به مناسبت چهل و چهارمین سالگرد بازگشت امام خمینی(س) به قم، نشست علمی «امام خمینی(س) و تحول در حوزه های علمیه» با حضور حجت الاسلام و  المسلمین سید حسن خمینی، جمعی از اعضای بیت و یاران امام، آیت الله العظمی کریمی جهرمی و با سخنرانی آیت الله رضا استادی و آیت الله ابوالقاسم علیدوست شب گذشته(دوشنبه هشتم اسفند ماه)با همکاری مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) قم، در مدرسه تخصصی فقه امام خمینی(س) برگزار شد.

به گزارش خبرنگار جماران، حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمجتبی طاهری خرم‌آبادی، در ابتدای این نشست با تبریک اعیاد شعبانیه، گفت: امام راحل عظیم الشأن در دهم اسفند ماه سال 1357، چند روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به قم تشریف آوردند و نزدیک به 11 ماه در همین مکان تشریف داشتند و آن برهه، برهه تثبیت نظام و مدیریت بحران ‌های سخت آن دوره به دست امام بود.

رئیس مدرسه تخصصی فقه امام خمینی(س) یادآور شد: رفراندوم اصل جمهوری اسلامی، انتتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی و بسیاری از رویدادهای ابتدای پیروزی انقلاب، در راه تثبیت نظام، همان حدود 11 ماه اتفاق افتاد؛ حوادث مهمی پشت سر گذاشته شد و همه  آن حوادث تحت  تدبیر حضرت امام بحمدالله به سرانجام نیک رسید. ملاقات ‌های عمومی و خصوصی با شخصیت های داخلی و خارجی امام، احکام، بیانیه ها و نامه ‌ها تقریبا معادل 9 سال بعد رهبری ایشان است؛ حدود هزار ملاقات امام در این محل داشتند که شاید 655 ملاقات عمومی و 335 ملاقات هم خصوصی بود.

وی تأکید کرد: تدابیر حکیمانه امام برای تثبیت نظام و هدایت انقلاب بسیار ارزشمند و این دوره حدود 11 ماهه بسیار قابل تدبر هست و جای تأمل دارد. تردیدی نیست که حکومت اسلامی برآمده از حوزه علمیه است و انقلاب اسلامی متکی به حوزه علمیه بوده و شخصیتی بزرگ و فقیهی سترگ مثل امام از دل این حوزه برآمده است و این انقلاب و نهضت را با حکمت، دوراندیشی و قاطعیت رهبری کرده است.

طاهری خرم آبادی با بیان اینکه دو سه جمله از امام معروف است، افزود: جمله اول اینکه ایشان فرموده اند «فقه تئوری واقعی و کامل اداره انسان ‌ها از گهواره تا گور است» و جمله دوم اینکه فرموده اند «حکومت فلسفه عملی فقه است» همان فقهی که از نظر امام اداره انسان ‌ها را عهده‌ دار است، حکومت برآمده از آن باید زندگی انسان را اداره کند. وظیفه حوزه های علمیه با در کنار هم گذاشتن این جملات خیلی روشن، و البته سنگین است.

وی اظهار داشت: حدود 11 سال است که مدرسه تخصصی فقه امام خمینی(س) تشکیل شده تا عهده ‌دار تبیین مبانی فقهی حضرت امام باشد و چنین مرکزی در قم نبود. با توجه  به فقدان چنین مرکزی آیت الله سید حسن خمینی در سال 89 این مطلب را به مرحوم آیت الله طاهری خرم ‌آبادی ارائه کرد و ایشان هم مطلب را بسیار جالب و لازم دانست و هم خواستند که چنین مرکزی برپا شود. در این مدت ده ها نفر از طلاب و دانشجویان علوم دینی در این مدرسه تحت تعلیم در سطح خارج قرار گرفته اند و تمرکز این مدرسه بر تبیین آراء فقهی و اصولی و حتی رجالی حضرت امام بوده و هست.

