آفتاب یزد : پس از زهرا ارشادی نماینده ایران در سازمان ملل در نیویورک، مرضیه افخم سفیر پیشین ایران در مالزی، افسانه نادی پور سفیر ایران در دانمارک، فروزنده ودیعتی سفیر ایران در فنلاند و حمیرا ریگی سفیر ایران در بروئنی، معصومه آباد ششمین سفیر زن پس از پیروزی انقلاب لقب گرفت و اما، این انتخاب و انتصاب واکنش‌های بسیاری برانگیخت!
دوشنبه 5 تیرماه بود که اعلام شد:« به پیشنهاد وزیر امور خارجه و تایید ریاست جمهوری، خانم معصومه آباد به عنوان سفیر ایران در فنلاند انتخاب شد انتخابی که حواشی بسیاری به دنبال داشت. در نخستین واکنش؛ فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین گفت:« ایران در عرصه بین‌الملل حضوری ندارد که بخواهند دیپلمات حرفه‌ای را به ماموریت بفرستند. پس چه بهتر که یک خانمی آنجا ساکن شود، با سلیقه بیشتری به آن برسد و اگر مهمانی‌های خصوصی بین مسلمین شهر برگزار شود، می‌تواند غذاهای مناسب‌تری هم تهیه کند. من نمی‌دانم زایمان اسلامی و غیراسلامی هم داریم یا خیر ولی اگر داشته باشیم، ایشان می‌توانند به عنوان ماما به زایمان اسلامی مومنین آنجا کمک کند.»
دیگری نوشت:« علت انتخاب خانم معصومه آباد به‌ عنوان سفیر ایران در فنلاند چیست؟ ایشان از عضویت در شورای شهر تهران و ریاست بخش زنان و زایمان بیمارستان نجمیه چطور به مقام سفارت رسیدند؟ آقای امیرعبدالهیان توضیحی درمورد این انتصاب دارند؟ منافع ملی برای دستگاه دیپلماسی کشور تبدیل به یک سفره اعیانی شده است، سفره‌ای که بنا به سفارش این و آن حراجش می‌کنند. یک روز مدیرکل شرق آسیا را سفیر در اسپانیا می‌کنند و یک روز رئیس زایشگاه نجمیه را سفیر در فنلاند. نه از مسئولیت سفیر با خبر هستند و نه از اهمیت حیاتی منافع ملی؛ چیزی که مهم است حفظ جایگاه حضرات با پذیرش سفارش‌ها است. »
کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه در واکنش به انتخاب «معصومه آباد» به عنوان سفیر ایران در فنلاند با تأکید بر این نکته که: «در همه‌ی دنیا، انتخاب سفیر از شخصیت‌های غیر دیپلماتیک مرسوم است»، گفت:« من بارها درباره انتخاب سفرایی که از بدنه وزارت خارجه نیستند، پاسخ داده‌ام. در وزارتخانه‌های خارجه همه کشورهای دنیا به صورت معمول انتخاب سفرایی از شخصیت‌های دیگر کشوری غیر از جامعه دیپلماتیک امر مرسومی است و متناسب با کشور هدف و نیاز با آن کشور سفرایی غیر از کادر دیپلماتیک وزارت خارجه انتخاب می‌شود و ما استثنا نیستیم.»
>خانم «آباد»؛‌ای کاش سکوت می‌کردید!
