛ ارسال پیام یک سویه می‌شود. رسانه در سوی حکومت و دولت قرار می‌گیرد. پاسخگویی به مردم به صور مختلف از رسانه‌ها دریغ می‌شود. رسانه‌ها متاسفانه به این تبعیض و فشار و سانسور خو می‌گیرند.

از نظر شما وضعیت خبرنگاران به چه صورت است؟ هم از لحاظ امنیت حرفه‌ای و هم از این جهت که آیا فشارهای موجود، باعث افزایش خودسانسوری روزنامه نگاران و اهالی مطبوعات شده است؟

من زمانی معتقد بودم که اگر خبرنگاران و روزنامه نگاران امنیت شغلی ندارند، امنیت حرفه‌ای دارند. به این معنی که چون صاحب ذوق و قریحه و سواد هستند هیچ‌گاه بیکار نمی‌مانند و می‌توانند از روزنامه‌ای به روزنامه‌ای دیگر، یا سایت، هفته‌نامه‌ وخبرگزاری دیگر بروند و بیکار نمانند. اما حالا حدود ۲ سال است که فکر می‌کنم امنیت حرفه‌ای هم از بین رفته است. با تعطیل شدن مراکز متنوع روزنامه نگاری این امنیت حرفه‌ای هم از بین رفته است در واقع امنیت شغلی و حرفه‌ای روزنامه‌نگاران و حتی مطبوعات دستکاری شده و از بین رفته است.

در رنکینگ جهانی که سازمان گزارشگران بدون مرز، رده‌بندی آزادی رسانه‌ها در دنیا را منتشر کرد ایران از میان ۱۸۰ کشور دنیا در جایگاه ۱۷۸ قرار داشت. به‌نظرشما چه معیارهای استانداردی باعث افزایش رنک یک رسانه می‌شود؟

مرجعیت بسیار اهمیت دارد. امنیت رسانه وابسته به قاعده و اصول نهادی است که به او اجازه می‌دهد تا تبدیل به یک اطلاع‌رسان قوی بشود. در آن صورت رسانه باعث افزایش آگاهی مخاطب از اطلاعات و پدیده‌های روز می‌شود و برای حکومت و جامعه مفید باشد. رسانه در جایی کارکرد پیدا میکند که مرجعیتی وجود داشته باشد و باعث سنجش افکار شود و اگر مرجعیت وجود داشته باشد رسانه می‌تواند جایگاه حقیقی و حقوقی خود دست پیدا کند. اگر رسانه ای بتواند به این جایگاه خود دست پیدا کند بیکاری و خودسانسوری و از دست دادن ظرفیت‌های حرفه‌ای از بین خواهد رفت.

مرجعیت بسیار اهمیت دارد. امنیت رسانه وابسته به قاعده و اصولی است که مرجعیت برایش تعیین می‌کند. وقتی برای یک رسانه مرجعیت درست وجود داشته باشد رسانه کارکرد مفید و جایگاه حقیقی و حقوقی‌اش را پیدا می‌کند. در چنین وضعیتی رسانه برای مردم و حکومت مفید عمل می‌کند. باعث سنجش افکار می‌شود و آگاهی لازم از اطلاعات روز را به مردم می‌دهد. دیگر برای رسانه بیکاری، کم کاری و خود سانسوری پیش نمی‌آید و از ظرفیت های حرفه‌ای به درستی استفاده می‌کند.

با توجه به وضعیتی که رسانه در حال حاضر پیش رو دارد و این که هر شخصی می‌تواند خودش رسانه باشد، شرایط آینده رسانه را چطور ارزیابی می‌کنید؟

اهداف تغیر نمیکند ولی ابزار و تکنینک و روش ها تغیر میکنند. به شیوه های نوین به روش های نوین. با تغیر سخت‌افزارها و نرم‌افزارها. بشرهمواره به اطلاعات نیاز دارد. انسان همواره می‌خواهد بپرسد و جواب بدهد. شعور جهانی ما مرهون پرسش است. همان‌طور که بشر همواره به آتش نیاز دارد و فقط ابزارش تغیر می‌کند در رابطه با اطلاعات نیز همین‌طور است.

یعنی انسان دائما به اطلاعات نیاز دارد.

طبیعتا انسان برای سوالاتش نیاز به جواب دارد و با اطلاعات زنده است. روزنامه‌نگاری تغیر می‌کند اما از بین نخواهد رفت. شکل و شمایل امروزی و مدرن پیدا خواهد کرد. همان‌طور که نیازهای اصلی بشریت مثل نیاز به خانه و پوشاک وجود داشته، همیشه به اطلاعات و پرسش و پاسخ نیاز دارد. دقت کنید در یک دوره فرهاد با اسب دنبال شیرین می‌رفت الان با اتومبیل این کار انجام می‌شود این یعنی نیاز ثابت است فقط شکل آن تغییر کرده است. الان هم که حرف از هوش مصنوعی است و می‌گویند که خیلی از مشاغل از بین خواهد رفت ولی بالاخره این اطلاعاتی که هوش مصنوعی قراراست با آن‌ها کار کند را هم باید افرادی به هوش مصنوعی بدهند.