کمیت و کیفیت سرانه مطالعه در ایران همواره موضوعی برای بحث، شوخی، تحلیل، پژوهش، تمسخر و... در میان بسیاری از ایرانیان بوده است. آمارهایی که تاکنون دراین‌باره منتشر شده چنان متفاوت و دور از هم است که جنبه گروتسک‌گونه موضوع سرانه مطالعه را تشدید می‌کند.
روزنامه «دنیای اقتصاد» در ادامه نوشت: « گروتسک یک مفهوم رایج در شیوه‌شناسی طنز ادبی است و به ساده‌ترین بیان به معنی اختلاط شوخی و تراژدی به‌ کار می‌رود. آمارهای مطالعه روزانه در ایران از ۲ تا ۷۹ دقیقه متغیر است. به نظر می‌رسد که این اختلاف عجیب و غریب بیشتر از هر چیز نشان‌دهنده تقلای برخی مسئولان برای ارائه تصویری بهتر از مطالعه در جامعه از یک سو و تلاش برخی دیگر برای هر چه بیشتر بحرانی‌تر جلوه دادن واقعیت است.
چند سال پیش در برخی از سایت‌های اینترنتی اعلام شد که سرانه مطالعه در ایران ۲ دقیقه در سال است که البته بیشتر به یک شوخی شبیه بود. در همان زمان دبیر کل نهاد کتابخانه‌های عمومی اعلام کرد که آمار مطالعه در ایران ۷۹ دقیقه در روز است! 
این مقام مسئول همچنین اعلام کرد که در این میزان، سرانه مطالعه کتب درسی، کتب ادعیه، قرآن، صفحات مجازی و هر چیزی که به خواندن ربط داشته باشد، لحاظ شده است اما این آمار خوش‌بینانه اعتراض بسیاری از رسانه‌ها و چهره‌های فرهنگی را به دنبال داشت. 
این اعتراض‌ها سرانجام چند دقیقه‌ای از آمار نهاد کتابخانه‌های عمومی را کم کرد و بالاخره اعلام شد آمار سرانه مطالعه ایران ۷۵ دقیقه و ۳۴ ثانیه محاسبه شده که ۱۵‌ دقیقه و ۱۷ ثانیه به کتاب، ۲۱ دقیقه و ۳۱ ثانیه برای قرآن و ادعیه، ۳۲ دقیقه و ۳۶ ثانیه روزنامه و ۵ دقیقه و ۴۲ ثانیه به نشریه‌خوانی اختصاص پیدا کرده است. این آمارها هر دو فضای مجازی و فیزیکی را شامل می‌شد.
پیشنهاد سنجش شاخص‌های فرهنگی در سرشماری امسال
لازم است که مدیران فرهنگی کشور با اتکا به تعریف جهانی سرانه مطالعه کتاب ترجیحا در جریان سرشماری‌ نفوس و مسکن که هر پنج سال در ایران انجام می‌شود و امسال نیز انجام خواهد شد، برخی از شاخص‌های فرهنگی از جمله میزان مطالعه هر ایرانی در طول روز را نیز ارزیابی و بررسی کنند. 
این یک ضعف بزرگ برای کشور است که در بسیاری از شاخص‌ها به‌ ویژه شاخص‌های فرهنگی آمارها و ارقام متقن و دقیقی وجود ندارد و آمار سرانه مطالعه در کشور این چنین از ۲ دقیقه در سال تا ۷۹ دقیقه در روز متغیر است. به هر حال امید می‌رود که امسال همزمان با سرشماری نفوس و مسکن برخی شاخص‌های فرهنگی نیز در کنار شاخص‌های اجتماعی به‌ صورت مستقیم از جامعه جمع‌آوری و بررسی شود. 
به هر حال اختلاف زیاد میان آمارها و تعاریفی که از میزان و نوع مطالعه وجود دارد، امکان اعتماد به هر یک از آمارهای ارائه شده را کاهش داده است. با این همه و به‌ رغم اختلاف‌ زیاد میان آمارها، بعضی از آنها را می‌توان نزدیک‌تر به واقعیت دانست. 
در میان عدد و رقم‌هایی که تاکنون ارائه شده است اما زمان ۱۲ تا ۱۵ دقیقه بیشترین فراوانی را در میان این آمارها دارند و علی‌الحساب می‌توان به عنوان یک آمار موقت از آن استفاده برد. در این گزارش بر این اساس و همچنین با توجه به مقدمات و تعاریفی که در ادامه خواهید خواند، زمان ۱۳ دقیقه‌ای مطالعه روزانه ایرانیان را به عنوان مبنا قرار خواهیم داد.
نگاهی دقیق‌تر به مفهوم سرانه مطالعه
عام‌ترین تعریف از سرانه مطالعه میانگین مدت زمان مطالعه یک نفر در یک شبانه‌روز است. در این حالت میزان مطالعه همه افراد یک جامعه را با هم جمع و سپس نتیجه را بر تعداد افراد آن جامعه و تعداد روزهای در نظر گرفته شده تقسیم می‌کنند. 
برای مثال سرانه مطالعه ۱۳ دقیقه‌ای به این معنی است که در ایران ۸۰ میلیون نفری هر روز بیش از ۱۷ میلیون ساعت مطالعه انجام می‌شود. از این میزان به‌ طور میانگین به هر یک نفر ۱۳ دقیقه وقت می‌رسد اما لزوما همیشه این تعریف صادق نیست و می‌توان به جای مدت زمان از تعداد کتاب‌های خوانده شده یا تعداد صفحات خوانده شده در طول روز نیز برای تعریف سرانه مطالعه بهره جست.
