جماران: آن چه در پی می آید گفت و گوی پرتال امام خمینی با حجت الاسلام و المسلمین مستوفی مدیر گروه معارف موسسه تنظیم و نشر آثار امام(س) پیرامون عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است.

س: در قیام امام حسین (ع) هم از احساس و عاطفه سخن گفته می شود و هم از عقلانیت و چون تمام مسائل دینی بر مبنای عقلانیت تعریف می شوند به طور طبیعی این قیام نیز برمبنای عقلانیت دینی شکل گرفته است. حال این سوال مطرح می شود که چه کار کنیم تا این قیام ثمربخش باشد. امام خمینی (س) میفرمایند:ظلم ستیزی، سازش ناپذیری با ظلم، احساس مسئولیت، جهاد علیه ظلم از علل قیام امام حسین (ع) می باشد و عزاداری امام حسین (ع) بزرگترین تظاهرات دینی در احیای این عوامل است.لطفا در این موضوع نظرتان را بفرمایید؟

ج: بحث در قیام اباعبدالله الحسین -علیه السلام- همانطور که اشاره کردید گسترده و دارای ابعاد مختلفی است مطلبی را به عنوان یک سؤال مطرح کردید که چه کنیم این قیام اثربخش باشد. ببینید اثربخشی قیام به ما نیست. قیام اباعبدالله الحسین اثر خودش را داشته و دارد، باید ببینیم که ما چگونه می توانیم از این قیام استفاده کنیم والا اثر بخشی قیام امام حسین (ع) اثر خودش را داراست. ما چگونگی بهره برداری خودمان از این قیام را میتوانیم مورد بحث قرار بدهیم و یا اینکه بگوییم چه اثراتی قیام امام حسین (ع) در زندگی مسلمین در احیای اسلام، در مبارزات، حق جوییها و حق طلبی های مردم جهان،بخصوص مسلمانها و شیعیان داشته است. نکته قابل توجه این است که حرکت انبیا و اولیای الهی در جهت تحقق اهداف مهم شرایع یا ادیان یعنی رسیدن انسانها به سوی توحید و کمال انسانیست می باشد و قیام اباعبدالله الحسین نیز جدای از این مسیر کلی انبیا و اولیا نیست. همه انبیا و اولیا نقش های مختلف و تأثیرهای مختلف داشته اند و بعضی ها اثر و نقش شان بسیار شفافتر، روشنتر، مؤثرتر و گستردهتر بوده است. شاید بتوان گفت در تاریخ حرکت انبیا و اولیای الهی قیام امام حسین (ع) از بزرگترین و بلکه مهمترین تأثیرگذاری را داشته است. امام -علیه السلام- شریعت و دین رسول الله را که میرفت تا با حرکتهای انحرافی حاکمان و تفسیرها و تحلیلهای غلط ناآگاهان به سوی یک دین دور از زندگی و صحنۀحیاتبخش جامعه انسانی تبدیل شود، آن را از این دور شدن نجات داد و به صحنه تأثیرگزاری زندگی انسانها برگرداند. که خودِ عبدالله الحسین فرمودند که "لم یستقم دین محمد..." اگر امروز دین محمد جز به قتل و کشته شدن من برقرار نمی شود، ای شمشیرها جانم را بگیرید. یعنی خون اباعبدالله در پای این درخت پژمرده شده و رو به افول، ریخته شد و آن را بارور کرد، تا امروز که نزدیک 1400 سال از آن می گذرد.

س: امام خمینی (س) می فرمایند، سید الشهداء نهضت‏ عظیم‏ عاشورا را برپا نمود و با فداکاری و خون خود و عزیزان خود، اسلام و عدالت را نجات داد و دستگاه بنی امیه را محکوم و پایه ‏های آن را فرو ریخت. و یا میفرمایند، اگر فداکاری پاسدار عظیم الشأن اسلام و شهادت‏ جوانمردانه‏ پاسداران بزرگ و اصحاب فداکار او نبود، اسلام در خفقان بنی امیه و رژیم ظالمانه آنان وارونه معرفی می‏شد، و زحمات نبی اکرم- صلی اللَّه علیه و آله- و اصحاب فداکارش هدر می ‏رفت. آیا این مطالب همان وجهه ظلم ستیزی است که از دستورات اسلام می باشد و آیا عدالت و نجات اسلام از اهداف و نتایج قیام عاشوراست.

