ایران، عضو جدید خانواده شانگهای

ابراهیم رییسی، رییس جمهور در سخنرانی روز گذشته خود به عنوان رییس دولت نهمین عضو اصلی سازمان همکاری شانگهای با اشاره به ظرفیت های این سازمان گفت: اینک که این قاره کهن دوباره سربرآورده باید با تکیه بر اخلاق، معنویت، عدالت، عقلانیت و احترام به کرامت انسانی، بار دیگر تمدن ساز شود. سازمان همکاری های شانگهای که نماد این «خانواده بزرگ تمدنی» است اکنون در جایگاهی ایستاده که می تواند، افق های جدیدی از همگرایی منطقه ای و همکاری های امنیت ساز را بنا نهد.

نارندرا مودی، نخست وزیر هند که میزبان اجلاس مجازی سازمان همکاری شانگهای (SCO) بود در حضور مجازی رهبران چین، ایران، روسیه و پاکستان با استقبال از پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای گفت: خوشحالم که بگویم ایران به عنوان یک عضو کامل به خانواده سازمان همکاری شانگهای می پیوندد. برای رییس جمهور ایران، ابراهیم رییسی و مردم ایران بهترین ها را در این زمینه آرزو می کنم. همچنین از امضای تفاهمنامه استقبال می کنم.

شی جینپینگ، رییس جمهور چین نیز در سخنرانی خود در اجلاس شانگهای که به صورت ویدئو کنفرانس انجام شد ضمن استقبال و تبریک برای عضویت رسمی ایران در این سازمان گفت: جهان امروز دچار تحول خواهد شد، تحولاتی که با چالش های جدیدی همراه خواهد بود؛ وحدت یا تفرقه، همکاری یا منازعه، اینها سوالاتی است که در زمانه ما مطرح خواهد شد. آرزوی مردم برای داشتن خوشبختی هدف ماست. صلح و همکاری می تواند روند جاری دوران ما باشد.

ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه و امامعلی رحمان، رییس جمهور تاجیکستان نیز در سخنرانی های خود در اجلاس شانگهای پیوستن کامل ایران به این سازمان بین المللی را تبریک گفتند.

مسیر پرپیچ و خم پیوستن ایران به شانگهای

به گزارش «اعتماد» سازمان همکاری های شانگهای با عضویت چین، روسیه، قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان در سال 2001 میلادی و با هدف مقابله با «سه شیطان: تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی» در منطقه، ایجاد شد. در ژوئن 2017 هند و پاکستان نیز به این سازمان بین المللی پیوستند تا اعضای دائم آن به 8 کشور برسد. به نوشته انستیتو واشنگتن، ایران برای اولین بار در سال 2004 درخواست حضور به عنوان عضو ناظر در این سازمان را ثبت کرد و یک سال بعد در جولای سال 2005 اعضای دائم سازمان همکاری های شانگهای در نشستی که در آستانه برگزار می شد، حضور ایران به عنوان عضو ناظر را تایید کردند. در سال 2008 تهران درخواست کرد تا به عضو دائم سازمان همکاری های شانگهای تبدیل شود، اما کشورهای چین، ازبکستان و قزاقستان در آن زمان نگران بودند چنین اتفاقی وضعیت بین المللی سازمان همکاری شانگهای را تضعیف کند؛ چرا که برنامه هسته ای ایران باعث شده بود روابط ایران و غرب متشنج شود و ایران ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد قرار بگیرد. این نگرانی موجب شد اعضای SCO در نشست سال 2010 در تاشکند مصوب کنند که هر کشوری مشتاق عضویت کامل در این سازمان بین المللی است، نباید مشمول تحریم های سازمان ملل متحد باشد. پس از امضای توافق هسته ای میان ایران و کشورهای 1+5 در سال 2015 و همچنین صدور قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران که بر اساس آن تمامی قطعنامه های پیشین شورای امنیت علیه ایران ملغی اعلام شد، شرایط متفاوتی پدید آمد و دور تازه ای از گفت وگوها برای پیوستن جمهوری اسلامی به سازمان همکاری شانگهای آغاز شد. در فاصله 6 ساله 2015 تا 2021 عوامل متعددی باعث می شد روند پذیرش عضویت دائمی ایران در شانگهای به کندی سپری شود؛ پیوستن سایر اعضای ناظر (هند و پاکستان) در نوبت بررسی بود، روابط ایران و تاجیکستان به دلیل پذیرش اپوزیسیون این کشور در تهران با مشکل روبرو شده بود. در نهایت روند نهایی تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای از عضو ناظر به عضو اصلی، شهریور سال 1400 از بیست و یکمین نشست سران این سازمان در دوشنبه پایتخت تاجیکستان آغاز شد. در پایان این نشست که 26 شهریور 1400 برگزار شد، سران 8 کشور عضو اصلی، نظر موافق خود را با تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران از عضو ناظر به عضو اصلی اعلام و اسناد مربوط به آن را امضا کردند و بر این اساس فرآیند فنی تبدیل عضویت ایران آغاز شد. با انجام فرآیند فنی و انجام تعهدات رویه ای در روند تبدیل عضویت ایران، «قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای» در روز 4 بهمن 1401 در مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 15 بهمن به تایید شورای نگهبان رسید. ابراهیم رییسی 18 بهمن 1401 قانون الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای را برای اجرا ابلاغ کرد.