آآیت ‌الله رضا استادی، نیر در این نشست گفت: قابل انکار نیست که حوزه فعلی با قبل از انقلاب قابل مقایسه نیست و به خصوص امکانات آن؛ و از جهات مختلف دیگر رشد کرده است. وقتی بنده به فیضیه آمدم، خدمت رئیس مدرسه رسیدم و ایشان نپرسید چرا طلبه شدی و چرا اینجا آمده ‌ای و غیره و فقط گفت برو سربازی و بعد بیا طلبه شو. در مدرسه حجتیه هم اداره آنجا به معنای این بود که چه کسی حجره بگیرد و چه کسی نگیرد ولی امروز حوزه چند معاون مختلف دارد که این هم تحول است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: بنده درس آقای اعتمادی می‌ رفتم که مطول می‌ گفت. ما روی حصیر می‌ نشستیم و درس می‌ خواندیم یا در محیطی که غرق در آب بود، روی آن درس می ‌خواندیم. آیت ‌الله خوشوقت به همین دلایل سال‌ ها درد پا و بیماری از این ناحیه داشتند. همچنین آن روزها اصلاً بهداشت معنا نداشت.

وی افزود: از طلبه‌ای پرسیدند چرا تعقیبات نماز را نخوانده، به کتابخانه می ‌روی و او جواب داده بود چون در کل کتابخانه فیضیه چند جلد مکاسب بیشتر نیست و دیر برسم دیگران آنها را بر می ‌دارند؛ ولی امروز کتابخانه‌ های تخصصی مختلف ایجاد شده است و خیلی تحول در امکانات رخ داده است.

این استاد حوزه علمیه اظهار داشت: ما که به قم آمدیم با یک جوان تهرانی هم حجره بودیم البته از طلبگی رفت و چند سال قبل که بنده در جایی با ایشان صحبت داشتم، گفت در دیوان لاهه هستم و بنده به دوستان گفتم او را دعوت کنید بیاید امروز قم را ببیند چون آن روز قم را دیده بود. بنابراین، حوزه امروز و دیروز از هیچ حیثی قابل قیاس نیست. تحول انجام شده است و همه قبول دارند ولی باز باید تحول انجام شود.

وی تأکید کرد: البته باید از خود بپرسیم که آیا تحول مدنظر امام در حوزه پیدا شده است؟ به نظر بنده لنگی کار در اینجا است و بنده و دیگران گرفتار خودمان هستیم. آن تحولی که امام در جوانان دیده بود، باید در حوزه هم باشد. در کتاب حیات الحیوان دمیری که کشکول ‌وار است، خواندم آقایی از دنیا رفته بود؛ سر قبر او یک قاری برای قرائت گذاشتند و این قاری آن متوفی را خواب دیده بود که به او گفته است دیگر قرآن نخوان چون مایه عذاب من است زیرا هر آیه ‌ای می‌ خوانی، عمل نکرده‌ ام.

آیت الله استادی افزود: من به جلسات آقامیرزا جعفر آشتیانی می ‌رفتم و همیشه در منبر، سر در کتاب داشت و گویی اصلاً مخاطبی ندارد و برای خودش می‌ خواند. ما باید ببینیم چقدر براساس مصادیق روایات، پایبند به سخنانی هستیم که برای مردم می‌ گوییم؟! اگر خود ما بیشتر از مردم به فکر دنیا باشیم، تحول انجام نمی ‌شود. امام فرمود ما حوزه را لازم داریم و اهمیت حوزه به فقه و مقدمات فقه است ولی فقه هم فقه جواهری است یعنی در قم اگر تحولات در این مسیر و برای ترویج فقه و ملاشدن و باسوادشدن باشد، خوب است.

وی گفت: کسانی که دنبال تحول هستند، در هر تحولی باید یادشان باشد که آیا به فقه جواهری ضرر می ‌رساند یا سود؟ ایشان فرمودند اگر فقه بماند، همه چیز خواهد ماند؛ گویی اصل ماندگاری جمهوری هم به فقه است. اینکه منطق مظفر یا منطق دیگر خوانده شود، بدون این تحول معلوم نیست سودی داشته باشد. مسأله بیمه از 200 سال قبل در هند و جاهای دیگر مطرح بوده و بعد از نیم قرن در نجف و قم مطرح شد. بنابراین مسائل مستحدثه هم اگر قرار است حل شود، باید با فقه جواهری باشد نه اینکه کسی چند کتاب بخواند و برخی جملات را کنار هم بگذارد. بنابراین باید نظر امام یعنی همان تحول درونی در حوزه را دنبال کنیم.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تأکید کرد: وقتی می‌ توان به قم خیلی اهمیت داد که بگوییم همه واقعا در طریق ملاشدن هستند؛ امام حوزه را با همه نواقص دیده بود و می ‌گفت باید باشد، بنابراین برخی بهانه نکنند که اصل حوزه را بزنند. اگر واقعا در جوانان چنان تحولی پیدا شد که از جان و زندگی و همه چیز گذشتند و به جبهه رفتند، باید در روحانیت و حوزه هم رخ دهد تا آبروی کشور و دنیا و جلوی چشم مردم باشد. باید بپذیریم که ما تا خوب نشویم، جامعه هم خوب نخواهد شد.