ج: بله، عرض کردم، البته این در حد یک به اصطلاح گفتگوی کوتاه نیست که ما نشان دهیم در سال 60 هجری و 61 هجری اسلام و مسلمین در چه وضعیتی قرار داشتند و حرکت رو به جلوی حاکمان در چه مسیری قرار داشت و تحریفهایی که پس از رسول الله -صلی الله علیه و آله و سلم- توسط افراد مختلف با انگیزه های مختلف بوجود آمد و عمدتاً بنی امیه که به حقیقت اسلام اعتقادی نداشتند و فقط به دنبال استمرار حکومت خود و سلطنت خود بودند، باید اسلام را از حقیقتش خالی می کردند تا بتوانند به حکومت و سلطنت خود ادامه بدهند.

اباعبدالله الحسین در نامه ای که در جواب کوفی ها می نویسد، می فرمایند، امام چه کسی است؟ امام حاکم به عدل است و دستورات حق را اجرا میکند ولی این حاکمان میخواهند بر مال و جان افرادمسلّط باشند، قصر و کاخ بسازند، سودجویی کنند و منافع فراوان ببرند و چون این خواسته ها با محتوای اصلی اسلام همراه نیست، با تحریف اسلام حکومتشان ادامه پیدا می کند. اگر این وضعیت خوب ترسیم بشود، معلوم می شود انحراف ها چه بوده گمراهی ها چه بوده و امام حسین (ع) چه چیز را روشن کرد و از بین برد و چه چیز را جایگزین کرد.البته این مباحث نیازمند بیان تاریخ و تفصیل آناست و در حد این گفتگوی مختصر نیست.

س: منظور از تحریف اسلام چه بود؟آیا مثلا مردم آن زمان شرابخوار شده بودند؟ یا اینکه ربا رواج پیدا کرده بود؟ انحراف این بود که نماز نمی خواندند؟ انحراف چه بود؟

ج: ظلم حاکم شد و عدالت از بین رفت.

س: ظلمها چیست؟

ج: حضرت امام (س) فرموده اند،لِیقوم النّاس بِالقسط. باید عدالت در بین مردم و در بین جامعه تحقّق پیدا بکند. یا جای دیگر می فرماید، سیّدالشهدا- سلام اللَّه علیه- از همان‏ روز اول‏ که‏ قیام‏ کردند برای این امر، انگیزه ‏شان اقامه عدل بود. فرمودند که، می‏ بینید؟ به معروف، عمل نمی‏ شود (یعنی همان انحرافی که شما اشاره می فرمایید) و منکر اجرا می گردد. انگیزه حضرت اباعبدالله (ع) این است که معروف را اقامه کند و منکر را از بین ببرد، انحرافات همه از منکرات است، جز خط مستقیم توحید هر چه هست منکرات است، اینها باید از بین برود و ما که تابع حضرت سیّدالشهدا هستیم باید ببینیم که ایشان چه وضعی در زندگی داشت، قیامش، انگیزه ‏اش نهی از منکر بود که هر منکری باید از بین برود.

