درد کهنه‌ هامون با حقابه‌ای که تنها روی میز دیپلماسی وجود دارد اما در واقعیت جاری نمی‌شود، همچنان ادامه دارد. نفس چاه نیمه‌های زهک در شمال سیستان و بلوچستان به شماره افتاده و درحالی که طرف افغانستانی که هم‌اکنون طالبان بر آن تسلط پیدا کرده،عملا پایبندی بر حسن نیت از خود نشان نمی‌دهد، مردم منطقه همچنان چشم انتظار هستند تا مطالبات به سرانجام و روزهای ناخوش احوال چاه نیمه‌ها و تالاب هامون با جریان آب در رگ‌های استان به پایان برسد.
در همین ارتباط، عضو هیئت مدیره انجمن آب و خاک پایدار ایران هم نسبت به ساخت سد جدید افغانستان به نام بخش‌آباد هشدار داده و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست از سازمان ملل درخواست کمک کرده است.
موضوع تامین حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند تا اوایل دهه پنجاه خورشیدی محل بحث‌ و مجادله مقامات ایرانی و افغانستانی بود تا اینکه در 22 اسفند 1351 گزارش کمیسیون دلتا میان مقامات وقت ایران و افغانستان در کابل به امضاء رسید و مقرر شد در هر ثانیه 26 مترمکعب آب (معادل 850 میلیون مترمکعب در سال) سهم سیستان و دریاچه هامون باشد. با وقوع تغییرات سیاسی پی‌درپی در افغانستان از یک‌سو و کاهش بارش سالانه و گسترش خشکسالی بر سیستان ازسوی دیگر از اواخر دهه 1370، میزان ورودی آب هیرمند به دریاچه هامون به مرور کاهش یافت. ساخت بند روی هیرمند، به‌کارگیری پمپ‌ها در مسیر رود و کم‌توجهی به اجرای معاهده حق‌آبه که در سال‌های اخیر نیز مشکلاتی را برای اهالی سیستان و بلوچستان در پی داشت، کار را به جایی رساند که مسئولان ایران از وزارت آب و انرژی طالبان بخواهند تکلیف حق‌آبه ایران از هیرمند را مشخص کنند و برای اجرای تعهدات خود در این زمینه اطمینان لازم را به ایران بدهند.
ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان سال گذشته، موضوع حق‌آبه بین افغانستان و ایران را حل‌شده دانسته و گفته بود در صورتی که طرف افغانستان به اندازه کافی آب داشته باشد جمهوری اسلامی ایران نیز از آب مستفید خواهد شد.
انعام‌الله سمنگانی، معاون سخنگوی طالبان نیز در این‌باره گفته بود که افغانستان به همه تعهداتی که از پیش در مورد حق‌آبه با جمهوری اسلامی ایران داشته، پایبند است. او البته بر این نکته نیز افزوده بود که خشکسالی افغانستان را هم با کمبود آب مواجه کرده است و شاید حق آبه ایران از این بابت متاثر شده، اما این مسئله، قابل بحث است.
پیش از این افغانستان با احداث سد کمال خان و کجکی و منحرف کردن آب مسیر این رودخانه به سمت شوره زار گودزره مانع رسیدن آب به هامون شده بود، اکنون صحبت از ساخت یک سد جدید این بار بر روی رود فراح رود است.
سد بخش آباد که به گفته عضو هیات مدیره انجمن آب و خاک ایران تاکنون بیش از 30 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. به گفته این کارشناس در صورتی که ماجرای رود هیرمند برای رود فراح رود هم تکرار شود، عملا دیگر هیچ آبی به هامون نخواهد رسید و پروژه آب گیری این تالاب بسته خواهد شد.
همچنان آب رودخانه هیرمند از بستر تشنه هامون در سیستان دریغ می‌شود و چشم انتظار همه از وزارت امور خارجه است تا این حقی که 50 سال پیش میان ایران و افغانستان برسر آن توافق شده بود بازستاند.
اما مسئولان این وزارت خانه با اشاره به پیچیدگی مسئله حق آبه از پاسخگویی و توضیح درباره آن خودداری می‌کنند.
در همین ارتباط، نماینده زابل در مجلس هم با انتقاد از قطع حق آبه ایران ازسوی طرف افغانستانی هشدار داده بود: تشدید خشکسالی و قطع حق‌آبه ازسوی کشور افغانستان موجب افزایش مهاجرت از منطقه سیستان شده است.
حبیب‌اله دهمرده اظهار داشت: دشمنان ملت ایران از سال‌ها قبل برای ایجاد بحران کمبود آب در منطقه سیستان شامل پنج شهرستان زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز واقع در شمال استان سیستان و بلوچستان طراحی داشته و این موضوع اخیراً با قطع کامل حق‌آبه رودخانه هیرمند از کشور افغانستان عملیاتی شده است.
وی افزود: این رویکرد در راستای خالی از سکنه کردن تدریجی مرزهای ما در سیستان طراحی شده و امروز شاهد افزایش مهاجرت از منطقه و تاثیر جدی خشکسالی بر "تنگه احد ایران" هستیم که اگر برای آن چاره‌اندیشی جدی صورت نگیرد در آینده با چال‌های جدی‌تری مواجه خواهیم بود.