آیت‌ االله ابوالقاسم علیدوست، نیز در این نشست گفت: تحول در حوزه وقتی با نام امام خمینی(س) پیوند بخورد ممکن است مراد قبل از آغاز نهضت و بعد از نهضت و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مدنظر باشد. تحول می ‌تواند در ابعاد علمی، اخلاقی، پژوهشی، آموزشی، مدیریتی و غیره انجام شود. تحول الزاما پیشرفت نیست و می ‌تواند عقبگرد هم باشد ولی وقتی نام امام در وسط است، مراد تحول متکامل است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: تحول می ‌تواند در فقه و کلام و فلسفه فقه و فقه ‌های مضاف و غیره رخ دهد؛ ولی امام تمدن اسلامی را تمدن فقه می ‌دانست و آن را گرانیگاه قرار داده بود و صحبت بنده هم معطوف به فقه و پیرافقه است.

وی با بیان اینکه امام با آن شخصیت و کارهایی که کردند در رأس تحول در حوزه بوده‌ اند، گفت: اگر بخواهم از نظر علمی، آموزشی و پژوهشی قضاوت کنم و در قیامت روی آن بایستم، تحول امیدوارکننده ‌ای رخ داده است و این حرف را از روی اطلاع می ‌گویم. مثلاً در بحث فلسفه فقه، قبل از 44 سال گذشته چیزی به طور نهادینه و تعریف شده از فلسفه فقه نداشتیم و به صورت نانهادینه و کارتن ‌خواب و باری به هر جهت گوشه‌ هایی از فلسفه فقه مطرح شده بود.

این استاد حوزه علمیه قم یادآور شد: امروز همایشات متعدد و کتاب و مقاله در مورد این مباحث داریم، از جمله در بحث گستره شریعت که ریشه آن به دوره فضل بن شاذان بر می‌ گردد. یکی از اختلافات اساسی میان مشروعه ‌خواهان و مشروطه ‌طلبان بر سر همین بود زیرا مشروطه‌ طلبان می ‌گفتند ما امور شرعی و عرفی داریم و باید امور عرفی را از غیر شریعت بگیریم و بعد زمزمه موافقت و عدم مخالفت قوانین با شریعت هم از آنجا پیدا شده است؛ این اندیشه خیلی هم قابل دفاع نیست.

وی گفت: بحث ظرفیت ‌های فقه مانند عرف و کارآیی سندی و ابزاری و غیره در این دوره به صورت نهادینه بحث شده و الآن سه دهه است که فلسفه فقه جای خود را باز کرده است. در بحث روش ‌شناسی هم به خاطر دارم در ابتدای انقلاب خدمت یکی از بزرگان رسیدیم و بحثی درباره روش شیخ اعظم داشتیم ولی آن استادان هم در بحث روش توجیه نبودند، در صورتی که اگر بحث‌ های روش شناسانه می ‌شد، می ‌دیدیم در اندیشه فقهی شیخ اعظم، انصاف چقدر جا دارد یا اگر شیخ انصاری در اصول چیزی را رد کرده است برای کارآیی سندی اجماع است.

آیت الله علیدوست تصریح کرد: کارهای روشی خوبی انجام شده است ولی سوگمندانه مباحث روشی دست کسانی است که برای این کار نیستند و بی جهت عهده ‌دار می‌ شوند. البته حجاب مشمئز کننده معاصرت نمی ‌گذارد تلاش ‌های حوزه دیده شود. من یک طلبه هستم و کاره‌ ای نیستم ولی می‌ سوزم از اینکه چرا نباید این تحولات و دستاوردها دیده شود.

وی تأکید کرد: باید سالگرد شهید مطهری شود که فرد بسیار بزرگی بود و در تلویزیون بگویند حوزه بعد از ایشان چه کرده است؟ این در حالی است که امروز در یک موضوع 900 صفحه کتاب و مطلب و مقاله داریم ولی دیده نمی ‌شود. این حجاب معاصرت، تحول امیدوارکننده را تحت ‌الشعاع قرار داده است و واقعا مسئولان حوزه باید تدبیری بکنند.

