متن حدیث و شرح آن:

رُوِيَ عَنِ الصَّادقِ عليه السّلام قَالَ: إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ فَانْظُرْ مَا سَلَكْتَ فِي بَطْنِكَ وَ مَا كَسَبْتَ فِي يَوْمِكَ وَ اذْكُرْ أَنَّكَ مَيِّتٌ وَ أَنَّ لَكَ مَعَاداً.[1]

امام صادق(صلوات الله­ عليه) فرمودند: آنگاه كه در بستر خود مأوا گرفتي، بنگر كه چه چيزي در شكم خود جاي داده ‏اي؟ و در آن روز چه چيزي به ‏دست آورده‏ اي؟ و به ياد آور كه روزى خواهى مرد و براي تو معادى خواهد بود.

شرح حدیث: «إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ»؛ آرام گرفتن در بستر،اشاره است به شبي كه انسان روزش را سپري كرده،‌كارهايش تمام شده و حالا مي خواهد استراحت كند. حضرت مي فرمايد: آن‏گاه كه به بستر رفتي و آرام گرفتي، «فَانْظُرْ»؛ ‌دقت كن؛  

اوّل: «فَانْظُرْ مَا سَلَكْتَ فِي بَطْنِكَ»؛ ببین امروز چه خوردي و در شكم خود جای دادی؟

دوم: «وَ مَا كَسَبْتَ فِي يَوْمِكَ»؛ ببین امروز چه چيزي به ‏دست آوردي و از كجا آوردي؟ صبح رفتي دنبال كار، حالا که كارهايت تمام شده و آخر شب مي خواهي بخوابي، اينجا اوّل دقّت كن، ببین چه چيزي خوردي، ‌چه چيزي بردی و از كجا آوردي؟ حالا که به این چیزها فكر كردي و دقّت کردی، آیا تمام می شود؟ نه! بعدش به دو چيز ديگر هم فكر كن.

«وَ اذْكُرْ أَنَّكَ مَيِّتٌ»؛ بعد از اينكه خوب فكر كردي که چه چيزي خوردي و ‌چه چيزي بردي، به یاد بیاور ‌که آخرش خواهی مُرد. «وَ أَنَّ لَكَ مَعَاداً»؛ وقتي هم كه مُردي کار تو تمام نشده، بلکه بر مي گردي. «معاد» بازگشت است. یعنی قيامتي هم هست که آنجا بايد حساب پس بدهي.

محاسبه يكي از امور معرفتي ما است. حضرت در اینجا يك نوع خاصّ محاسبه را تعليم مي دهد و آن «محاسبه روزانه» است. اين محاسبه روزانه نقش سازندگي دارد. محاسبه روزانه خیلی هم آسان است و مدّت زمان زیادی هم طول نمي كشد. به دقيقه هم نمي كشد. مگر اينكه كسي در آن روز خودش خيلي به تعبير من «شلنگ – تخته» انداخته باشد كه نتواند به اين زودي ها ‌به حساب روزانه ‏اش برسد. وگرنه محاسبه روزانه خيلي آسان است. بله، آن بيلان سالانه است كه آدم نمي تواند به آسانی حساب كند. اما محاسبه روزانه آسانِ آسان است. حضرت سفارش مي كند که ببین امروز چه خورده ‏ای، از كجا آورده ‏ای، بعد هم به فكر اين باش که ‌آخرش مي‏ ميري و قيامتی هم داري.

اين محاسبه روزانه نقش سازندگي دارد. يعني به انسان براي روز بعد تنبّه مي دهد. انسان حساب كار خودش را مي كند و چه بسا گاهي هم نعوذ بالله‏ اگر خطايي كرده، ‌همين موجب پشيماني و استغفارش مي شود. ما در معارف مان «استغفار شبانه» داریم. نقل شده که رسول اكرم (صلّي الله عليه و آله و سلّم) هرشب هفتاد بار  ‏و در روايتي ديگر صد بار‏ استغفار مي‏ كردند. البته در روز هم ايشان استغفار مي كردند. اگر پيغمبر خدا شب‏ ها هفتاد بار استغفار كند،‌ ما اگر هفتاد هزار بار هم استغفار كنيم باز هم كم است. وقتی پيغمبر هفتاد بار استغفار می ‏کند، حساب من و تو معلوم است! ما در روايات داريم که حضرت هم در روز و هم در شب «استغفار» مي ‏كردند. تعدادش هم در تاريخ ثبت شده است. بنابر این، اين محاسبه روزانه نقش سازندگي دارد. انسان باید محاسبه روزانه داشته باشد، ‌براي اينكه دست و پاي خودش را جمع كند.

[1]. بحارالانوار، جلد 68، صفحه 267 – مشكات الانوار ص89

 * مسجد جامع بازار تهران

*حوزه نیوز