یک جانبه گرایی عربستان و تلاش های این کشور برای اتحاد یک ائتلاف سنی علیه ایران در حال شکست خوردن است.

«الدار مامدوف» در مطلبی در پایگاه تحلیلی «لوبلاگ» نوشت: وقتی «فدریکا موگرینی» رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نشست مشترک وزرای اتحادیه اروپا - شورای همکاری خلیج فارس در 20 ژوئیه با همتایان خود از شورای همکاری خلیج فارس (GCC) در شهر «بروکسل» در بلژیک دیدار می کند، این دیدار مانند دیدارهای قبلی نخواهد بود. نه تنها خروج انگلیس از اتحادیه اروپا  (برگزیت) این جلسه را تحت الشعاع قرار خواهد داد - انگلیس شریک کلیدی کشورهای حوزه خلیج فارس در اتحادیه اروپا محسوب می شود - بلکه برخی از اختلافات اساسی بین اتحادیه اروپا و عربستان سعودی به عنوان اصلی ترین عضو شورای همکاری خلیج فارس نشان می دهد که این نشست، نشستی عادی نخواهد بود.

ریشه این اختلاف نظرها، سیاست های کینه جویانه عربستان سعودی در قبال ایران است. از دیدگاه ریاض، تصمیم اتحادیه اروپا برای پایان دادن به تحریم های هسته ای علیه ایران به عنوان بخشی از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به اقدامات ایران در منطقه مشروعیت می بخشد. عربستان سعودی نه تنها ایران را به دلیل نفوذ خود در چهار پایتخت عربی تهدید وجودی برای خود احساس می کند، بلکه موضع انقلابی و ضد غربی و استقلال این کشور را چالشی برای محور عرب سنی منطقه می داند.

عربستان سعودی، غرب و عمدتا آمریکا را پشتیبانی برای نظم منطقه خود در برابر ایرانی می بیند که هر روز نفوذش افزایش می یابد. اما سعودی ها نگران خروج امریکا از منطقه و ناتوانی اروپا برای پر کردن خلاء امنیتی موجود و یا تبانی مستقیم آن با ایران علیه منافع عربستان است. این اتفاق را به وضوح برای مثال زمانی می توان دید که اتحادیه اروپا از عربستان سعودی به دلیل جنگ در یمن انتقاد می کند. عربستان سعودی از غرب می خواهد با فشار بر ایران، به احساسات و آسیب پذیری ها خود غلبه کنند. زمانی که عربستان سعودی در طول سفر موگرینی به این کشور در 31 مه امسال از دیدار وی با ملک سلمان و شاهزادگان این کشور خودداری کرد، در اصل این پیام را برای اتحادیه اروپا ارسال کرد که از گرم شدن روابط بروکسل با تهران ناامید و خشمگین شده است.

با این حال خشم و سرخوردگی، جایگزین ضعیفی برای دیپلماسی است و در دراز مدت، می تواند به عربستان سعودی آسیب برساند.

ریاض نیاز دارد درک کند که تصمیم اتحادیه اروپا برای عادی سازی روابط با ایران موضوعی راهبردی و استراتژیک است. ایران می تواند منابع کلیدی برای مقابله با سه مشکل اصلی که حمله پوپولیستی به وجود اتحادیه اروپا را تغذیه می کند، را تامین کند. برگزیت تازه ترین مورد آن، و احتمالا آخرین مورد آن نیست. این سه مشکل عبارتند از رشد اسکلروتیک اقتصادی، تهدید تروریستی، و بحران مهاجرت.

ایران چه پتانسیل هایی دارد

در جبهه اقتصادی، اروپا به هیچ وجه نمی تواند از بازار قوی ایران با حدود 80 میلیون مصرف کننده چشم پوشی کند. ایران از نظر قدرت خرید هیجدهمین اقتصاد بزرگ جهان و تنها اقتصاد بزرگی محسوب می شود که هنوز هم خارج از سازمان تجارت جهانی است. از آنجا که تجارت حق اتحادیه اروپا به عنوان یک گروه و نه یک کشور عضو به تنهایی است، بروکسل تمایل خود را برای سرعت بخشیدن به روند الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی نشان داده است. در حالی که قبلا دولت های غربی تلاش می کردند مانع تجارت با ایران شوند، در حال حاضر وزرای خارجه انگلیس، آلمان، و فرانسه، به موگرینی و «جان کری» وزیر خارجه آمریکا پیوسته اند و تلاش می کنند از فرصت هایی که پس از لغو تحریم ها به دست آمده استفاده کنند.