استاد درس خارج حوزه علمیه اظهار داشت: در کرسی ‌های نظریه ‌پردازی هم این بحث مطرح است و شهادت می ‌دهم حوزه در این عرصه پیشتاز است، چون بنده در این کار مسئولیتی دارم ولی مصرف این نظریات وجود ندارد؛ یک کتاب با چه سختی کتاب سال می ‌شود ولی خیلی از مقامات برای تجلیل از آن نمی ‌آیند و تلویزیون هم که خبر می‌ دهد بعد از افتتاح مرغداری و گاوداری و جاهای دیگر در حد چند ثانیه مطرح می ‌کند البته کتبی که درباره دفاع مقدس است، مفصل بحث می ‌شود.

وی با بیان اینکه کتب علمی، حفره ‌های تئوریک نظام را حل می ‌کند، تصریح کرد: تکثیر شاخه‌ ها و تراشیدن عناوین انتزاعی از جمله آسیب ‌های دیگر در بحث تحول است. یعنی وقتی گفته می ‌شود ما چندصد شاخه علمی مانند فقه فلان و فقه بهمان و غیره را دنبال می ‌کنیم، خوب نیست. در مقاله ‌ای به نام فقه سینما آمده بود که یک خانم باید دست خود را تا مچ و صورت را به اندازه شرعی باز بگذارد آیا این فقه سینما است؟ چون این زن به بقالی هم که می ‌رود این را باید رعایت کند.

آیت الله علیدوست افزود: آسیب دیگر در این زمینه، کشاندن فقه به حوزه ‌های نامرتبط است؛ حریم فقه باید نگه داشته شود و نباید دائما بار اضافه بر دوش فقه بگذاریم در این صورت همه ناکامی ‌ها به حساب فقه گذاشته خواهد شد. کتبی می ‌نویسند که مثلاً فقه در مورد گرانی چه نظری دارد. اگر چیزی جزو گستره شریعت نیست، چرا باید آن را به فقه بچسبانیم؟! عدم خلق ابزارهای مناسب از دیکر آسیب ‌ها است؛ ما تراث گذشته را ابزار مناسب می‌ دانیم ولی کافی نیست.

وی گفت: ممکن است امروز در برخی ساحات برخی مسائل را به اصول فقه اضافه کنیم. معتقدم در اصول فقه مباحث زاید وجود دارد، ولی بسیاری از مسائل هم باید اضافه شود. از جمله در بحث شئون معصوم چقدر کار کرده‌ ایم؟ فقط امام سه شأن درست کرده‌ اند. روایات زیادی داریم که پیامبر(ص) و امام به عنوان مصلح و حاکم و قاضی حکم کرده‌ اند و بنده این تعداد را به 12 مورد رسانده ‌ام. فردی مصاحبه کرده است که ما با اصول عملیه می ‌توانیم نظام را اداره کنیم ولی آیا واقعا شدنی است؟ به نظر بنده خلق ابزارهای مناسب لازم است و آنچه داریم شرط لازم است ولی کافی نیست.

این استاد حوزه علمیه قم با نقد بر سخن کسانی که صرفاً بر فقه جواهری بدون توجه به پویایی تأکید دارند، گفت: اگر فقه جواهری به معنای انضباط فقهی و حفاظت از تراث باشد درست است ولی این پایایی فقاهت را تضمین می‌ کند نه پویایی؛ امام بر فقه جواهری تأکید داشتند ولی بر پویایی آن هم تأکید می‌ کردند؛ البته برخی می‌ گویند همان فقه جواهری کفایت دارد ولی باید در این باره بحث شود. آنچه مدنظر این عالم بزرگ بود فقه پایا، پویا و منضبط که ذره ‌ای نباید از آن عدول شود ولی باید اقتضائات لازم هم رعایت شود، لذا در فقه نیازمند توسیع و تکمیل هستیم. فقهای ما خیلی کار کرده ‌اند ولی خیلی خیلی هم باقی مانده است.

وی در پایان گفت: بنده به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) این پیشنهاد را دارم که موضوع امام و تحول را به عنوان پروژه علمی مدنظر قرار دهند و روی آن کار شود. همچنین در مورد تحولات رخ ‌داده و آینده ‌پژوهی و پیشران‌ های تعمیق و تکمیل فقه کار شود.