در این اوضاع و احوال بود که حضرت محمد مصطفی (ص) به عنوان رسول خاتم از سوی خداوند به پیامبری مبعوث شد تا خط بطلانی بر انحطاط انسانیت بکشد که هیچ بیانی چون بیان شیوای قران نمی تواند این اتفاق ممتاز جهان را ترسیم کند آنجا که خداوند می فرماید: «هو الذی بعث فی الامیین رسولاً منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلالٍ مبین»؛  کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می‌ خواند و آنها را تزکیه می ‌کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می‌ آموزد هر چند پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند! (سوره جمعه/ آیه2)

حضرت امیر مومنان علی علیه السلام می فرماید: «وَلَمْ یَجْمَعْ بَیْتٌ وَاحِدٌ یَوْمَئِذٍ فِی الْاِسْلاَمِ غَیْرَ رَسُولِ اللّه وَخَدِیجَةَ وَاَنَا ثَالِثُهُمَا اَرَی نُورَ الْوَحْیِ وَالرِّسَالَةِ وَ اَشُمُّ رِیحَ النَّبُوَّةِ وَلَقَدْ سَمِعْتُ رَنَّةَ الشَّیْطَانِ حِیْنَ نَزلَ الْوَحْیُ عَلَیْهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا هَذِهِ الرَّنَّةُ فَقَالَ هَذَا الشَّیْطَانُ قَدْ اَیِسَ مِنْ عِبَادَتِهِ اِنَّکَ تَسْمَعُ مَا اَسْمَعُ وَتَرَی مَا اَرَی اِلاَّ اَنَّکَ لَسْتَ بِنَبِیٍّ وَلَکِنَّکَ لَوَزِیرٌ وَاِنَّکَ لَعَلَی خَیْرٍ؛ [در آن روزها] در هیچ خانه ای، اسلام راه نیافت، جز خانه رسول خدا (ص) و خدیجه. و من سوّمین آنان بودم، من نور وحی و رسالت را می دیدم و بوی نبّوت را استشمام می کردم. هنگامی که وحی بر پیامبر فرود آمد، ناله شیطان را شنیدم. گفتم: ای رسول خدا! این ناله کیست؟ گفت: شیطان است که از پرستش خویش مأیوس شد و فرمود: علی! تو آنچه را من می شنوم، می شنوی و آنچه را که من می بینم، می بینی؛ جز اینکه تو پیامبر نیستی؛ بلکه وزیر من هستی و به راه خیر می روی.» (بحار الانوار، محمّد باقر مجلسی، بیروت، مؤسسة الوفا، ج 18، ص 223، ینابیع المودّة، قندوزی، دار الاسوة، ج 1، ص 208)

امام خمینی(س) نیز این درس خوانده مکتب رسول معظم اسلام (ص) به بیان قران اشاره می کند و می گوید: «غایت بعثت همان است که خداى تبارک و تعالى در سوره «جمعه» فرموده است: هُوَ الَّذى بَعَثَ فِى الامِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ و یُزَکِّیهِم وَ یُعلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الْحِکمَةَ وَ إِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ. غایت بعثت اینهایى است که در این آیه شریفه ذکر مى ‏فرماید؛ مى ‏فرماید که خداى تبارک و تعالى آن خدایى است که مبعوث کرده است در بین شما از خود شما یک رسولى، یک فرستاده‏ اى و این فرستاده این چند امر را از طرف خدا باید انجام بدهد: یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ آیات خدا را بر مردم قرائت کند. قرآن آیات الهى است و انگیزه بعثت آوردن این کتاب بزرگ است و تلاوت کردن این کتاب بزرگ و آیه عظیم الهى است. گرچه همه عالم آیات حق تعالى هستند، لکن قرآن کریم فشرده از تمام خلقت و تمام چیزهایى[است‏] که در بعثت باید انجام بگیرد. قرآن کریم یک سفره ‏اى است که خداى تبارک و تعالى به وسیله پیغمبر اکرم در بین بشر گسترده است که تمام بشر از آن هر یک به مقدار استعداد خودش استفاده کند. (صحیفه امام؛ ج ‏14، ص 387)

