«این دولت، منتقدان را افراد بی‌شناسنامه و بی‌هویت نمی‌داند و برای شنیدن صحبت‌های منتقدان گوش شنوا دارد.» این عباراتی است که سیدابراهیم رییسی دیروز در آستانه روز خبرنگار در سازمان صدا و سیما آنها را طرح کرده است.

اظهاراتی که بلافاصله پس از مطرح شدن بازخوردهای فراوانی در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی پیدا کرد و بازار حرف و حدیث درباره آن حسابی گرم شد. بسیاری از فعالان رسانه‌ای و خبرنگاران با اشاره به اینکه رفتار تیم رسانه‌ای دولت در بسیاری از موارد به گونه‌ای است که در برابر حضور خبرنگاران منتقد در محافل رسانه‌ای مرتبط با دولت مانع‌تراشی می‌شود، این صحبت‌ها را نقد کردند. از سوی دیگر از زمان تشکیل دولت و حاکمیت یکدست، دامنه وسیعی از شکایت‌ها و جوابیه‌ها علیه خبرنگاران و اساتید حوزه رسانه ثبت شده که از نظر کمی در هیچ دوره دیگری سابقه نداشته است.

پروژه خالص‌سازی، یکی از برنامه‌هایی است که یک طیف سیاسی خاص در اتمسفر سیاسی کشور برنامه‌ریزی کرد تا افراد و جریانات غیرخودی را از قطار مدیریت و تصمیم‌سازی‌ها پیاده سازد. اما یک چنین ایده‌ای در سطح رسانه‌ای هم صورت گرفت و بسیاری از نمایندگان منتقدان رسانه‌ها به دلیل نقد عملکرد دولت اجازه حضور در برنامه‌های رسانه‌ای را از دست دادند.

رییس دولت سیزدهم اما با اظهاراتش در صداوسیما از یک طرف، خود و دولتش را شنوای نقد نقادان معرفی کرده و از سوی دیگر دولت قبل را هم می‌نوازد. اشاره رییسی به این موضوع که منتقدان را افراد بی‌هویت و بی‌شناسنامه نمی‌داند، مرتبط با اظهارات ۹اردیبهشت ماه ۹۳ حسن روحانی در مراسم افتتاحیه نمایشگاه کتاب تهران است، زمانی که روحانی در اظهاراتی بیان کرد «همه حق دارند از دولت تدبیر و امید انتقاد کنند، اما از سوی دیگر به ‌منتقدانی که با شناسنامه خود انتقاد نمی‌کنند، اعتراض کرد.»

این اظهارات رییس‌جمهوری در شرایطی در آستانه روز خبرنگار عنوان شده که بررسی عملکرد تیم رسانه‌ای دولت، نشان می‌دهد که نه تنها یک چنین آستانه تحملی در میان تیم رسانه‌ای دولت مشاهده نمی‌شود، بلکه در بسیاری از موارد، خبرنگاران رسانه‌های منتقد به دلیل انتقال مطالبات مردم در خصوص موضوعاتی چون مشکلات اقشار محروم به دلیل گرانی اقلام اساسی، چرایی عدم احیای برجام، مشکلات حدف ارز ترجیحی، عملکرد اشتباه تیم اقتصادی دولت و... امکان حضور در برنامه‌های رسانه‌ای حیاط دولت و سایر برنامه‌های رسانه‌ای را از دست داده‌اند.

با توجه به روز خبرنگار و با عنایت به اظهارات رییس‌جمهور درباره شنیدن صدای منتقدان «اعتماد» در این گزارش با استفاده از دیدگاه‌های کارشناسی تلاش می‌کند نوری به ابعاد گوناگون عملکرد رسانه‌ای دولت بتاباند.

