جماران، در مقدمه ناشر در کتاب فروغ معرفت آمده است که عرفان اسلامی یکی از رشته‌های اصلی علوم اسلامی شمرده می‌شود. دانشی که از چشمه زلال قرآن و سخنان پیامبر اکرم6 و اهل بیت معصوم ایشان جوشیده و در درازای تاریخ پُر افت‌وخیز خود همچنان «استاده چو شمع» و از فروغ خود جان‌های پاک و مشتاق را متوجه جان جانان ساخته است.

امام خمینی(س) عالمی ربّانی، که علاوه بر مقامات معنوی و تقوایی پذیرفته شده‌ای که داشت؛ در تمامی رشته‌های اصلی علوم اسلامی در دو بخش علوم عقلی و نقلی، به مقامات عالی نائل آمده بود. او عارفی فیلسوف و فقیهی اصولی و مفسری اخلاقی بود، که علاوه بر توفیق ده‌ها سال تدریس موفق و پرثمر در دو حوزه بزرگ قم و نجف؛ کتاب‌های علمی بسیار ارزشمندی در موضوعات اخلاق و عرفان، فقه و اصول از خود بر جای گذاشته است.

ایشان در حوزه علمیه قم که با مدیریت و محوریت فقیه مدبّر معتدل، آیت الله مؤسس مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری1 تجدید حیات کرده بود، علاوه بر بهره‌مندی از مکتب فقهی آیت الله حائری، از گنجینه عرفان سلف و میراث‌دار مکتب عرفانی اصفهان و تهران حضرت آیت الله میرزا محمد علی شاه‌آبادی (اعلی الله مقامه) بهره‌های بس فراوان برده است. او توانست در تمامی سال‌های اقامت رمز‌آلود آیت الله شاه‌آبادی در حوزه علمیه قم از محضر عرفان او مستفیض شود.

بخش مهمی از میراث علمی و ارزشمند امام خمینی، آثار عرفانی ایشان است، که یکی از مهم‌ترین آن‌ها کتاب شریف «مصباح الهدایة الی الخلافه والولایة» می‌باشد.

کتابی که علی رغم حجم نه چندان زیاد و مفصّل آن، از محتوایی عمیق و رفیع برخوردار است و بسط و تعمیق مباحث بلند عرفانی آن نیازمند شرح، تبیین، توضیح و تفسیر است.

آنچه شما خواننده فرهیخته پیش‌رو دارید و عنوان «فروغ معرفت» بر آن نهاده شده، شرح کتاب «مصباح الهدایه» توسط استاد برجسته علوم عقلی ـ به‌ویژه عرفانی ـ در حوزه علمیه قم حضرت حجت الاسلام والمسلمین استاد سیّد یدالله یزدان‌پناه می‌باشد که زحمت تدوین و تنظیم آن را جناب حجت الاسلام سعید هلالیان بر عهده داشته است.

مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی با تشکر فراوان از استاد یزدان‌پناه و نیز جناب آقای هلالیان، محصول زحماتشان را به مشتاقان مباحث عرفانی و علاقه‌مندان اندیشه‌های امام خمینی تقدیم می‌دارد.

امید که از این پس نیز شاهد آثار فاخر دیگری از استاد ارجمند و دیگر صاحب نظران در شرح و بسط مبانی فکری و نظری امام خمینی باشیم.

*** مقدمه مؤلف

بنیان­گذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی;، شخصیّت بی­نظیری بود که معادلات جهانی عصر حاضر را به هم ریخت و اسلام و مسلمانان را به جایگاه شایسته بین­المللی خویش بازگرداند. امام راحل; با ارائه اندیشه جمهوری اسلامی و مردم­سالاری دینی در برابر تفکّر لیبرال ـ دموکراسی، و طرح ولایت فقیه در مقابل ولایت طاغوت، و اقدام در این راستا توانست راهی نو فراروی جهانیان قرار دهد. با استمرار این اندیشه و اقدام زیر سایه رهبری هوشمندانه مقام معظم ولایت، حضرت آیت­الله خامنه­ای مدّ ظلّه العالی، این حرکت الهی میوه­های شیرین و آثار دلنشین خود را در جهان نشان داده است که همه شاهد آن می­باشیم.

به هر روی، امام خمینی;، «روح خداوندی» بود که در کالبد عصر کنونی دمیده شد و همچون عیسی مسیحu جان­ها را احیاء نمود و مایه شور و نشاط و جنبش و عشق به دین و معنویّت گردید. پس از این حرکت الهی ـ که خود در معنویّت و توحید ریشه داشت و از سویی، عمق بحران معنوی عصر کنونی را نشانه گرفته بود ـ رویکرد «معنوی ـ توحیدی» قدرتمندی پدید آمد و تشنگی معنوی گسترده­ای، خود را در جامعه و جهان نمایان کرد. به‌طور طبیعی، این تشنگی گسترده نیازمند پاسخی در خور خواهد بود، پاسخی که در عرفان ناب اسلامی ریشه داشته باشد.

حضرت امام; ـ که خود متخصّصی کارآزموده و مجتهدی نواندیش در علوم و فنون عرفانی بود ـ پیشتر آثار فاخر فراوانی را در این زمینه فراهم آورده بود که تألیفاتی همچون، شرح دعای سحر، مصباح­ الهدایة إلی الخلافة والولایة، التعلیقه علی الفوائد الرضویة قاضی سعید قمی، تعلیقات علی شرح فصوص­ الحکم و مصباح ­الأنس، آداب‌الصلوة، سرّ الصلوة، شرح چهل حدیث، و ... از زمره آن‌ها می­باشد. این آثار می­تواند چشمه زلالی باشد که تشنگی پدیدآمده یادشده را برطرف نماید.