مقابله با نظم جهانی امریکا

بر اساس ترجمه خبرگزاری ایسنا، خبرگزاری رویترز در گزارشی درباره نشست روز گذشته سازمان همکاری شانگهای و پیوستن کامل ایران به این نهاد بین المللی نوشت: رهبران چین، هند، روسیه و پاکستان به دنبال ایجاد روابط نزدیک تر و تقویت همکاری در داخل گروه سازمان همکاری شانگهای (SCO) هستند، چراکه این سازمان به دنبال گسترش دامنه خود و مقابله با نفوذ غرب در منطقه است. مسکو کشورهایی مانند چین، هند و ایران - جدیدترین عضو سازمان همکاری شانگهای - را به عنوان شرکای کلیدی در رویارویی با ایالات متحده و مقاومت در برابر آنچه که به عنوان تلاش های واشنگتن برای دیکته کردن نظم جهانی معرفی می کند، می بیند. این نشست تقریبا دو هفته پس از آن برگزار شد که نارندرا مودی، نخست وزیر هند به میزبانی جو بایدن، رییس جمهور ایالات متحده برای یک سفر رسمی به واشنگتن رفت و دو کشور خود را «از نزدیک ترین شرکای جهان» نامیدند. هند که ریاست سازمان همکاری شانگهای و گروه 20 را در سال جاری برعهده دارد، در شرایطی که روابط بین کشورهای غربی و مشارکت روسیه و چین به دلیل تهاجم مسکو به اوکراین در سال گذشته و حضور قاطعانه و فزاینده پکن در جهان، پر از تنش شده است از یک مسیر دیپلماتیک سخت عبور کرده است. هند از مقصر دانستن روسیه برای جنگ با اوکراین امتناع کرده و تجارت دوجانبه را تا حد زیادی با بالا بردن خرید نفت روسیه به بالاترین حد خود افزایش داده است، که این امر چندین پایتخت غربی را هم عصبانی کرده است.

مانورهای دیپلماتیک ایران

العربیه در گزارشی درباره عضویت رسمی ایران در شانگهای نوشت: نشست مجازی روز سه شنبه سران شانگهای، نخستین حضور همزمان شی جین پینگ، رییس جمهور چین و ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه در یک برنامه مشترک پس از شورش گروه واگنر در روسیه بود. این رسانه عربی در ادامه با اشاره به تحولات دیپلماتیک ایران نوشت: ایران به تدریج از انزوای دیپلماتیک خارج می شود، یک اتحاد نظامی کلیدی با روسیه ایجاد می کند که از آن به دنبال دفاع هوایی است، روابط دیپلماتیک با عربستان سعودی را احیا می کند و همچنان به توسعه برنامه هسته ای خود هم ادامه می دهد. عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای که توسط چین تاسیس شده و یک گروه امنیتی - منطقه ای است نشانه دیگری از تمایل کشورها برای تعامل با تهران است.

تقویت جبهه دوستان روسیه

سی ان ان نیز در گزارشی درباره نشست مجازی روز گذشته سازمان همکاری شانگهای نوشت: سازمان همکاری شانگهای که در سال 2001 تاسیس شد و توسط چین و روسیه گسترش یافت، شامل هند، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان نیز می شود و بخش وسیعی از اوراسیا و با احتساب دو کشور پرجمعیت جهان، حدود 40 درصد از جمعیت جهانی را تشکیل می دهد. اجلاس روز سه شنبه همچنین فرصتی برای این سازمان فراهم کرد تا با حضور رسمی ایران در کنار گامی به سوی استقبال از بلاروس متحد سرسخت مسکو، دامنه فعالیت خود را گسترش بدهد. هم مسکو و هم پکن این گروه را جایگزینی برای بلوک های تحت رهبری غرب و وسیله ای کلیدی برای عقب راندن آنچه به عنوان نظم جهانی به رهبری ایالات متحده می بیند، می دانند. در حالی که بسیاری از اعضا ممکن است از جهانی با قدرت جهانی پراکنده تر حمایت کنند، در سازمان همکاری شانگهای اعضا باید به منظور ارتقای امنیت و همکاری منطقه ای شبکه ای از اقدام های مشترک را که نیازمند نشان دادن وفاداری بسیار است، پیش ببرند. این گروه همچنین هند و پاکستان را که دو همسایه دارای سلاح هسته ای با سابقه طولانی از روابط پرتنش هستند در خود جا داده است. در این جمع هند نیز اصطکاک خاص خود را با چین به عنوان همسایه دارد. جنگ ادامه دار روسیه در اوکراین، سایه ای طولانی بر این دور از نشست مجازی شانگهای انداخته به ویژه که چین و هند تحت فشار غرب برای محدود کردن حمایت از مسکو یا حتی سوق دادن ولادیمیر پوتین به سمت صلح هستند. سی ان ان در بخش های دیگری از این گزارش می نویسد: رویداد امسال در مقایسه با گردهمایی سال گذشته، بسیار کمرنگ بود. رویداد سال گذشته در سمرقند پایتخت ازبکستان به مدت دو روز برگزار شد و در طول آن تعدادی از جلسات حاشیه ای بین رهبران شرکت کننده برگزار شد. هند ماه گذشته اعلام کرد که اجلاس سران این کشور به صورت مجازی برگزار خواهد شد، بدون اینکه دلیل آن مشخص باشد. ورود ایران به این گروه پس از امضای یادداشت تعهدات در اجلاس سال گذشته صورت گرفت. مودی در سخنان افتتاحیه خود گفت که بلاروس - شریک نزدیک روسیه - امسال گامی مشابه به سمت عضویت کامل خواهد داشت. بلاروس که مشتاق عضویت در سازمان همکاری شانگهای بود، نقشی کلیدی در کمک به ولادیمیر پوتین برای مهار شورش واگنر برعهده داشت و گفته می شود که انتقال امن یوگنی پریگوژین به بلاروس از طریق رایزنی های رییس جمهور این کشور با دوطرف میسر شده است.

*اعتماد