امروز بخش بیست و سوم این یادداشت ها تحت عنوان «حق گویی و پرهیز از دروغ»، از نظر مخاطبان ارجمند می گذرد:

حضرت سید الساجدین (علیه السلام) در ادامه دعای شریف مکارم الاخلاق، پس از درود و صلوات بر پیامبر گرامی و اهل بیت طاهرینش، «گفتنِ سخنِ حق» را _هرچند که سخت و دشوار_ از پروردگار سبحان درخواست می کند:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ حَلِّنِی بِحِلْیَةِ الصَّالِحِینَ، وَ أَلْبِسْنِی زِینَةَ الْمُتَّقِینَ، فِی بَسْطِ الْعَدْلِ، وَ کَظْمِ الغَیْظِ، وَ إِطْفَاءِ النَّائِرَةِ، وَ ضَمِّ أَهْلِ الْفُرْقَةِ، وَ إِصْلَاحِ ذَاتِ الْبَیْنِ، وَ إِفْشَاءِ الْعَارِفَةِ، وَ سَتْرِ الْعَائِبَةِ، وَ لِینِ الْعَرِیکَةِ، وَ خَفْضِ الْجَنَاحِ، وَ حُسْنِ السِّیرَةِ، وَ سُکُونِ الرِّیحِ، وَ طِیبِ الْمُخَالَقَةِ، وَ السَّبْقِ إِلَى الْفَضِیلَةِ، وَ إِیثَارِ التَّفَضُّلِ، وَ تَرْکِ التَّعْیِیرِ، وَ الْإِفْضَالِ عَلَى غَیْرِ الْمُسْتَحِقِّ، وَ الْقَوْلِ بِالْحَقِّ وَ إِنْ عَزَّ...»

پروردگارا! بر حضرت محمد و اهل بیت طاهرینش درود فرست و زیور صلاحیت و لباس تقوا بر من بپوشان، تا عدالت به پا دارم و از فوران غیظ جلوگیری کنم و آتش خشم را فرو نشانم و پراکندگان را متحد سازم و اختلاف بین افراد را اصلاح کنم! توفیق ده تا خوبی مردمان را بازگویم و عیوب آنها را مستور دارم و با نرم خویی و فروتنی و نیک سیرتی و بیرون راندن بادِ غرور از سر، با آنها رفتار کنم، و به من خوش خویی و سبقت در فضیلت و ایثار در بخشش عطا کن و عنایت کن تا در دم فروبستن از عیوب دیگران و ترک افضال در حق کسی که درخور افضال نیست و گفتن سخن حق، هرچند دشوار باشد، توفیق یابم.

«القول» در اینجا به معنی سخن و کلام است و «حق» که معانی متعددی دارد در این فراز به معنی صواب و راستگویی به کار گرفته شده است؛ گاه نیز این کلمه به معنی عدل و زمانی هم مرادف واقع و نفس الامر به کار می رود. «عزّ» به معنی دشواری و سختی است. برخی هم معنای آن را چیزی دانسته اند که به دلیل اندازه بسیار کم و نا چیز قابل دیدن نیست. (ریاض السالکین، ج3، ص352)

در این فراز از نیایش، حضرت سید الساجدین (علیه السلام) از خدا توفیق می خواهد تا همواره سخن به حق گوید؛ اگرچه آن سخن و حق گویی با مشقت و سختی همراه باشد. این کریمه اخلاقی نیز به مانند دیگر فرازهای نورانی این دعا، در کلمات ذوات مقدس معصوم (علیهم السلام) تکرار یافته است که نشان اهمیت و جایگاه بلند این ویژگی اخلاقی است. در سفارشات امامان معصوم (علیهم السلام)، گفتنِ حق لازم و واجب شمرده شده، هرچند با سختی و تلخی، و گاه ضرر و زیانِ ظاهری همراه باشد. امام علی علیه السلام در این باره می فرماید: «اصْبِرْ عَلَى مَضَضِ مَرَارَةِ الْحَقِ‏ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَنْخَدِعَ لِحَلَاوَةِ الْبَاطِل‏» در برابر درد و تلخی حق صبور باش و از اینکه شیرینی باطل تو را بفریبد، برحذر باش. (غررالحکم و دررالکلم، ص84) و فرموده اند: حقی که به تو ضرر رساند، بهتر از باطلی است که کارت را راحت و آسان کند. (همان، ص307)

