امروز بخش هفدهم این یادداشت ها تحت عنوان «تقوا مقدمه گسترش عدالت»، از نظر مخاطبان ارجمند می گذرد:

در ادامه دعای شریف مکارم الاخلاق، امام سجاد علیه السلام از خدای متعال درخواست می کند تا از صالحان و پرهیزگارانی باشد که در گسترش عدل و داد کوشش می کنند و خشم خود را فرو می نشانند و در پی وحدت و همبستگی هستند. به دنبال پوشاندن عیوب و ابراز فروتنی و نیک سیرتی و بیان سخن حق و ... باشد و با توفیق و عنایت الهی، این صفات پسندیده در او به کمال برسد.

«اللهم صل علی محمد و آله و حلّنی بحیله الصالحین و البسنی زینه المتقین فی بسط العدل و...»

بارخدایا! به حضرت محمد و خاندانش درود فرست و مرا سیمای صالحان ده و جامه پرهیزگاران، تا عدالت به پا دارم و ...

«حیله» در لغت عرب به لباسی می گویند که با سنگ زینتی و زیور تزیین شده، همچنین به معنی سیما و روش و صفت نیز هست. «صالح» به کسی گفته می شود که برای ادای «حقوق الله» و «حقوق الناس» قیام میکند. «متقین» کسانی هستند که خود را از بدی ها نگه می دارند و «تقوا» از دید شرع، نگه داشتن نفس از ضررهای اخروی است و همچنین به معنای اجتناب از محرمات و انجام فرائض است. (ریاض السالکین/ ج3/ 336)

«بسط» به معنای گسترش و «عدل»  نیز به قرار دادن هر چیزی در جای خود و یا اعطای حق هر چیز به آن است و حدِ وسط و اصلِ هر خوبی را نیز عدل می گویند.

امام الساجدین علیه السلام در این فراز از نیایش، از پروردگار درخواست می کند که به ایشان سیمای صالحان عنایت کند و داشتن صفت و سیمای صالحان را مقدمه ای برای انجام مکارمی چون گسترش عدل و وحدت و ... می دانند. با تأمل و توجه در آیات قرآن کریم می توان دریافت که داشتن عملِ صالح، باعث فلاح و رستگاری و از شروط اصلیِ کمالِ انسانیت و اکتسابِ قرب الهی و بهشت جاویدان است: «من عمل صالحا من ذکر او انثی و هو مومن فاولئک یدخلون الجنۀ یرزقون فیها بغیر حساب» کسانی که کار شایسته کنند -مرد باشند یا زن- به شرطی که با ایمان باشند، به بهشت در می آیند و در آنجا بی حساب روزی داده می شوند. (سوره غافر آیه 40)

کارهای نیک و زندگی صالحانه، باعث حیات طیبه و منشاء کمال انسانی است و تفاوتی نمی کند که انجام دهنده کارِ خیر و شایسته مرد باشد و یا زن؛ بلکه هرکس جزا و پاداش عملش را می بیند، همانگونه که پروردگار عالم می فرماید: «من عمل صالحا من ذکر و انثی و هو مومن فلنحیینّه حیوۀ طیبۀ و لنجزینمهم اجرهم باحسن ماکانوا یعملون» هر کس -از مرد و زن- کاری شایسته کند و با ایمان باشد، قطعا او را به حیاتی پاک زنده خواهیم داشت و به چنین کسانی بر پایه بهترین اعمالشان، پاداش خواهیم داد. (سوره نحل آیه 97) و البته هر کس در این دنیا کار نیکی کند و یا عمل سوئی انجام دهد، سود و زیانش در وحله اول متوجه خودِ اوست. (فصلت/ 46 و جاثیه/15)

در بخش دیگر این فراز از دعا، امام علیه السلام از باری تعالی درخواست تقوا و سیره پرهیزگاران دارد. امام خمینی درباره چیستی تقوا و ویژگی های آن می فرماید: «تقوی» از «وقایه» به معنی «نگهداری» است. و در عرف و لسان اخبار، عبارت است از حفظ نفس از مخالفت اوامر و نواهی حق و متابعت رضای او ... تقوی گرچه از مدارج کمال و مقامات نیست ولی بی آن نیز حصول مقامی امکان ندارد؛ زیرا که مادامی که نفس ملوث به لوث محرمات است، داخل در باب انسانیت و سالک طریق آن نیست؛ و مادامی که تابع مشتهیات و لذایذ نفسانیه است و حلاوت لذایذ در کام اوست، اول مقام کمالیه برای او رخ ندهد؛ و تا حب و علاقه به دنیا در او باقی است، به مقام متوسطین و زاهدین نرسد؛ و تا حب نفس در کام ذات اوست، به مقام مخلصین و محبین نایل نگردد؛ و تا کثرات ملک و ملکوت در قلب او ظاهر است، به مقام مجذوبین نرسد و... (شرح چهل حدیث/ ص206)

اینکه امام سجاد علیه السلام از خدا درخواست لباس تقوا و پرهیزگاری می کند شاید اشاره به این شریفه کریمه است که: «لباس التقوی ذلک خیر» پوشش تقوا و جامه پرهیزکاری برای آدمیان بهتر و شایسته تر است. (سوره اعراف آیه 26) آدمی در حصنِ حصین تقوا و پرهیزکاری، از گناهان و نازیبایی ها و خطرات ناشی از آنها، مصون و محفوظ می ماند و به خلعت مکارمِ رفتاری و سجایای اخلاقی مزین می شود.

هنگامی که با توفیق حضرت باری تعالی، انسان توانست سیمای صالحان یابد و مرام متقین اکتساب کند، آنگاه برای گسترش و بسط عدالت آماده می شود. عدالتی که اقامه و اجرای آن از رسالت های پیامبران شمرده شده (سوره حدید آیه 25) و از باارزش ترین خصلت های انسانی و محکم ترین بنیان های جوامع بشری دانسته شده است. در فضیلت و منقبت عدالت و مذمت ظلم و ستم سخن بسیار است اما این حدیث شریف از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره پاداش یک ساعت عدالت ورزی، دلیلِ جایگاه عدل و تاثیر اجرای عدالت را در نظام هستی و جوامع انسانی آشکار می کند: «عدل ساعۀ خیر من عبادۀ سبعین سنه قیام لیلها و صیام نهارها و جور ساعۀ فی حکم اشد و اعظم عند الله من معاصی ستین سنه» یک ساعت اجرای عدالت و دادگری، بهتر از عبادت هفتاد ساله ای است که شبش در قیام و روزش در صیام طی شده است. و یک ساعت ستم کردن و جور نمودن در نزد خدا شدیدتر و بزرگتر از شصت سال معصیت است. (بحارالانوار/ ج72/ ص352)

در پایان ذکر این نکته ضروری است که اقامه عدالت و دادگستری و دوری از ظلم و جور، نسبت به همه مردم، واجب و لازم است  اختصاصی به مسلمانان ندارد. بنا بر آنچه قرآن کریم (سوره مائده آیه 8)  دستور داده است عدالت ورزی حتی در حق دشمنان و غیر مسلمانان نیز لازم و ضروری است و از وصایای حضرت امیر به امام حسین علیهما السلام است که فرمود: «اوصیک بتقوی الله فی الغنی و الفقر بالعدل علی الصدق و العدوّ» تو را به تقوا سفارش می کنم در حال غنی و فقر، و به عدالت و دادگری توصیه می کنم درباره دوست و دشمن. (میزان الحکمه/ ج6/ ص88)