اندک اندک داشتیم این موضوع را فراموش می‌کردیم که نوبت به «معصومه آباد» رسید تا پاسخی به انتقادات داده باشد. وی در مصاحبه با «ایسنا» و در توضیحاتی عجیب و غیرمتعارف به مباحثی اشاره می‌کند که با خواندن آن، صد بار آرزو کردیم‌ای کاش سکوت می‌کرد:
چه شد وزارت خارجه شما را به عنوان سفیر فنلاند انتخاب کرد؟
زمانی که مهمان‌های خارجی به وزارت امور خارجه ایران دعوت می‌شدند، از من به عنوان سخنران یا مدعو دعوت می‌شد و این ارتباط مستمراً انجام می‌گرفت تا اینکه از وزارت امور خارجه برای همکاری بیشتر با من تماس گرفتند. ابتدا فکر می‌کردم سطح همکاری در همین میزان حضور در جلسات و سیاست گذاری‌های دیپلماسی است، اما سپس پیشنهاد دادند که ما شما را به عنوان سفیر در یکی از کشورها انتخاب کرده‌ایم. بعد از شش ماه مذاکره و مشورت با افراد صاحب نظر و کارشناسان وزارت امور خارجه پاسخ مثبت به این انتخاب دادم. جمع‌بندی این موضوع یک سال طول کشید و من اطلاعی از فرآیند انتخاب این
امر نداشتم.
انتقاداتی در خصوص بی‌ارتباط بودن سوابق تحصیلی و اجرایی شما
با منصب سفیر مطرح است، پاسخ شما چیست؟
آخرین مدرک تحصیلی من دکترای باروری است و من به عنوان استاد دانشگاه
۲۰ سال است که تدریس می‌کنم و از زمانی که نوجوان و دانش‌آموز بودم فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی داشته‌ام. به خصوص در دو دهه اخیر در مسئولیت‌های اجرایی خود در حوزه دیپلماسی به ویژه دیپلماسی عمومی و شهری حضور فعال داشته‌ام که شامل مباحث و چالش‌های زیست محیطی از قبیل آلودگی هوا، حمل و نقل عمومی، بازیافت و تفکیک زباله و مسائل حوزه فرهنگی و اجتماعی و عوامل اجتماعی موثر بر سلامت بود. من در ۱۰ سال گذشته، به ویژه دورانی که مسئول کمیسیون سلامت شورای شهر تهران بودم، در رویدادهای بین‌المللی حضور فعال داشتم. به انتخاب شورای شهر تهران در بسیاری از سمینارها، نشست‌ها و کنفرانس‌ها در شهرهای کشورهای مختلف نظیر سیدنی، تورنتو، جاکارتا، قاهره، ژنو و حتی کشورهایی نظیر ژاپن، هند و چین در حوزه دیپلماسی شهری حضور داشتم. از طرفی میزبان دوستانی بودم که از کشورهای دیگر به ایران می‌آمدند و در مباحث فرهنگی، اجتماعی و گاها سلامت با هم گفت‌وگو داشتیم. قابل ذکر که قریب به
۴ سالی که به همراه همسرم در ماموریت کشور انگلستان زندگی می‌کردیم همچنان با جامعه ایرانیان خارج از کشور در مراکز دانشجویی (کانون توحید و مرکز اسلامی لندن) همکاری داشتم. من در کنفرانس متروپلیس به خصوص در راهبردهای مطرح شده در حوزه مدیریت شهری حضور فعال داشتم. اینگونه نیست که بگوییم من فقط دکترای باروری دارم. بله دکترای باروری تخصص من است که در دانشگاه با آن فعالیت می‌کنم اما در حوزه‌های دیگر هم تجربه کسب کرده‌ام. همانند بسیاری از سیاست مداران و کارگزاران فرهنگی و اجتماعی و سیاسی ما که ضمن اینکه در یک رشته مشخصی دانش دانشگاهی کسب می‌کنند در رشته دیگری به همان نسبت تجارب ارزشمندی را به دست می‌آورند که هم ردیف مدرک دانشگاهی آنها است. این موضوع دلیلی بر ناتوانی و ناکارآمدی فرد در حوزه مدرک غیر دانشگاهی او نیست. مگر برای اینکه دکتری یک رشته را به دست بیاوریم بیشتر از ۷ الی ۸ سال درس می‌خوانیم؟، اما برای به دست آوردن این تجارب بنده تمام طول خدمتم در منصب‌های اجرایی مدیریت می‌کردم. حال یا این مدیریت در حوزه سلامت بوده است و یا در حوزه مدیریت شهری بوده است.