خروج منتقدان از برنامه‌های رسانه‌ای دولت

یکی از نمادهایی که مناسبات ارتباطی دولت با رسانه‌ها را نمایان می‌کند، نشست‌های رسانه‌ای است که در حیاط پاستور برپا می‌شود. نشست‌هایی که نمایندگان رسانه‌های گروهی فرصت دارند از نزدیک و چهره به چهره با اعضای کابینه ارتباط برقرار کرده و پرسش‌های مورد نظر خود را طرح کنند. برنامه‌ای که در زمان دولت اصلاحات پایه‌ریزی شد تا رسانه‌های طیف‌های منتقد بتوانند پرسش‌های خود را از اهالی کابینه مطرح کنند. از این منظر تیم رسانه‌ای دولت سیزدهم، یکی از ضعیف‌ترین عملکردها را ثبت کرده است. پایش خبرنگار اعتماد از این نشست‌ها بیانگر آن است که نمایندگان رسانه‌های منتقد به‌طور کامل از این نشست حذف شده‌اند. حضور پر تعداد خبرنگاران صدا و سیما و رسانه‌های اصولگرا در این نشست‌ها، در شرایطی که این رسانه‌ها اغلب دسترسی کافی به اعضای کابینه دارند، نشان می‌دهد که در تیم رسانه‌ای دولت گوش شنوایی برای شنیدن انتقادات وجود ندارد. این در حالی است که در زمان دولت روحانی، نمایندگان رسانه‌های مختلف از طیف‌های گوناگون در نشست‌های رسانه‌ای پاستور حضور داشته و تندترین مواضع را علیه دولت تدبیر و امید مطرح می‌کردند.

زمانی بر حذف منتقدان

«شما دیگر اجازه حضور در نشست‌های حیاط دولت را ندارید، چون بیانیه می‌خوانید؟» این عباراتی است که سخنگوی دولت خطاب به خبرنگار روزنامه اعتماد مطرح کرد. زمانی که خبرنگار گروه سیاسی اعتماد از سخنگوی دولت به دلیل خم شدن کمر اقشار محروم زیر بار گرانی‌ها پرسشی را طرح کرده بود. پس از طرح این پرسش تیم رسانه‌ای دولت دیگر اجازه حضور این خبرنگار (با بیش از یک دهه سابقه حضور در نشست‌های رسانه‌ای) در نشست‌های حیاط دولت را نداد. اما این تنها نمونه‌ای از برخوردهای سلبی با خبرنگاران در این‌گونه نشست‌ها نبود. تیم رسانه‌ای دولت مدت زمان کوتاهی پس از به دست گرفتن سکان هدایت بخش رسانه‌ای دولت، بلافاصله پروژه خالص‌سازی را در حوزه رسانه‌ای به انجام رساند. نمایندگان رسانه‌های گروهی که اقدام به نقد دولت می‌کردند بلافاصله از حضور در برنامه‌های دولت محروم شدند.

مورد دوم خبرنگار روزنامه خراسان است که نه به دلیل نقد دولت بلکه به دلیل انتشار چند توییت از حضور در برنامه‌های دولت حذف شد. پیگیری‌های روزنامه اعتماد حاکی است که روزنامه خراسان دیگر خبرنگاری را برای نشست‌های حیاط دولت معرفی نکرده است. کافی است خبرنگاری توییتی را در نقد برنامه‌های دولت منتشر کرده یا گزارشی در نقد عملکرد دولت بنویسد تا بلافاصله از برنامه‌های خبری مرتبط با ساختار اجرایی حذف شود. تاسف‌آورتر اینکه این خبرنگاران امکان طرح یک چنین موضوعاتی را در سطح رسانه‌ها پیدا نمی‌کنند، چون نگران اعمال فشارهای بیشتر و حذف کامل از برنامه‌های رسانه‌ای هستند. مورد بعدی مربوط به خبرنگار روزنامه اطلاعات است؛ خبرنگاری که براساس گفت‌وگویی که با «اعتماد» دارد، هیچ نقدی را نسبت به عملکرد دولت منتشر نکرده، اما به دلیل انتشار یک سرمقاله انتقادی در روزنامه اطلاعات توسط فرد دیگری برای ۵هفته از حضور در پاستور محروم می‌شود.

به عبارت روشن‌تر، تیم رسانه‌ای دولت از ظرفیت حضور در نشست‌های رسانه‌ای که حق طبیعی هر رسانه و خبرنگاری است استفاده می‌کند تا جلوی نقدهای تخصصی و حرفه‌ای اهالی رسانه را سد کند. این لیست به همین تعداد و همین افراد ختم نمی‌شود، دامنه وسیع‌تری از خبرنگاران در گفت‌وگو با «اعتماد» نسبت به رویکرد سلبی تیم رسانه‌ای دولت با خبرنگاران گلایه کرده اما به دلیل اینکه نگران حذف از حضور در نشست‌های خبری هستند، نمی‌توانند در نقد دولت سخنی بگویند. احتمالا آقای رییس‌جمهوری و حتی شاید سخنگوی دولت از یک چنین برخوردهایی که توسط زیرمجموعه‌شان صورت می‌گیرد، بی‌خبر هستند، تهیه این گزارش در راستای شفاف‌سازی برخی برخوردهای سلبی تیم رسانه‌ای دولت با خبرنگارانی است که سال‌ها برای شفاف‌سازی در کشور تلاش کرده و حضور در فضای رسانه‌ای کشور حق طبیعی آنهاست.
عملکرد رسانه‌ای

