امروز بخش نوزدهم این یادداشت ها تحت عنوان «لزوم حفظ آبرو و پوشاندن عیوب دیگران»، از نظر مخاطبان ارجمند می گذرد:

امام سجاد (علیه السلام) در ادامه دعای شریف مکارم الاخلاق، با صلوات بر پیامبر حق و آل پاک او، از خدای تعالی می خواهد:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ حَلِّنِی بِحِلْیَةِ الصَّالِحِینَ‏، وَ أَلْبِسْنِی زِینَةَ الْمُتَّقِینَ، فِی بَسْطِ الْعَدْلِ، وَ کَظْمِ الغَیْظِ، وَ إِطْفَاءِ النَّائِرَةِ، وَ ضَمِّ أَهْلِ الْفُرْقَةِ، وَ إِصْلَاحِ ذَاتِ الْبَیْنِ، وَ إِفْشَاءِ الْعَارِفَةِ، وَ سَتْرِ الْعَائِبَةِ وَ ...»

بارخدایا! به حضرت محمد و خاندانش درود فرست و زیور صلاحیت و لباس تقوا بر من بپوشان، تا عدالت به پا دارم و از فوران غیظ جلوگیری و آتش خشم را فرو نشانم و پراکندگان را متحد و اختلاف میان افراد را اصلاح کنم. توفیق ده تا خوبی مردمان را بازگو و عیوب آنها را مستور دارم ... .

پیش تر درباره مباحثی چون لباس تقوا و صلاح، لزوم عدالت گستری، کظم غیظ، اتحاد و همدلی و اصلاح ذات البین سخن به میان آمد، در این گفتار به «افشاء العارفه و ستر العائبه» می پردازیم.

«افشاء» به معنی اظهار کردن و نشر دادن است و «عارفه» از «معروف»، به معنی خوبی و نیکی است و به چیزی که نزد عقل و شرع، زیبا و ستایش شده است، گفته می شود. «ستر» به معنای پوشاندن و مخفی کردن است و «عائبه» به عیب و زشتی، و هر چیزی که دارای نقص است، گفته می شود. منظور این فراز نیز چنان که روشن است، لزوم انتشار خوبی های مردم و پوشاندن عیوب آنهاست. (ریاض السالکین، ج3، ص346)

آدمی برای رسیدن به کمال، باید با جدّ و جهد، خود را به صفات الهی متخلق کند و وجودش را به مکارم اخلاقی و سجایای رفتاری زینت دهد و از جمله صفات الهی همین صفتِ «عیب پوشی» و «انتشار خوبی و زیبایی ها» است: «یا من اظهر الجمیل و ستر القبیح» (بحارالانوار، ج6، ص7). امیرمؤمنان (علیه السلام) نیز در دعای معروفی که به صحابی خود کمیل آموزش داده، ذات مقدس حق را با همین وصف، مناجات کرده است: «کَمْ‏ مِنْ‏ قَبِیحٍ‏ سَتَرْتَهُ‏ وَ ... وَ کَمْ مِنْ ثَنَاءٍ جَمِیلٍ لَسْتُ أَهْلًا لَهُ نَشَرْتَه‏». (مفاتیح الجنان، دعای کمیل)

یکی از راه های ترویج خوبی ها و تشویق نیکوکاران و ترغیب مردم به احسان و نیکی، بیان کارهای نیکِ دیگران و ترویج و اشاعه امر خیر و نیکوست. انسان وظیفه دارد که نیکی ها و زیبایی های جامعه اش را ببیند و با نشر و ترویج آن، هم نیکی و نیکوکاری را ارج نهاده و هم با بیان آنها، سپاس و قدردانی اش را نسبت به امور پسندیده و خیر، ابراز کند. از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که محبوب ترین بندگان نزد خدای متعال کسی است که خوبی ها در نزد او محبوب باشد و دوستدار و مشتاق نیکی و نیکوکاری باشد: «عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ‏ إِنَ‏ مِنْ‏ أَحَبِ‏ عِبَادِ اللَّهِ‏ إِلَى اللَّهِ لَمَنْ حَبَّبَ إِلَیْهِ الْمَعْرُوفَ وَ حَبَّبَ إِلَیْهِ فَعَالَه» (الکافی، ج4، ص25).

ویژگی و خصلت دیگری که در این فراز از نیایش، از حضرت حق (تعالی شأنه) درخواست شده، «ستر عیوب» یا پوشاندن زشتی هاست. حفظ کرامت انسانی و عیب پوشی از افراد، در زمره اموری است که در معارف دینی تاکید فراوان یافته و روایات بسیاری در تشویقِ عیب پوشی و تحذیرِ پرده دری و عیب جویی، از حضرات معصومین (علیهم السلام) صادر شده است، به گونه ای که می توان ادعا کرد ممنوعیتِ اشاعه عیوب و حرمتِ بی آبرو کردن مؤمنان، در این روایات به تواتر رسیده است.

پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) در تشویق و توصیه به عیب پوشی می فرمایند: «من علم من اخیه سیئه فسترها ستر الله علیه یوم القیامه» کسی که به آلودگی برادرش به گناه یا خطایی آگاه است و آن را مستور می دارد، خدا هم در قیامت او را می پوشاند. (میزان الحکمه، ج7، 145).

امام خمینی (قدس سره) درباره زشتی اشاعه فحشا و خشم خدا بر کسی که مستورات مردم را عیان و آبروی مومن را پایمال می کند، می فرماید: «حضرت صادق (علیه السلام) از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) حدیث می کند که فرمود: «ای گروهی که به زبان اسلام آوردید و ایمان به قلب شما وارد نشده، مذمت نکنید مسلمانان را و جستجو نکنید قبایح مستوره آنها را؛ زیرا کسی که عورت آنها را جستجو کند، خداوند جستجو کند عورت او را؛ و کسی که خدا جستجوی عورت او کند، مفتضح کند او را و اگرچه در خانه اش باشد». خداوند تبارک و تعالی غیور است و هتک مستور مومنین و کشف عورت آنها هتک ناموس الهی است. اگر انسان بی حیایی را از حد گذراند و هتک حرمات الهیه نمود، خداوند غیور مستورات او را، که به لطف و ستاریت خود ستر فرموده بود، مکشوف می فرماید و هتک مستور آن را می فرماید، و در بین مردم در این عالم و ملائکه و انبیا و اولیا، علیهم السلام در آن عالم، مفتضح می شود. (شرح چهل حدیث، ص306)

نکته قابل توجه در این میان، وظیفه حاکمان و والیان جامعه است. حاکمان و والیان جامعه باید عیب پوش ترین و سرّ نگه دارترینِ مردمان باشند و برای حفظ و حراستِ کرامت و آبروی افرادِ جامعه بکوشند. افزون بر این باید شرایطی را فراهم آورند که هتاکی و اشاعه عیوب، با مجازاتی سنگین مواجه شود و افرادی که در پی عیب جویی و عیب گویی و پرده دری هستند، مطرود شده، فضای جامعه از سمّ مهلک عیب جویی و آبرو بری، پالایش یابد. امیرمؤمنان (علیه السلام) در ضمن دستوراتی به صحابی جلیل القدر خود «مالک اشتر» برای تصدی حکومت مصر، می فرمایند: «وَ لْیَکُنْ أَبْعَدُ رَعِیَّتِکَ‏ مِنْکَ وَ أَشْنَأُهُمْ عِنْدَکَ أَطْلَبَهُمْ لِعُیُوبِ النَّاسِ فَإِنَّ فِی النَّاسِ عُیُوباً الْوَالِی أَحَقُّ مَنْ سَتَرَهَا فَلَا تَکْشِفَنَّ مَا غَابَ عَنْکَ»: باید دورترین مردم از تو و مبغوض ترین آنها نزد تو کسانی باشند که بیشتر در جستجوی معایب دیگرانند؛ چه آنکه در مردم عیوبی وجود دارد و حاکم و فرمانروا شایسته ترین فرد در اخفا و پوشاندن آنهاست. پس در مقام کشف عیوبی که از تو پوشیده است مباش. (نهج البلاغه، نامه 53)

در حرمت و ممنوعیت غیبت و اشاعه عیوب و پرده دری، در میان مسلمانان هیچ اختلافی نیست؛ مع الاسف این گناه بزرگ به اندازه ای در جامعه شیوع یافته که کمتر کسی را می توان از ارتکاب آن استثناء است. جامعه، خانواده و محیط های شخصی و اجتماعی ما به صورتی عجیب با این گناهان آمیخته و عجیب تر آنکه هیچ کس کمترین توجهی به آن ندارد. در هر کوی و برزن، هر جریده و محفل، هر دسته و دستگاه، هر جمع و جمعیت، به راحتی پشت سر مسلمان و مؤمن سخن گفته می شود و یا عیوبی از او ذکر می شود و هیچ یک از ما -که داعیه دینداری و عبودیت داریم- لحظه ای احساس نمی کنیم که نسبت به آنچه می گوییم و می شنویم، مسئولیم. هرکس از هر جا، هر چه نقل می کند، می شنویم و چه بسا در دل شاد می شویم! آیا این موج کینه و نفرت و بدخواهی، نتیجه  دوری از دستورات خدای کریم نیست؟ آیا همین ساده انگاری ها موجب نشده که پشت سر هر شخصی در جامعه سخن گفته می شود و این سخن از سر حدّ غیبت فراتر رفته، به محدوده تهمت های عجیب می رسد! و به سبب آنکه کسی احساس نمی کند که باید در مقام دفاع از برادر دینی اش برآید، این غیبت ها و تهمت ها و دروغ ها باور می شود، ابزارِ دستِ دروغ بافان و تهمت زنان قرار می گیرند و می کنند آنچه نباید. و کسی نیست تا بپرسد آیا آنچه زمینه رفتارهای ماست، ذره ای حقیقت در خود نهفته دارد؟