انتقاد اصلی به انتصاب شما به این مورد است که اساسا سفیر باید روابط دیپلماتیک را بلد باشد اما شما تجربه کافی در حوزه روابط دیپلماتیک ندارید، نظر شما چیست؟
دانش روابط دیپلماتیک الزاما نیاز به تحصیل دانشگاهی ندارد. روابط دیپلماتیک درواقع به معنای شناخت ظرفیت‌های موجود در دو کشور و برقراری ارتباط صلح و دوستی بین دو ملت و دولت است. بله اگر کسی دانش روابط دیپلماتیک را در دانشگاه تحصیل کرده باشد انتظار این است که آن فرد بتواند به بهترین شکل انجام وظیفه کند اما این به آن معنا نیست که اگر کسی در دانشگاه روابط بین‌الملل را مطالعه نکرده باشد نتواند به همان اندازه در روابط دیپلماسی مفید و موثر واقع شود.
سفرا نمایندگان سیاسی کشورها محسوب می‌شوند و آیا تجربه سیاسی در انتخاب فردی به عنوان سفیر مهم نیست؟
ماموریتی که برای سفیر تعریف شده این است که با تاثیر‌گذاری مثبت بر افکار عمومی در حوزه‌های مختلف بتواند تصویر روشن و درستی از چهره نظام جمهوری اسلامی ایران به دولت و مردم میزبان آن کشور ارائه دهد. همچنین با تقویت و تنظیم مناسبات و روابط بین دو کشور ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی، سیاسی، اقتصادی جدیدی برای تعمیق روابط ایجاد کند؛ اما بخش دوم ماموریت یک سفیر مربوط به خدمات کنسولگری است. درواقع ماموریت سفیر ارائه خدمات مناسب و ارزشمند شامل خدمات چهارگانه (تولد، مرگ، ازدواج، طلاق) به ایرانیان مقیم آن کشور و در شان آن‌ها است. استفاده از ظرفیت ایرانیان در اتاق مشترک اقتصادی و بنگاه‌های اقتصادی و همچنین تقویت نشست‌های آموزشی، علمی، دانشگاهی بین دستگاه‌های ذی‌ربط دو کشور که خارج از شمول تحریم‌ها است، از ماموریت‌های سفیر محسوب می‌شود. دیگر اینکه باید بتوانیم با تعامل با اندیشمندان حوزه ایران شناسی و ارتباط با چهره‌های علاقمند به تاریخ و فرهنگ ایران با ایران هراسی مقابله کنیم. با توجه به شرایط سیاسی فعلی و تحریم‌های ظالمانه‌ای که جاری است باید بتوانیم در حوزه مسائل پزشکی، دارویی و تجهیزات پزشکی راهکار مناسبی را برای دریافت داروهای اساسی پیدا کنیم. ترغیب کشور میزبان به پیدا کردن راه حلی برای یافتن برخی از داروهای اساسی از قبیل «وارفارین» و داروهای بیهوشی و پانسمان بیماران پروانه‌ای با پیگیری و فشار بر سازمان‌های بین‌المللی جهت حذف این موارد از تحریم‌ها می‌تواند موثر باشد.
>بازهم می‌گوییم؛ خانم آباد،‌ای کاش سکوت می‌کردید!
مصاحبه را چندین بار خواندیم، خانم معصومه آباد در این مصاحبه مشخصاً
« دانش روابط دیپلماتیک» را با خاک یکسان کرد(دانش روابط دیپلماتیک الزاما نیاز به تحصیل دانشگاهی ندارد)، معلوم شد تعریفی از تجربه در ذهن دارد که اگر کسی اخبار نیمروزی را هم به مدت یک سال گوش داده باشد می‌تواند سفیر و حتی وزیر امور خارجه شود، شناخت از دارویی به نام «وارفارین» برای سفیر شدن کافی است و کلاً وزارت خارجه در بهترین حالت برای انتخاب سفیر در فنلاند یک گزینه داشته و آن هم خانم «معصومه آباد»
بوده است!
