امروز بخش دهم این یادداشت ها تحت عنوان «جلب محبت قلبی مردم و مصونیت از ستمِ ظالمان»، از نظر مخاطبان ارجمند می گذرد:

امام سجاد علیه السلام در فراز دیگری از دعای شریف مکارم الاخلاق از خدای متعال در خواست می کند: «و من حب المدارین تصحیح المقه و من رد الملابسین کَرَم العِشره و من مراره خوف الظالمین حلاوه الامنه» پروردگارا! دوستی کسانی که به صورت ظاهری به من ابراز علاقه می کنند را به دوستی واقعی و عدم همراهی و رد کردن توسط کسانی که با آنها مرتبط هستم را به رفتار کریمانه تبدیل کن و تلخی ترس از ظالمان را به شیرینی آسایش و آسودگی مبدل گردان.

«المدارین» جمع اسم فاعل و به معنای مدارا کردن و با نرمی و ملاطفت رفتار کردن است. (صحاح/ ج6/ ص2335) و همچنین گفته شده «مدارا» به رفتاری گفته می شود که از دشمنی بیشتر جلوگیری می کند و امید است در کسب محبت و مهربانی طرف مقابل و کم کردن شرور و آسیب های او موثر باشد. (ریاض السالکین/ ج3/ ص324)

«المقه» به معنای محبت و علاقه قلبی است و «ملابسین» به کسانی گفته می شود که انسان با آنها در ارتباط است و با آنها رفت و آمد دارد. «کَرَم العِشره» به معاشرت با حُسنِ رفتار و لطفِ قلبی معنا شده است. (همان/ ص325) «مراره» به معنای تلخی و «امن» به آسایش و آرامش قلبی ترجمه شده است. (مفردات/ ص77)

امام زین العابیدین علیه السلام در بخش اول این دعا از خدای تبارک و تعالی درخواست می کند که مدارا و دوستی ظاهری مردمی که از روی ظاهر ابراز محبت می کنند را به محبت قلبی و دوستی واقعی تبدیل کند. گاهی مدارا کردن به رفتاری می گویند که همراه با گشاده رویی، نرم خویی و ملایمت است هرچند که قلبا محبت و الفتی بین آن دو وجود ندارد، و در پاره ای اوقات به حلم، بردباری، لب فروبستن، تغافل و چشم پوشی کردن اطلاق می شود.

انسان هنگام معاشرت و سلوک اجتماعی، باید به گونه ای مشی کند که دوستان بیشتری جذب کند و از تعداد دشمنانش بکاهد و دشمنی بدخواهانش را کم خطرتر کند. رفتار همراه با مدارا باعث می شود که دشمنان به دوست تبدیل شوند و یا دشمنی شان کم آسیب تر شود. از این روست که امیرالمومنین توصیه می کنند: «با مردم مدارا کن تا از برادری آنها بهره مند شوی و با روی گشاده با آنها روبرو شو تا کینه ها در ضمیرشان پنهان شود و بروز نداشته باشد» (فهرست غرر/ ص103) و همچنین پیامبر گرام اسلام می فرمایند: «امرنی ربی بمداره الناس کما امرنی باداء الفرائض» پروردگارم به من فرمان داد با مردم با مدارا و نرمی رفتار کنم، همانگونه که فرمان داده که واجبات را به جا بیاورم. (وسایل الشیعه/ ج8/ ص540) و در جایی دیگر فضیلت پیامبران را به این می دانند که با دشمنانِ دینِ خدا مدارا می کنند: «ان الانبیاء انما فضلهم الله علی خلقه بشده مداراتهم باعداء دین الله» (میزان الحکمه/ ج3/ ص239)

با توجه به آنچه در مورد مدارا با مردم و حتی دشمنان گفته آمد، بالجمله می توان نتیجه گرفت که رفق و مدارا در پیشرفت مقاصد، از هر چیز موثرتر است، و چنانچه در مقاصد دنیایی چنین است، در مقاصد دینی از قبیل ارشاد و هدایت مردم، رفق و مدارا از مهمات است که بدون آن، این مقصد شریف عملی نخواهد شد. خدای متعال پس از آنکه حضرت موسی و هارون علیهما السلام را مامور فرمود که نزد فرعون بروند و او را دعوت و ارشاد کنند، از جمله دستوراتی که به آنها می دهند، می فرماید: اذهبا الی فرعون انه طغی * فقولا له قولا لیّنا لعله یتذکر او یخشی (سوره طه آیات 43 و 44)؛ دل سخت فرعون -که أنانیتش به جایی رسانده بود که به دعوی الوهیت برخاسته بود- باز با رفق و مدارا بهتر می توان به دست آورد. از این جهت می فرماید: بروید پیش فرعونِ سرکشِ یاغی، و با او با نرمی و رفق سخن بگویید، شاید این سخن نرم، او را متذکر یاد خدا کند و از روز جزا بترسد. (ر.ک: شرح حدیث عقل و جهل امام خمینی/ ص316) و از این باب است که پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «اعقل الناس اشدهم مداراه للناس و اذل الناس من اهان الناس» عاقل ترین مردم کسی است که بیشتر با دیگران مدارا کند و خوارترین مردم کسی است که آنان را مورد تحقیر و توهین قرار دهد. (سفینه البحار/ ج1/ ص 441)

آنچه سید الساجدین از خدای سبحان طلب می کند مرحله ای بالاتر از مدارای ظاهری است. ایشان از پروردگار طلب می کند که این مدارا و مهربانی ظاهری به محبت خالصانه و علاقه قلبی تبدیل شود.

در بخش دیگر این نیایش، حضرت ایشان از باری تعالی درخواست می کند رفتار و منش کسانی که با ایشان در ارتباط هستند را به روش کریمانه و رفتار بزرگوارانه تبدیل نماید. جناب سید علی خان کبیر، شارح صحیفه سجادیه در شرح این فراز از دعا می نویسد: اجابت کردن گاهی با بی احترامی و وهن است و گاه با احترام و اکرام.  آنچه امام سجاد علیه السلام درخواست دارد حسن رفتار و معاشرت بزرگ منشانه است و اینکه خدایِ مقلب القلوب، عدم قبول و پذیرش توسط کسانی که با آنها در ارتباط است را به خوش رفتاری و رعایت کرامت تبدیل کند. (ریاض السالکین/ ج3/ ص325)

در بخش پایانی این فراز از دعا نیز امام علیه السلام از خدا درخواست دارد که موجباتی فراهم آید تا ظلم از میان برود و بر اثر آن تلخیِ ترس از دل ها زایل گردد و شیرینی امنیت و آرامش جایگزین آن شود. این فراز که می توان گفت کنایه از اوضاع زمانه حضرت سجاد علیه السلام است، نشانه ای از وضعیت حاکم در آن عصر و زمان است و امام علیه السلام اوضاع زمانه اش را در قالب این دعا ترسیم نموده و از خدا تبدیل به احسن شدن آن را طلب می کند و درخواست دارد که ظلم و جور ستمگران را که باعث ایجاد ترس و دلهره در قلوب می شود را از میان برده و آرامش و حس امنیت را جایگزین آن نماید.

بی تردید از بزرگ ترین ظلم ها، ظلم و ستمی است که از جانب حاکمان بر مردم روا داشته می شود. حضرت علی علیه السلام در توصیف بدترین حاکمان و فرمانروایان، کسانی که انسان های نیک سرشت و پاک از شر آنها ترسان و بیمناک هستند را بدترین و پست ترین حکومت گران می داند: «شر الولاه من یخافه البریء» (خصال صدوق/ ص315)