بشیر اسماعیلی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد

دیپلماسی ایرانی: استیلای مجموعه های تلویزیونی و پیشی گرفتن مخاطبین آنها نسبت به سینما به روندی قابل مشاهده در سال های اخیر بدل شده است؛ به همین دلیل است که استیون اسپیلبرگ فیلمساز نامی هالیوود، عصر حاضر را« دوران تلویزیون » نامیده است. مجموعه تلویزیونی « مردگان متحرک Walking Dead » در زمره سریال هایی است که مخاطبین بیشماری در سراسر جهان و از جمله در ایران پیدا کرده است. در این نوشتار، پس از ذکر توضیحاتی اجمالی راجع به مفاهیم مرتبط با مجموعه، به پیام های سیاسی نهفته در این سریال و نکات قابل ملاحضه فرهنگی آن پرداخته می شود.

زامبی و ژانر پسا رستاخیزی

«مردگان متحرک» در گونه سینمایی «پسا رستاخیزی» ساخته شده است. بعد از جنگ جهانی دوم، بشر به این نتیجه رسید که انسان می تواند تمدن خود را نابود کند و آخر الزمان را محقق کند. گسترش سلاح های کشتار جمعی و تسلیحات هسته ای نیز در سالیان گذشته به این باور دامن زده است. ژانر پسارستاخیزی ، شرایطی را به تصویر می کشد که بنا بر حوادثی، بخش عمده ای از انسان ها از بین رفته و تعداد انگشت شماری باقی مانده اند .

در این میان، موجوداتی موسوم به زامبی ، از عوامل اصلی رقم خوردن شرایط پسا رستاخیزی در تولیدات اخیر هالیوود محسوب می شوند. زامبی ها انسانی هایی هستند که به دلایل نامعلوم، بعد از مرگ تبدیل به موجودات وحشی و تهی از عواطف و خصایل انسانی می شوند؛ زامبی ها سعی بر کشتن دیگر انسان ها و بدل کردن آنها به موجوداتی همانند خود دارند. نخستین بار فیلم «شب زندگان مرده» ساخته «جرج اندرو رومرو» در سال 1968، زامبی ها را در هالیوود به تصویر کشید. از آن تاریخ تاکنون، بارها و بارها از زامبی ها در تولیدات سینمایی و تلویزیونی استفاده شده و آثار زیادی از جمله سریال مورد بحث در این رابطه ساخته شده اند .

چرا هالیوود این چنین به «زامبی » علاقه مند است ؟

در منظر آمریکایی ها، تهدیدات امنیتی علیه خاک آمریکا از سوی کشورهای دیگر عملا منتفی است. مرزهای زمینی محدود و تفوق دریایی و هوایی آمریکا، به علاوه قدرت بازدارندگی قابل توجه این کشور، تهدیدات نظامی دشمنان خارجی را منتفی ساخته است. حتی بعد از متحول شدن مفهوم امنیت پس از وقایع یازده سپتامبر، هنوز این برداشت از غیر قابل نفوذ بودن آمریکا در هالیوود باقی مانده است. با این حساب، تهدیدات امنیتی علیه آمریکا در قالب موجوداتی فرازمینی و تخیلی نشان داده شده اند. فیلم «روز استقلال» به عنوان نمونه، به حمله گسترده موجودات فضایی به آمریکا اشاره دارد؛ یا در فیلم « 2012 » سیلاب های عظیم، این کشور را از میان می برد. در «من افسانه هستم» نیز ویروس کشنده ای که انسان ها را به هیولا بدل کرده، آمریکا را به نابودی کشانده است. در کنار اینها، زامبی ها هم از جله تهدیدات تخیلی هستند که در فیلم های دهه اخیر هالیوود به عنوان تهدید مهمی علیه مردم آمریکا معرفی شده اند. در کنار مورد فوق، دلیل دیگر شاید این باشد که آمریکایی ها از یک فروپاشی داخلی و اضمحلال اجتماعی، بیش از حمله خارجی در هراسند. همان طور که «ویل دورانت » می گوید: «هیچ تمدنی از هم نمی پاشد، مگر اینکه این فروپاشی از درون صورت پذیردز» آمریکا تجربه افول تمدن های نیایی خود یعنی یونان و روم را در اثر ناکارآمدی بنیان های اجتماعی از یاد نبرده است. از این روی زامبی ها شاید نماد افول تمدنی امریکا و زوال گفتمان غربی حاکم بر جهان تلقی شود.

عوامل ساخت سریال

شبکه تلویزیونی ای ام سی در میان شبکه های کابلی امریکا ، به ساختن سریال های ی با مفاهیم عمیق شناخته شده است. « برکینگ بد » ، « مد من » ، « بهتره به سال زنگ بزنی » و نیز همین مجموعه « مردگان متحرک » ، از تولیدات ای ام سی هستند که در سایه موفقیت چشمگیر آنها ، کوشیده اند مفاهیم سیاسی – اجتماعی مد نظر سازندگان را به مخاطبین منتقل کنند. از طرف دیگر ، « فرنک دارابونت » به عنوان طراح و پدید آوردنده « مردگان متحرک » ، پیشتر با ساختن فیلم هایی همچون « رهایی از شاوشنگ » و « مسیر سبز» ، نشان داده است به بیان مفاهیم دینی ، اجتماعی و سیاسی در آثار خود دلبستگی زیادی دارد .