در این میان، کتاب ارجمند مصباح ­الهدایة إلی الخلافة والولایة در باب معارف الهی، از عمق و ظرافت و نکته­سنجی­های شگرفی برخوردار است. این اثر گرانقدر، اندیشه ناب خلافت، ولایت، و رسالت را در عمیق­ترین ساحت­ها مورد کاوش قرار داده و در این کاوش از مباحث ژرف عرفان نظری بهره گرفته و به شرح غامض­ترین روایات اهل­بیت عصمت و طهارتG پرداخته است. در عین حال، کتاب یادشده به صورت موجز و فشرده نگاشته شده است. به دلیل اموری همچون عمق مسأله، نوآوری­های ویژه مؤلّف;، و ایجاز نگارش، به‌طور طبیعی، گرد غموض و پیچیدگی بر چهره این اثر شریف نشسته است.

به دلایل یادشده، لازم بود که این کتاب ارزشمند، سطر به سطر ترجمه و شرح گردد تا تشنگان کوی محبّت و ولاء و عاشقان توحید و ولایت، بهتر و بیشتر از آن بهره گیرند. بر این اساس، هنگامی که مسئولان محترم مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی; در اوایل سال 1385 ش، از این حقیر درخواست نگارش شرحی بر یکی از آثار معظم­له را نمودند، این حقیر پیشنهاد شرح این کتاب را عرضه کرد که مقبول افتاد.

تلاش این ضعیف در شرح کتاب یادشده بر این بود که دایره مخاطبان را عام­تر در نظر گرفته و سرورانی را که تا حدودی از آموزه­های عرفان نظری بهره برده­اند و یا توانایی درک این آموزه­ها را دارند، مخاطب آن قرار داده شوند. هرچند همگی اندیشه‌های مؤلّف گرانقدر به صورت تحقیقی در همه آثار ایشان پیگیری شد و به صورت دستگاهی سازوار نزد حقیر سامان یافت، لیکن سعی بر آن بود که این شرح در سطح چنان مخاطبانی عرضه گردد. ناگفته نماند که از آن امور نیز در لابلای شرح استفاده گردید و بر این اساس، به گمان این کمترین، شرح نگاشته شده در عین آسان­سازی مطالب از پایه­های تحقیقی لازم نیز برخوردار است. امیدوارم فرصتی دست دهد تا آموزه­های عرفانی امام راحل; به صورت تحقیقی و سازوار در سطوحی عالی­تر به نگارش درآید.

برای این‌که این شرح برای مخاطبان یادشده مفیدتر واقع گردد، جستاری بسان راه ورود بدان افزوده گردید. این مدخل می­تواند بسترها و زمینه­های ضروری لازم برای فهم این اثر گرانقدر را نمایان سازد. برخی از نکات لازم در باب این اثر و شرح آن در این جستار آمده است که توضیحات بیشتر در این زمینه، در جستار یادشده خواهد آمد و بدین جهت، از تفصیل بیشتر خودداری می­گردد.

این شرح به وزان نام کتاب شریف مصباح ­الهدایة إلی الخلافة والولایة، به «فروغ معرفت در اسرار خلافت و ولایت» نامیده شد. امید آن‌که، این اثر به توفیق الهی مورد پذیرش مخاطبان ارجمند قرار گیرد. همچنین، امیدوارم که این وجیزه ناقابل، مرضیّ روح بلند و ملکوتی امام راحل; قرار گیرد تا شاید اندکی از دِین بزرگی که حضرت امام رضوان الله تعالی علیه بر گردن ما دارد، کاسته شود.

نگارش شرح پیش روی، مراحلی را طیّ نموده است که لازم می­دانم یادآور آنها گردم. پس از آن‌که افتخار نگارش شرح کتاب مصباح ­الهدایة إلی الخلافة والولایة نصیب بنده گردید، در تابستان سال 1385 ش، از «مصباح نخست» از «مشکات اوّل» کتاب تا پایان «مصباح سی و دوم» را به قلم خود شرح نمودم و در نگارش شرح مابقی رساله، به فراغت تابستان­های سال­های آینده امید بسته بودم ولکن، به دلیل اشتغالات فراوان، تابستان­های چندی گذشت و توفیق نگارش آن را پیدا نکردم. این ضعیف، از چنین تأخیری رنج می­بردم تا آن‌که چاره را در آن دیدم که این کتاب را به صورت تدریس برای برخی از سروران شرح نمایم و یکی از عزیزان آن را قلمی نماید. در خرداد ماه 1392 ش این توفیق نصیب بنده گشت. در پایان شرح رساله به نظر رسید که لازم است مقدّمه­ای نیز بسان مدخل بر این کتاب نگاشته شود. از اینرو، در پایان تدریس نکاتی در این زمینه نیز عرضه گردید.

پس از جلسات یادشده، جناب حجت‌الإسلام سعید هلالیان زید عزّه، زحمت نگارش و تحقیق آن را بر عهده گرفتند. تلاش و حوصله بسیار ایشان، موجب سامان یافتن این شرح گردید. پس از آن، برای بار آخر بازبینی اثر صورت گرفت و شرح به صورت کنونی در پایان تابستان 1393 ش فراهم آمد. در این‌جا لازم است از تلاش­های وافر و بی­دریغ ایشان صمیمانه تشکر نمایم. در پایان، باید از مسئولان محترم مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام; به جهت آن‌که توفیق شرح این اثر فاخر حضرت امام; را نصیب اینجانب نموده­اند و با حوصله و صبر بسیار خود این حقیر را همراهی کرده و در نهایت به چاپ و انتشار این اثر مبادرت ورزیده­اند، قدردانی و سپاسگزاری نمایم.

هذه بضاعتنا المُزجاة؛ امید آن‌که مقبول درگاه احدیّت افتد.