در جای دیگری امام خمینی با اشاره به آمدن اسلام برای تربیت انسان در همه ابعاد می گوید: «روز بعثت روزى است که خداى تبارک و تعالى، موجود کاملى که از او کاملتر نیست و نمى‏ شود باشد مأمور کرد که تکمیل کند موجودات را، انسانها را که ابتداءً یک موجود ضعیف ناقص هست، لکن قابل این است که ترقى کند، انسان را مترقى کند. ابعاد انسان، ابعاد همه عالم است و اسلام براى تربیت انسان در همه ابعاد است‏.». (صحیفه امام؛ ج 12، ص 421)

امام همچنین می گوید: «کوشش انبیا و ایده بعثت در تمام قرنها؛ تربیت این موجود است. این موجودى که عصاره همه مخلوقات است و با اصلاح او اصلاح مى ‏شود عالم و با فساد او به فساد کشیده مى ‏شود. کوشش انبیا از اول تا آخر این بوده است که این موجود را به صراط مستقیم دعوت کنند و راه ببرند. نه همان هدایت و گفتن تنها، بلکه راهنمایى و الگو بودن خودشان در اعمال و در افعال و در اقوال، براى اینکه این موجود را به آن کمالى که لایق است برساند. (صحیفه امام، ج‏14، ص 7-8)

بر اساس باورهای اسلامی روز بعثت روزی است که حضرت رسول (ص) از طرف خداوند تبارک و تعالی به پیامبری برگزیده شد. آن زمان حضرت (ص) چهل ساله بود که در اقوال شیعیان روز بیست و هفتم سال 13 پیش از هجرت یا همان سال چهل عام الفیل نقل شده و در نزد اهل تسنن تاریخ مشخصی برای آن نیست و اعتقادشان بر ماه مبارک رمضان است که در روز آن اختلاف دارند، برخی معتقدند که این واقعه عظیم در شب هفدهم، برخی شب هجدهم و جمعی شب بیست و چهارم را شب مبعث می دانند.

در آن روز که پیامبر اکرم (ص) در غار حرا مشغول عبادت بودند، حضرت جبرئیل امین بر ایشان نازل شده و فرمودند: اقرا باسم ربک الذی خلق  و چون پیامبر (ص) فرمودند: خواندن نمی دانم باز هم جبرئیل تکرار کرد: اقرا باسم ربک الخلق.

امام هادی علیه السلام می فرمایند: «هنگامی که محمد صلی الله علیه و آله ترک تجارت شام گفت و آنچه خدا از آن راه به وی بخشیده بود به مستمندان بخشید، هر روز به کوه حرا می رفت و از فراز آن به آثار رحمت پروردگار می نگریست، و شگفتی های رحمت و بدایع حکمت الهی را مورد مطالعه قرار می داد.

به اطراف آسمان ها نظر می دوخت، و کرانه های زمین و دریاها و دره ها و دشت ها و بیابان ها را از نظر می گذرانید، و از مشاهده آن همه آثار قدرت و رحمت الهی، درس عبرت می آموخت.

از آنچه می دید، به یاد عظمت خدای آفریننده می افتاد. آن گاه با روشن بینی خاصی به عبادت خداوند اشتغال می ورزید. چون به سن چهل سالگی رسید خداوند نظر به قلب وی نمود، دل او را بهترین و روشنترین و نرمترین دلها یافت.

در آن لحظه خداوند فرمان داد درهای آسمان ها گشوده گردد. محمد صلی الله علیه و آله از آنجا به آسمان ها می نگریست، سپس خدا به فرشتگان امر کرد فرود آیند، و آنها نیز فرود آمدند، و محمد صلی الله علیه و آله آنها را می دید. خداوند رحمت و توجه مخصوص خود را از اعماق آسمان ها به سر محمد صلی الله علیه و آله و چهره او معطوف داشت.

در آن لحظه محمد صلی الله علیه و آله به جبرئیل که در هاله ای از نور قرار داشت نظر دوخت. جبرئیل به سوی او آمد و بازوی او را گرفت و سخت تکان داد و گفت: ای محمد! بخوان. گفت چه بخوانم؟

جبرئیل گفت: «نام خدایت را بخوان که جهان و جهانیان را آفرید. خدایی که انسان را از ماده پست (نطفه) آفرید. بخوان که خدایت بزرگ است. خدایی که با قلم دانش آموخت و به انسان چیزهایی یاد داد که نمی دانست.»

و از آن روز بود که رسالت حضرت ختمی مرتبت برای رها کردن انسان از پلیدی هایی که به دور خود جمع کرده بود آغاز شد.