امروز بخش چهاردهم این یادداشت ها تحت عنوان «جبران بدی دیگران با خوبی و نیکی»، از نظر مخاطبان ارجمند می گذرد:

امام سجاد علیه السلام در فراز دیگری از دعای شریف مکارم الاخلاق، از خدای متعال توفیق می خواهد که بتواند بدی را با خوبی، ناراستی را با خیرخواهی، دوری گزیدن و بریدنِ ارتباط را با نیکویی، محروم کردن را با بذل و بخشش و ... پاسخ دهد. یعنی در پاسخ به کسانی که بدی او را می خواهند، به آنها خوبی و خیرخواهی کند. این درجه و مرتبه، بالاترین مراتب کرامات اخلاقی و سجایای انسانی است. آدمی باید از روحی بلند و نفسی مطیع و سینه ای فراخ بهره مند باشد تا بتواند با کسی که به او ظلم و بدی کرده، به دلسوزی و نیک خواهی رفتار و به او خوبی کند و حتی از حق خود بگذرد تا شاید قلب طرف مقابل، خاشع شود و راه خیر و صلاح در پیش گیرد.

امام زین العابدین در این بخش از نیایش، بعد از اهدا درود به حضرت محمد صل الله علیه و آله و خاندان طاهرین ایشان، خصلت ها و صفاتی از خدا طلب می کند که سجایای انسانی را به نهایت و کمال می رساند و آدمی را به جایگاهی از خلوص و بندگی می رساند که همه انسان ها را بندگان و عیال الله می داند و از سر دلسوزی و خیرخواهی، از اشتباهات و خطایای آنها می گذرد و با رفتاری مشفقانه می خواهد که متعرضین و خطاپیشه گان را اصلاح کند و آنها را به راه راست بخواند.

امام علیه السلام از خدا طلب می کند: «اللهم صل علی محمد و آله و سددنی لان اعارض من غشنی بالنصح و اجزی من هجرنی بالبر»: پروردگارا بر محمد و آل طاهرینش درود فرست و به من توفیق ده تا برای کسانی که به من نیرنگ زده اند، خیرخواه باشم و با لطف مقابله کنم و مرا موفق بدار تا عمل کسانی که از من دوری می کنند و یا رشته ارتباط گسسته اند، را به خوبی و نکویی پاسخ دهم.

«سدد» به معنای توفیق دادن و موفق شدن است. «عارض» معارضه و مقابله معنامی دهد و «غِش» به یکرنگی نکردن و چیزی را زیبا جلوه دادن درحالی که فی الواقع نیکو نیست و معیوب است، گفته می شود. (ریاض السالکین/ ج3/ ص332) معنای «نصح» خیرخواهی و مصلحت سنجی و دلسوزی برای طرف مقابل است. همچنین به عمل خالصانه و از سر صدق نیز نصح می گویند. سید علی خان، شارح صحیفه سجادیه آنرا به اراده کردن خیر و مصلحتِ طرف مقابل، قولاً و فعلاً معنا کرده است. (ریاض السالکین/ ج3/ ص333)

«اجزی» به جبران کردن کاری با کار دیگر و پاسخ دادن به عملِ شخص دیگر، گفته می شود. «هجر» نیز به معنای ترک کردن است و اینجا منظور قطع رابطه و ترک معاشرت است.

مضمون این بخش از دعا که اجمال می توان آن را «پاسخ دادن بدی با خوبی» نام نهاد، از اموری است که مورد توصیه و تشویق حضرات معصومین علیهم السلام بوده و آن را از بالاترین و کامل ترین ویژگی های انسانی و سجایای رفتاری برشمرده اند. پیامبر گرامی اسلام در ضمن خطبه ای خطاب به مومنان می فرماید: «الا اخبرکم بخیر خلائق الدنیا و الاخره: العفو عمن ظلمک و تصل من قطعک و الاحسان الی من اساء الیک و اعطاء من حرمک» آیا شما را باخبر کنم از بهترین خصلت انسان ها در دنیا و آخرت؟ آنکه از ظلمی که شما شود گذشت کنید، به کسی که قطع ارتباط کرده دوباره مرتبط شوید، به کسی که به شما بدی کرده احسان کنید، و به کسی که نعمتی را از شما منع کرده، بخشش کنید. (کافی/ ج2/ ص107) شخصی با چنین خصوصیات اخلاقی و سجایای رفتاری، بی شک در بالاترین مراتب انسانیت قرار دارد و دارای کامل ترین مکارم اخلاقی و معالی رفتاری است.

سید الساجدین در این دعا از باری تعالی می خواهد که توفیق نصح و خیرخواهی نسبت به مردم، به او اعطا شود. خیرخواهی برای دیگران به خصوص آنها که در دل خصومتی نسبت به شخص دارند، باعث تلطیف قلوب و ایجاد محبت میان مردم می شود. حضرت علی علیه السلام می فرماید: النصح یثمر المحبه و الودّ ومن اخلاق الکرام خیرخواهی و یکرنگی، محبت و دوستی به بار می آورد و از خصلت های بزرگواران است. (رک: میزان الحکمه/ ج12/ ص213) و پیامبر اعظم صل الله علیه و آله  فرمود: «لینصح الرجل منکم اخاه کنصیحته لنفسه» هریک از شما همانگونه که خیرخواه خویش است، باید خیرخواه برادر مومنش نیز باشد. (کافی/ ج4/ ص208) پس باید با کرامت و سینه باز، از اشتباهات و خطاهای دیگران گذشت و بخشید و به آنها مهربانی کرد به این امید که قلبشان نرم شود و راه مودت و محبت در پیش گیرند و صراط مستقیم را بیابند. البته این بخشش و نصح، مجوزی برای اعمال غش و انجام فریبکاری نیست بلکه در شرع مقدس و آموزه های اخلاقی، فریبکاری و خیانت به اعتماد دیگران و غش کردن، از اموری است که بسیار ناپسند شمرده و از آن نهی شدید شده است. قال النبی صل الله علیه و آله «من بات و فی قلبه غش لاخیه المسلم بات فی سخط الله تعالی و اصبح کذلک و هو فی سخط الله حتی یتوب و یرجع و ان مات کذلک مات علی غیر دین الاسلام»: هرکس شب را به سر برد و در دلش نسبت به برادر مسلمانش غش و خیانتی باشد، آن شب را در خشم خدای تعالی سپری کرده است و روزش را نیز به همین گونه در خشم و ناخشنودی خداوند به سر برد. مگر اینکه توبه و بازگشت کند و اگر در چنین حالتی بمیرد، بر غیر آیین اسلام مرده است. (میزان الحکمه/ ج12/ ص426)

درخواست دیگر امام سجاد علیه السلام نیزاین است که: خدایا توفیق عنایت کن تا عمل کسانی را که از من دوری می جویند، با احسان به آنان پاسخ دهم. این جبرانِ خوبی به جای بدی، و عکس العمل نیک در پاسخ به عملِ ناپسند، جز با عنایت حضرت و قلبی بی آلایش و با صفا، امکان پذیر نیست.