وی تصریح کرد: اساساً حق‌آبه سالانه 820 میلیون مترمکعبی منطقه سیستان هیچگاه از جانب کشور افغانستان به طور صحیح پرداخت نشده و در واقع در سنوات کذشته نیز آبی که از افغانستان وارد خاک کشور شده آورد سیلاب‌های غیرقابل مهار در افغانستان بوده که همین موضوع هم با اتمام اجرای سازه انحرافی بند "کمال خان" قطع شده و امروز مازاد آب در افغانستان به شوره‌زار "گود زره" هدایت شده و از بین می‌رود.
دهمرده گفت: پیگیری جدی حق‌آبه، انتقال آب از دریای عمان، حفر چاه‌های ژرف و جلوگیری از تبخیر آب چاه‌نیمه‌ها گزینه‌هایی هستند که باید به طور همزمان و با جدیت کامل ازسوی دولت برای رفع عطش سیستان دنبال شود که ما هر از گاهی شاهد شدت و ضعف در پیگیری این موضوعات هستیم.در شرایط فعلی با توجه به تشدید خشکسالی و از طرفی نبود صنعت در منطقه سیستان عمده مردم بیکار هستند و راهی جز مهاجرت و خروج از منطقه پیش پای آنها وجود ندارد؛ بنابراین دولت باید با اقدامی ضربتی و فوریت‌دار به مسئله اشتغال‌زایی در سیستان ورود کند.
همزمان رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست هم در دیدار با هماهنگ کننده مقیم سازمان ملل در ایران به نقش تسهیل گری سازمان ملل در جلب همکاری کشورهای همسایه برای تخصیص حقابه تاریخی محیط‌زیستی رودخانه هیرمند برای تالاب‌های هامون تاکید کرد.
سلاجقه با اشاره به لزوم تفکیک مسائل سیاسی از موضوعات محیط‌زیستی با توجه به فرامرزی بودن محیط‌زیست و استفاده از ظرفیت‌های سازمان ملل و توانمندسازی جهت عمل به تعهدات کشورها، تصریح کرد: مساله سد سازی در برخی کشورها موجب بروز مشکلات محیط‌زیستی فراوان در منطقه شده است و لازم است این چالش با میانجی گری سازمان ملل حل و فصل شود.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در ادامه گفت: سازمان ملل در شرایط تحریم‌های ظالمانه باید با استفاده از ظرفیت‌های بین الملی نظیر کنوانسیون‌های محیط‌زیستی به تعهدات در زمینه‌های متعدد تغییر اقلیم، تنوع زیستی، مدیریت پسماندها و غیره کمک نماید که هم مردم ایران و هم سایر جوامع جهانی شاهد بهبود تقویت وضعیت محیط‌زیست باشند. امیدورام این نشست‌ها در یک برنامه و تقویم زمانی برگزار شود و باتوجه به مساله تحریم‌ها، سازمان ملل در نقش هماهنگ‌کننده در بحث انتقال دانش و فناوری به نحو مطلوبی ایفای نقش کند.
اشتفان پریزنر؛ هماهنگ‌کننده سازمان ملل نیز در این دیدار تصریح کرد: براساس برنامه ذیل توافقات بین ایران و سازمان ملل متحد، محیط‌زیست یکی از اولویت‌ها برای همکاری است و تلاش براین است در این زمینه همکاری‌های خوبی صورت پذیرد و پیگیری مسائل محیط‌زیستی از جمله تغییرات آب و هوایی، حفاظت از تنوع زیستی و آلودگی‌ها ازسوی دبیرکل سازمان ملل مورد توجه جدی است و باتوجه به میزبانی ایران برای کنفرانس بین المللی مقابله با گرد و غبار علاقمندی خود را برای همکاری و انجام هماهنگی‌های لازم اعلام می‌کنیم.
همزمان، وزیر نیرو نیز درباره تعلل مقامات طالبان در تامین حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند گفته:طرف افغان در "حرف" حق‌آبه ایران را پذیرفته ولی ما حق‌آبه قانونی را طلب می‌کنیم.
آنچه مسلم است اینکه حکومت طالبان به معاهده سال 1351 از یک‌سو و پیگیری‌های مقامات ایرانی ازسوی دیگر برای تامین حق‌آبه رود هیرمند بی‌توجه است. مقامات طالبان در هر فرصتی بر تامین این حق‌آبه ازسوی خودشان اصرار دارند.
در مقابل مسئولان ایرانی هم موضوع حقآبه را قانونی و حق جمهوری اسلامی می‌دانند و تاکید کرده‌اند که از هیچ تلاشی برای تحقق این خواسته مردم ایران بویژه هموطنان سیستانی فروگذار نخواهند کرد.

*حمهوری اسلامی

  تعداد بازديدها: 521

    نسخه قابل چاپ