س:استاد شما مطلب را به این صورت مطرح فرمودید که با توجه به سخنان حضرت امام، امام حسین (ع) برای اصلاح امور جامعه، جامعه ای که از اسلامِ ناب منحرف شده، جامعه ای که ظلم زده شده، جامعه ای که عدل در آن به فراموشی سپرده شده قیام کردند با این هدف که اسلام برگردد به مسیر اصلی خودش. حالا بفرمایید شیعه باید چگونه با این واقعه برخورد کند. شما فرمودید بزرگترین تظاهرات مذهبی در این راستا برگزار می شود. هر سال هم با شروع محرّم در جامعۀ شیعی خصوصاً جامعۀ ایران این مسئله دیده می شود. شما از محرّم شروع بفرمایید و نقش عزاداری های ما زیبایی هایش چه است و خطراتی که ممکن است داشته باشد چه می تواند باشد؟

ج: سخن این است که از اهل بیت عصمت و طهارت نقل شده است، یاد اباعبدالله الحسین را زنده نگه دارید و محافل و مجالس بزرگداشت امام حسین در طول سال و به ویژه در ایام محرّم برقرار بشود. آیا صرفاً این محافل و مجالس و عزاداری یک یادآوری خشک و حداکثر عاطفی و اشک ریختن است؟ یا از اینجا هدف بالاتری همراه این وجود دارد؟ و آن ساخته شدن انسان ها و جامعۀ انسانی و جامعۀ اسلامی و به طریق اولی' جامعه شیعی بر اساس این حقیقت است. حضرت امام در سخنانشان فرموده اند که در عین عزاداری به صورت سنّتی، اهداف امام حسین (ع) در این قیام یعنی ظلم ستیزی و اقامۀ عدل تبیین شود، عزادار امام حسین عزاداری است که ظلم نمی کند. یعنی باید ظلم نکند. با ظالم همراهی نداشته باشد و خود نیز ظالم نباشد. ما در هر برهه ای، در هر شرایطی باید این اهداف را در نظر بگیریم و مجالس و محافل و مراسم عزاداری های ما به گونه ای شکل بگیرد که احیاگر اسلام باشد احیاگر قرآن باشد ظلم ستیز باشد. پس نباید این مجالس و محافل، برخلاف این باشد. یعنی این مجالس و محافل بناست که طرفدار مظلوم باشد و خدای نکرده ظالم پرور نباشد! مجلس اباعبدالله الحسین (ع) باید در جهت ترویج مکتب حسین بن علی (ع) باشد؛ اسراف و تبذیر و مردم آزاری در آن نباشد.

ما نمی توانیم به نام حسین بن علی(ع) کاری بکنیم که خود حسین بن علی از آن کار دور است؛ مثلاً اباعبدالله الحسین در روز عاشورایش در اوج قیام به نمازش اهمیت می دهد؛ ما مجلس امام حسین را جوری برقرار کنیم که نمازهایمان از بین برود! اهل بیت امام حسین (ع) عفّت و عصمت را کاملاً رعایت میکردند؛ ما مجلس و محفل امام حسین(ع) را نباید جوری برگزار کنیم که آن مجلس به جای به مجلس عبادت به مجلس معصیت تبدیل بشود، خودآرایی و خودنمایی بشود. خب اینها خلافش است و حضرت امام (س)نیز به اینها توجه و تذکّر هم داده اند و حتّی گفته اند بلندگوها را خاموش کنید، از ساعت فلان مزاحمت نکنید. زیرا ما مجلس امام حسین(ع) را در جهت هدف امام حسین باید برقرار بکنیم نه در جهت مخالف هدف ایشان.

س: امام (س) فرموده اند، لعن و نفرین و فریاد از بیداد بنی امیه، فریاد بر سر ستمگران جهان و زنده نگهداشتن این فریاد ستم ‏شکن است. و یا فرموده اند، کربلا را زنده نگه دارید و نام مبارک سیّدالشهدا را زنده نگاه دارید که با زنده بودن او اسلام زنده نگه داشته میشود. چگونه می توان در عزاداری ها به این نکات توجه کرد؟