حق گویی و حق طلبی، اگر ضرر و زیانی را برای انسان در پی داشته باشد هم، ضرر و زیانی زودگذر و ظاهری است و آنچه ماندگار و ماندنی است، حلاوت حق و اجر و ثوابی است که انسان برای اعتلای حق و حق گویی به دست آورده، و به فرمان حضرت حق گردن نهاده است: «یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ کُونُواْ قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ شهَُدَاءَ لِلَّهِ وَ لَوْ عَلىَ أَنفُسِکُمْ أَوِ الْوَالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ» ای اهل ایمان! عدل به پا دارید و همواره گواهان حق باشید هرچند بر پا داشتن عدل و گواهی دادنتان، به زیان خودتان یا پدر و مادر و نزدیک ترین خویشاوندانتان باشد. (نساء: آیه 135) از این رو حضرت امیر (علیه السلام) برترین مردم را نزد باری تعالی کسی معرفی می کند که عمل به حق نزد او محبوب تر از توجه و تمسک به باطل باشد؛ اگرچه این حق گویی و حق جویی موجب اندوه و ضرر برای او گردد و در مقابل عمل به باطل موجب جلب منفعت و ترفیع موقعیت او شود. (میزان الحکمه، ج2، ص469)

در میان علمای اسلامی نیز درباره حق گویی و صداقت سخن بسیار رفته است. قشیری در الرسالة القشیریة می نویسد: «کمترین درجه راستگویی آن است که ظاهر و باطن آدمی یکسان باشد»، و از برخی عارفان نقل می کند که «کسی که می خواهد خدا با او همراه باشد، با صداقت همراه شود؛ چرا که خدا خود می فرماید: ان الله مع الصادقین». نیز می نویسد: «برخی از عرفا می گویند کسی که واجبات دائمی را انجام ندهد، واجبات موقت از او پذیرفته نمی شود. پرسیده شد واجب دائمی چیست؟ گفت راستگویی ... پس همواره صادق باش، حتی اگر می ترسی که برای تو ضرری داشته باشد؛ چرا که نفع خواهد داشت و همواره از دروغ بپرهیز، حتی اگر احساس می کنی که برای تو نفع دارد؛ چرا که به ضرر تو خواهد بود. (دلیل راه، ص255)

حال که سخن از حرمت و منع دروغ به میان آمد خالی از لطف نیست که کلام امام خمینی در باب مفاسد دروغ را مرور کنیم که می فرماید: «بدان که این رذیله [دروغ] از اموری است که عقل و نقل متفق بر قبح و فسادش هستند، و خود فی نفسه از کبائر و فواحش است، چنانچه اخبار دلالت بر آن دارد، و علاوه، گاه شود که بر آن مترتب شود مفاسد دیگری که قبح و فسادش کمتر از این موبقه نیست. بلکه گاهی شود به واسطه کشف یک دروغ، انسان به طوری از درجه اعتبار پیش مردم ساقط می شود که تا آخر عمر جبرانش را نتوان کرد. خدا نکند کسی معروف شود به دروغگویی که هیچ چیز شاید بیشتر از این به حیثیت انسان لطمه نمی زند، و علاوه بر اینها، مفاسد دنیوی و اخروی آن نیز بسیار است». (شرح چهل حدیث، ص471)

ناگفته نماند که اگرچه حق گویی و حق طلبی همیشه و در همه جا پسندیده و واجب است؛ لیکن آنچه دارای درجه و جایگاه بالاتری است، حق طلبی و حق جویی نزد حاکمان و قدرتمندان است. گفتن حق و دعوت حاکمان و مسئولانی که گاه راه را به خطا می روند یا در عمل، تصمیم یا قضاوت نادرستی دارند، به راه حق و صراطِ صحیح از بالاترین مراتب جهاد و برترین کارها به حساب آمده است: «وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ أَفْضَلُ الْجِهَادِ کَلِمَةُ حَقٍ‏ عِنْدَ سُلْطَانٍ جَائِر» (عوالی اللئالی، ج‏1، ص: 432)