بگذریم از این که اگر اتحادیه اروپا فروش «وارفارین» به حتی ایرانیان ساکن اروپا را ممنوع کرد ارتباطی به مصاحبه ی روشنگرانه خانم آباد ندارد، معلوم شد سفیر شدن اصلا به تجربه نیاز ندارد این هم نمونه اش؛ پاسخ از این منطقی تر، شاهد مثال از این نغزتر؟!
>ذکر یک خاطره و ختم کلام
در ایام شیوع «کرونا» گذرمان به تهران افتاد و «مرکز مطالعات سیاسی وزارت امور خارجه» جایی که با تغییر دولت‌ها و وزرای امور خارجه، انبوهی از دیپلمات‌های باتجربه که لابد مشی سیاسی آن‌ها با دولت مستقر همخوانی ندارد چشم انتظار فرا رسیدن بازنشستگی می‌شوند. در میانه ی صحبت با یکی از دیپلمات‌های با سابقه در حالی که در حیاط مصفای «مرکز مطالعات سیاسی وزارت امور خارجه» قدم می‌زدیم، رسیدیم به چند و چون نحوه ی سفرا برای کشورهای مختلف که آن دوست گیسوان سفید کرده در کوران ایام گفت: « سفیر شدن در برخی کشورها با سفیر شدن در بعضی کشورها، حکایت فلفل هندو و خال یار است؛ از جمله اروپا و آمریکا، سفیر شدن در این کشورها که اروپایی است، خوش آب و هوا است و طراز اول، سر قفلی دارد یعنی برای مثال، سفیر ایران در فرانسه شدن چیزی است نزدیک به بیرون کشیدن سکه ی دو ریالی از زیر پای فیل دو تُنی، اصلاً صحبت کردن بدون گرویی‌های لازم درباره سفارت‌هایی مانند سوئد، بلژیک، آلمان و... در حکم بیرون ماندن همیشگی است از دایره دیپلمات بودن. بروید از همه بپرسید تا بفهمید سفیر کشورهایی خاص شدن چه آداب و رسوم غیر دیپلماتیکی دارد تا تازه بفهمید روابط دیپلماتیک یعنی چه!»
خلاصه این که؛ معصومه آباد به همین سادگی سفیر ایران در فنلاند نشده است، پروسه‌ای که او طی کرده برای سفیر فنلاند شدن را حسین امیرعبداللهیان برای وزیر امور خارجه شدن طی نکرده است البته از بُعد سختی نمی‌گوییم از بُعد غیر متعارف بودن منظورمان بود که اهل معنا به خوبی متوجه می‌شوند.
>حق با معصومه آباد است؛ دانش روابط دیپلماتیک الزاما
نیاز به تحصیل دانشگاهی ندارد!
این که در شبکه‌های اجتماعی گیر داده‌اند به مدرک تحصیلی و پیشینه و تجربیات دیپلماتیک و دیگر موارد به خوبی معلوم است منتقدین اساساً از این سوی دیوارهای وزارت امور خارجه بی‌خبر هستند و نمی‌دانند نیمی و شاید بیشتر از نیمی از تصمیماتی که در این حوزه گرفته می‌شود هیچ ارتباطی به این محدوده جغرافیایی ندارد!
کوتاه سخن این که؛ حق با معصومه آباد است؛ دانش روابط دیپلماتیک الزاما نیاز به تحصیل دانشگاهی ندارد! یعنی آنقدر نیازهای مهم‌تر دارد که نوبت به دانش و دانشگاه و مدرک و تجربه نمی‌رسد.