ج:این هم نکته بسیار مهمی است که نحوۀ عزاداری ما باید به گونه ای باشد که شأن و مقام و جایگاه امام حسین (ع) را بالا ببرد نه این که باعث وهم بشود، باعث شبهه بشود، باعث سؤال بشود، باعث تفرقه بشود و کارهایی بشود که درست عکس حرکت امام حسین است. ببینید در زیارت اربعین که از امام صادق علیه السلام ظاهراً هست جملۀ بسیار ارزنده ای وجود دارد، می گوید: اباعبدالله الحسین مهجه اش را، آن آخرین قطره های خونش را داد "لیستنقذ عبادک من الجهاله"تا این که بندگان تو را از جهالت نجات بدهد. یعنی حرکت امام حسین حرکتی است که آگاهانه است آگاه بخش است پس مجالس امام حسین هم باید مجالس آگاه بخشی، آگاهی دادن باشد و بندگان را و مؤمنین را از جهالت بیرون بیاورد؛از ضلالت و گمراهی بیرون بیاورد. از جهالت در معارف دینی، جهالت در مسائل اجتماعی، جهالت در ظلمها، جهالت در حق کشی ها، جهالت در روشهای غلط زندگی، از همۀ اینها.

س: حضرت امام (س) به تشکیل مجالس عزاداری سفارش کرده اند زیرا قیام امام حسین (ع) تعلیم سازندگی و کوبندگی و فنای ظالم و شکستن ستمکار است.لطفا در این رابطه توضیح دهید؟

ج: ببینید ما گاهی وقتها ظلم را در اوجش میبینیم آن ظالمان حاکم. دقت کردید؟ ولی حالا بعضی وقتها این ظلم در مراتب دیگر هم وجود دارد. ممکن است ما مثلاً در دوره ای قرار بگیریم که حاکمان، حاکمان ستمگر نباشند امّا ظلم های دیگری کوچک و بزرگ در جامعۀ ما و زندگی وجود داشته باشد. هدف امام حسین کلاً نفی ستم و ستمگری است و این نوع ظلمها هم باید جلویش گرفته بشود. مثلاًیک نمونه اش همین جلساتی است که بعضاً برگزار می شود و شبها مزاحمت برای مردم ایجاد می کند. حضرت امام (س) فرموده اند، گاهی پیش من اشخاصی می‏ آیند و شکایت می ‏کنند که تمام آرامش ما را بعضی از این گروه ها به هم می‏زنند و حتی‏ ما خواب‏ نداریم‏. شما می‏ خواهید یک کار عبادی بکنید، می‏ خواهید تظاهرات کنید، می‏ خواهید چه بکنید، تبلیغ کنید، دعا بخوانید شما، دعا بین خودتان و خداست. فرضاً بخواهید یک اجتماعی باشد که در آن اجتماع، دعا خوانده بشود، نباید بلندگوهای بزرگ را بیرون بگذارند و تمام افرادی که در این محله هستند یا محله‏ های دور هستند، رنج ببرند از این کار. اینها معصیت کبیره است.

س: استاد عزیز! حضرت امام (س) انتظاراتی از هیئت های عزاداری داشتند و مطالبی را فرموده اند که این مطالب واقعاً آموزنده است و اگر به این مطالب توجّه و عمل بشود می تواند ما را به اهدافی که نهضت امام حسین (ع) داشته، نزدیک کند. حضرت امام فرموده اند، لازم است در نوحه ها و اشعار مرثیه از ائمه - علیهم سلام الله - به طور کوبنده فجایع و ستمگری های ستمگران هر عصر و مصر یادآوری شود و یا فرموده اند، روضه را دست از آن برندارید که ما با روضه زنده هستیم و یا توصیه هایی داشته اند که، گویندگان پس از این که مسائل روز را گفتند، روضه را همان طور که سابق می‏ خواندند و مرثیه را همان طور که سابق می‏ خواندند، بخوانند و مردم‏ را مهیا کنند برای‏ فداکاری‏ و مسائلی از این قبیل. متأسفانه در حال حاضر بعضی رفتارها و تقلید از بعضی ترانه ها و مسائلی از این دست و همچنین رفتارهایی که باعث اذیت و آزار مردم می شود،می تواند به اهداف برگزاری مراسمهای عزاداری امام حسین (ع) لطمه بزند. برای این مسائل بفرمایید چه کار کنیم؟