سرانه‌های مطالعه در جهان
در بسیاری از کشورهای جهان منظور از مطالعه صرف مطالعه کتاب است. از این نظر مطالعه روزنامه‌ها، سایت‌ها، ادعیه و... مورد نظر نیست اما برخی دیگر از کشورها مطالعه روزنامه‌ها و سایت‌های خبری-تحلیلی را نیز در آمارهای خود لحاظ می‌کنند. به هر حال بر اساس تحقیقات به عمل آمده و با تکیه بر هر دو تعریف از مطالعه، کشورهای جهان سوم کمترین سرانه را به خود اختصاص می‌دهند. در این کشورها بیشتر افراد مطالعه نمی‌کنند و استفاده و ترویج محصولات فرهنگی نهادینه نشده است. 
بسیاری این اختلاف آماری را یکی از شاخص‌های مطرح برای تعیین سطح سواد کشورهای جهان در نظر گرفته‌اند. گاردین به تازگی جدولی از باسوادترین کشورهای جهان را منتشر کرده که در نوع خود جالب است و می‌توان ارتباط این رتبه‌بندی را با رتبه‌بندی‌هایی که از سرانه مطالعه در ادامه خواهید خواند، بررسی و ارزیابی کرد. 
این تازه‌ترین رده‌بندی کشورهای جهان بر اساس شاخص میزان سواد بود که یکی از سنجه‌های مهم این شاخص میزان مطالعه است. در ادامه اطلاعات و رتبه‌بندی‌های کشورهای جهان را بر اساس هر دو تعریف از مطالعه خواهید خواند.
سرانه مطالعه کتاب در جهان
یکی از منابع موثقی که می‌توان میزان زمان اختصاص داده شده برای مطالعه را از آن استخراج کرد، گزارش‌های آماری مرکز بین‌المللی مطالعات گذران وقت است. بر اساس تحقیقی که این مرکز در سال ۲۰۱۰ در ۲۲ کشور انجام داده است، بیشترین زمان اختصاص داده شده برای مطالعه کتاب در بین مردمان جهان مربوط به کشور فنلاند با ۴۴ دقیقه در روز است.
سرانه مطالعه با معنای عام
در این شاخص هم مطالعه کتاب در نظر گرفته می‌شود و هم مطالعه روزنامه و نشریات دیگر. از این نظر رتبه‌بندی کشورهای برتر با این تعریف دچار تغییرات قابل توجهی می‌شود. میزان سرانه مطالعه ایران که در این گزارش آمار سرانه ۱۳ دقیقه‌ای را لحاظ کردیم، در این رتبه‌بندی قابل ارزیابی و مقایسه است. 
این جدول اطلاعات مربوط به مطالعه را در چند کشور مختلف نشان می‌دهد و یک رتبه‌بندی جهانی نیست. به این معنی که در میان این رتبه‌ها، بسیاری دیگر از کشورها را می‌توان نوشت که میزان مطالعه بالایی دارند اما برای نمونه چند کشور را بر اساس میزان مطالعه کتاب و نشریات و... دسته‌بندی کرده‌ایم تا تصور روشن‌تری از میزان مطالعه در ایران و این کشورها به دست بیاید.
یک پایان‌بندی
در بیشتر کشورهای توسعه‌نیافته به‌ دلیل وجود تنگ‌نظری‌ها و در نظر گرفتن دستمزد بسیار پایین برای کارهای فرهنگی، نویسندگان و ناشران تمایلی به تولید کتاب ندارند. نویسندگانی که کتاب‌هایشان در کشورهای دیگر با استقبال روبه‌رو می‌شود اما در کشور خودشان ماه‌ها و سال‌ها در کتابفروشی‌ها می‌ماند هیچ انگیزه‌ای برای نوشتن کتاب بعدی ندارند یا ناشرانی که با وجود هزینه بسیار در انتشار کتاب سود چندانی نصیبشان نمی‌شود.
به هر حال درباره میزان مطالعه در ایران هر چند آمارهای ضد و نقیضی از سرانه مطالعه به گوش می‌رسد اما واقعیت این است که وضعیت مطالعه با توجه به تیراژ کتاب‌ها و... بحرانی است. با این که رشد علمی در کشور در وضعیت مناسبی قرار دارد اما همه افراد جامعه مطالعه نمی‌کنند و سطح آگاهی‌های افراد فاصله عمیقی با یکدیگر دارد. 
بنابراین مطالعه فقط در بین شمار اندکی از ایرانیان جریان دارد و حتی بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان نیز جز کتاب درسی مطالعه دیگری ندارند. متاسفانه نظام آموزشی نیز دانش‌آموزان را به مطالعه تشویق نمی‌کند و از سوی دیگر محصولات فرهنگی و کتاب جزو کالاهای لوکس به شمار رفته و در سبد خانوارها قرار ندارد. در این وضعیت کودک و نوجوان فقط برای رفع تکلیف و آن هم از روی اجبار تکالیف درسی را انجام می‌دهد. 
از آنجا که مطالعه در دوران کودکی یکی از عناصر اصلی و تاثیرگذار در شکل‌گیری شخصیت کودک است، آشنا کردن کودکان با کتاب و کتابخوانی تاثیر بسزایی در رشد و تکامل هر چه بیشتر کودکان در تمامی ابعاد شخصیت می‌شود. بنابراین توجه به این مهم موجب تربیت افرادی سالم و در نهایت شکل‌گیری جامعه سالم خواهد شد.

  تعداد بازديدها: 1204

    نسخه قابل چاپ