واقع گرایی و نظام بین الملل «هابزی»

« هابز» نظام بین الملل را با «وضعیت طبیعی » قبل از تاسیس دولت مقایسه می کند . از دیدگاه او شرایط « انسان به مثابه گرگ انسان » ، در رابطه با واحد های مستقل سیاسی یا همان کشور ها صدق می کند . بنابراین در چنین شرایط حادی ، مهمترین مسایل برای کشور ها عبارتند از : امنیت و حفظ بقا . علاوه بر این اعتماد و همکاری در نظام بین المللِ مبتنی بر آنارشی ، به مقوله ای بسیار نادر و دیریاب بدل می شود . لذا دولت ها برای حفظ امنیت و منافع ملی شهروندانشان ، باید در وضعیت هرج و مرج آمیز جهانی ، قوی و قوی تر شوند ؛تنها ازین رهگذر است که بقا و نجات آنها میسر می شود. مجموعه «مردگان متحرک » ، به ویژه بعد از فصل دوم گویی به کلاس درس واقع گرایی بدل می شود . گروهی از انسان های بازمانده ، در شرایطی که زامبی ها همه جا را پر کرده اند می کوشند تا برای بقای خود و خانواده شان ، محل های امنی پیدا کنند . این گروه ، «ریک » که پیش از بروز حادثه معاون کلانتر یکی از شهر های آتلانتا بوده است را به عنوان رهبر خود بر می گزینند . از آن جایی که زندگی در یک مکان محصور و مجهز به دیوار و حصار برای ممانعت از ورود زامبی ها و حفظ بقا حیاتی است ،« ریک » و همراهانش می کوشند تا چنین مکانی را برای خود مهیا کنند . در عین حال دیگر انسان ها برای حفظ بقای خود می کوشند تا به کمپ های دیگران دست درازی کرده و آنها را تسخیر کنند . اینجاست که کمپ ها مثل مرز های ملی و قلمرو های داخلی در نظام بین الملل ، اهمیت والایی می یابند و حفظ امنیت آنها در برابر بیگانگان ، مثل حفظ امنیت ملی حیاتی جلوه می کند . با این اوصاف ، در «وضعیت طبیعی » هابز که به آن اشاره شد ، یعنی نظامی فاقد قدرت فائقه و قانون فراگیر ، چنین مدلی برای ادامه زندگی بوجود می آید : هدف اصلی : حفظ بقا . اولویت نخست : امنیت . ابزار مهم حفظ امنیت : تقویت قوای دفاعی. «ریک » و همراهانش برای حفظ جان خود و خانواده خود ، ناگزیر از پیروی از مدل فوق هستند . مدلی که در حقیقت ، سال هاست توسط واقع گرایانی مثل «کنت والتز » و « هانس مورگنتا » برای بقا کشور ها توصیه و تجویز می شود

آیا « مردگان متحرک » به نو محافظه کاران گرایش دارد ؟

از فصل پنج به بعد این مجموعه ، «ریک » و گروهش به کمپ امن و محصوری به اسم « الکساندریا » می رسند . رهبری این کمپ با زنی است که می کوشد با حفظ اصول دموکراتیک ، جامعه کوچک خود را ادراه کند . ساخت این فصل در زمانی صورت گرفته است که احتمال به ریاست جمهوری رسیدن هیلاری کلینتون در آمریکا قوت گرفته بود . رهبری الکساندریا ، از حیث ظاهر و عملکرد ، کلینتون را تداعی می کند . اما زمانی که « ریک » به آنها می رسد ، سستی ها و نا آمادگی او در اداره این کمپ عیان می گردد . « ریک » به آنها می آموزد که برای حفظ بقا ، باید امنیت خود را از طریق قوی تر شدن تضمین کنند . او خاطر نشان می کند که در وضعیت خطرناک و ناپایداری که اطراف آنها را فراگرفته است ، برای جلوگیری از تعرض زامبی ها و انسان ها به جامعه خوشبختی که در کمپ برای خانواده ها فراهم آورده اند ، باید قدرتمند ، بی ترحم و آماده برای جنگ بود .

پیام جمهوریخواهان به طور عام و به خصوص نو محافظه کاران برای آمریکا ، کمابیش به همین شرح است ؛ بسط قدرت آمریکا و پرهیز از رهبری ضعیف و سازشکارانه دموکرات هایی همچون اوباما یا کلینتون که موجبات به خطر افتادن امنیت ملی و ارزش های آمریکایی را توسط دشمنانی که خارج از مرز های این کشور هستند فراهم می آورد . پیام «مردگان متحرک » برای صد ها ملیون ببینده اش در آمریکا و خارج از آن ، اهمیت نیروی نظامی برای بقا در شرایط بربر گونه و متوحش دنیاست . پیامی که با اقبال به راست گرایی نوین در غرب ، ظاهرا این روز ها مسموع تر پیام هایی مبتنی بر نوع دوستی ، اعتماد و همکاری بین المللی است.