ج: بله ببینید مجالس عزاداری امام حسین -علیه السلام- و همچنین دستجات عزاداری و یا هر برنامۀ دیگری که حتی به صورت تعزیه یا گونۀ دیگری از روشهای مختلف برای عزاداری امام حسین برگزار می شود در آنها باید خصوصیات و ویژگی هایی در نظر گرفته بشود که بین این مجالس و مجالس دیگری که به مناسبت های غیر مذهبی برگزار می شود، تفاوت وجود داشته باشد. یکی از مهمترین مسائل این است که حرکت امام حسین حرکت آگاهانه و آگاهی بخش است پس این مجالس نیز باید آگاهانه و آگاهی بخش باشد و از اشعاری استفاده شود که بتواند این آگاهی را منتقل کند. یعنی محتوای این برنامه ها باید محتوای مناسبی باشد. نکتۀ دیگر روضه خوانی هاست که حضرت امام (س) فرموده اند، روضه را به سبک سنتی بخوانند. ببینید روضه ها باید صحیح باشد نباید روضه ها یا اشعاری که برای روضه ها انتخاب می شود دون شأن اهل بیت (ع) باشد و یا چیزهای ناصحیح و غیرمستند و غیر معتبر گفته شود که موجب وهم شود یا خلاف واقع باشد. اینها باید رعایت بشود. به قول یکی از آقایون گفت که روضه های صحیح همان هاییست که اکثراً خوانده نشده. این چیزهایی که گفته می شود برای این است که ما می خواهیم ایجاد حزن و اندوه بکنیم درحالی که کربلای امام حسین (ع) به اندازۀ کافی حزن و اندوه و غم درش موجود است و نیازی نیست که ما برای ایجاد حزن و اندوه، افسانه هایی را بر آن بار کنیم. الحمدلله هم اشعار خوب و هم متن های خوبی برای روضه های صحیح داریم و مهم این است که مطالب مناسب را انتخاب کنیم تا اهداف حرکت امام حسین (ع) و عقلانیت دینی را داشته باشد و چیزهایی گفته نشود که با عقل، مقام ائمه (ع)، اخلاق و خیلی چیزهای دیگر سازش نداشته باشد و خلاف واقع باشد. اینها باید دقت بشود. و در عزاداری از چیزهایی که دور از شأن امام حسین (ع) است، پرهیز شود. مثلاً برخی تصویرها و تابلوها سندیت ندارند و دور از حقیقت است، نباید برای مردم ایجاد مزاحمت کرد. حرکت دسته های عزاداری در خیابان نباید مزاحم تردد ماشین ها شود، کسی می خواهد به خانه اش برسد، کار دارد.نباید مزاحم آرامش واستراحت افراد در آخر شبها شد. مردم ما به امام حسین (ع) علاقه مندند ولی ممکن است کسی مریض باشد، مسن باشد و صدا مانع استراحت او بشود، اینها را باید مراعات کرد.

س: نظرتان را درباره قمه زنی بفرمایید؟

ج: حضرت امام توصیه شان این بود که قمه زنی انجام نشود.

در خاتمه مطلب را با این فرمایش حضرت امام به پایان می بریم که، مجالس بزرگداشت سیّد مظلومان و سرور آزادگان که مجالس غلبۀ سپاه عقل بر جهل و عدل بر ظلم و امانت بر خیانت و حکومت اسلامی بر حکومت طاغوت است هرچه باشکوه تر و فشرده تر برپا شود و بیرق های خونین عاشورا و علامت حلول روز انتقام مظلوم از ظالم هرچه بیشتر افراشته شود.

انشاءالله خدا در این جهت و همۀ جهاتِ خیلی خوب به همۀ ما توفیق عنایت کند. والسّلام