عباس عبدی فعال سیاسی و رسانه‌ای در خصوص عملکرد رسانه‌ای دولت سیزدهم معتقد است که تیم رسانه‌ای دولت سیزدهم تلاش می‌کند به جای توجه و حمایت از واقعیت، روایت خاص خود را در رسانه‌ها بازتاب دهد. مبتنی بر این رویکرد چنانچه رسانه‌ای از انعکاس روایت مورد نظر دولت اجتناب کند با برخوردهای سلبی دولت مواجه می‌شود. عبدی در این زمینه می‌گوید: «عملکرد رسانه‌ای محدودیت‌های خاص خود را دارد. وقتی جسمی سیاه است با رسانه نمی‌توان آن را سفید کرد؛ تیم رسانه‌ای ممکن است بتواند شدت موضوعات را کم یا زیاد کند اما نمی‌تواند تغییری در ماهیت عملکردها بدهد. مشکلی که دولت دارد آن است که عملکرد قابل دفاعی ندارد که تیم رسانه‌ای‌اش بتواند آن را بهبود بخشد.»
حمل و نقل بهتر با تاو اروند؛ امنیت محموله‌های شما همیشه اولویت ماست

او ادامه می‌دهد: «این تیم رسانه‌ای دولت حتی نمی‌تواند بسته‌های گفتاری مثبتی به جامعه بدهد تا انتقادات و اعتراضات در جامعه کاهش یابد. این موضوع ناشی از ضعف تیم رسانه‌ای دولت است، چرا که افراد حاضر در آن اغلب حرفه‌ای نیستند و ادبیات نامناسبی را بعضا در مواجهه با افراد، خبرنگاران و رسانه‌ها انتخاب می‌کنند. انگار که آشنایی کافی با مساله رسانه ندارند. بنابراین به نظرم در هر دو زمینه ایرادات اساسی در عرضه پیام‌های رسانه‌ای دولت وجود دارد. در درجه نخست، باید دولت کارکرد مثبتی داشته باشد تا تبدیل به اخبار مثبت و اقناع‌کننده شود. در درجه دوم هم باید تخصص رسانه‌ای این تیم در تنظیم بسته خبری و تحلیلی و ادبیات مناسب و نیز در تعامل و پاسخگویی با خبرنگاران و دیگر رسانه‌ها بهبود پیدا کند.»

این فعال سیاسی و رسانه‌ای در خصوص برخورد حقوقی و قضایی با رسانه‌ها و احکام سنگین علیه فعالان رسانه‌ای، یادآور می‌شود: «هرچند در ظاهر عنوان می‌شود که این احکام توسط دستگاه قضایی صورت می‌گیرد اما واقعیت آن است که پیگیری اصلی این برخوردها توسط سیستم‌های امنیتی و ارشاد انجام می‌گیرد. سیستم ارشاد در حوزه رسانه‌ها شفاف و درست عمل نمی‌کند. اینکه توسط قرارگاه ثارالله ده‌ها و صدها شکایت علیه رسانه‌ها انجام می‌گیرد و مسوولان ارشاد هم از این شکایات حمایت می‌کنند، اشتباه است. به نظر می‌رسد برخی تصور می‌کنند، مطبوعات هم مانند صدا و سیما، رسانه زیرمجموعه آنها هستند و باید هرچه آنها دوست دارند، منعکس کنند. این روش‌ها اگر موثر بود، صدا و سیما امروز یک چنین وضعی نداشت؛ روشن است که بسیاری از این شکایات با حمایت‌های ارشاد تهیه می‌شود. از این منظر معتقدم برخوردهایی که با فعالان رسانه‌ای صورت می‌گیرد، کمکی به بهبود شاخص‌های رسانه‌ای در کشور نمی‌کند. به‌طور خلاصه رویکرد دولت موجود، به جای واقعیت‌محور بودن، رویکرد روایت‌محور است. دولت فکر می‌کند در مواجهه با رخدادها باید روایتی متناسب با خواسته دولت ارایه شود و واقعیت جایگاه چندانی ندارد. این اشتباه مسلمی است که نظام رسانه‌ای رسمی کشور از جمله تیم رسانه‌ای دولت انجام می‌دهد.» با عبور از این شرایط به نظر می‌رسد که رییس‌جمهوری باید یک بازنگری جدی در رویکردهای رسانه‌ای و تیم رسانه‌ای خود داشته باشد.