در زمینه مبارزه با تروریسم، ایران یک متحد بسیار سودمند در مقابله با داعش و القاعده است. به ویژه در عراق همکاری بین ایران و آمریکا عملا به پیشروی های نیروهای عراقی در استان «الانبار» تسریع بخشیده است. اتحادیه اروپا نیز به طور جدی از مشارکت ایران به عنوان یکی از عوامل مهم در در گروه بین المللی حمایت از سوریه پشتیبانی کرده است.

در زمینه مقابله با بحران مهاجرت نیز ایران می تواند نقش موثری داشته باشد. افغانستان پس از سوریه دومین منبع مهاجران غیر قانونی به اتحادیه اروپا است. برای مقابله با این چالش، اتحادیه اروپا و ایران در طول سفر موگرینی به تهران در اواسط ماه آوریل در خصوص مهاجرت نیز گفت و گو داشتند.

هیچ کدام از اینها بدان معنی نیست که اتحادیه اروپا و ایران به بهترین دوستان تبدیل خواهند شد و یا اینکه روند نفوذ گسترده ایران در منطقه متوقف خواهد شد. اما امنیت اروپا بیش از حد با امنیت خاورمیانه در هم تنیده شده و برای اتحادیه اروپا داشتن روابط کاربردی با یکی از کشورهای محوری در منطقه امری ضروری محسوب می شود. این غیر منطقی است که انتظار داشته باشیم اتحادیه اروپا به خاطر اطمینان دادن به عربستان سعودی این منافع خود را قربانی کند. در واقع، استراتژی جدید جهانی اتحادیه اروپا در زمینه سیاست خارجی و تامین امنیت که در تاریخ 25 ژوئن اراده شد، به صراحت می گوید که اتحادیه اروپا در درگیری های منطقه ای و مبارزه با تروریسم یک تعامل متعادل با کشورهای حوزه خلیج فارس و ایران دنبال کند و از سرایت بحران به دیگر کشورها جلوگیری کند و فضای همکاری و دیپلماسی را توسعه دهد.

از تهدید تا فرصت

به جای اینکه این «تعامل متعادل» یک تهدید در نظر گرفته شود، عربستان سعودی باید آن را به دیده فرصت بنگرد. در واقع عربستان چاره ای جز این ندارد. تحریم و انزوای ایران دیگر یک گزینه واقع بینانه نیست. «هیلاری کلینتون» رئیس جمهور احتمالی بعدی آمریکا ممکن است اکنون در زمینه مقابله با ایران بیش از دولت اوباما شعار دهد. اما به محض انتخاب شدن، به احتمال زیاد مطابق با مفاد برجام پیش خواهد رفت. و حتی اگر او و یا «دونالد ترامپ» رقیب جمهوری خواه او بخواهند مخالف برجام عمل کنند، بعید است اتحادیه اروپا از آنها در این خصوص تبعیت کند.

سعودی ها نیز بسیار از لابی گری های انفرادی با کشورهای عضو اتحادیه اروپا، مانند انگلیس و فرانسه بهره ای نخواهد برد. هم لندن و هم پاریس روابط نزدیکی با ریاض دارند، اما در عین حال مشتاق هستند روابط عادی خود را با تهران از سر بگیرند. علاوه بر این، افکار عمومی در اروپا، به طور فزاینده ای از نقش عربستان سعودی در ترویج وهابیت که امروز جوامع اروپایی را تهدید می کند، آگاه هستند و همین باعث می شود سیاستمدارانی که در قبال سعودی ها بیش از حد نرمش نشان می دهند، با استقبال روبرو نشوند.

یک جانبه گرایی قاطعانه عربستان و تلاش های این کشور برای اتحاد ائتلاف سنی علیه ایران در حال شکست خوردن است. عملکرد ریاض در یمن دلهره آور است. کشورهای سنی بزرگ و از لحاظ نظامی قوی مانند ترکیه، پاکستان، و مصر تمایلی به مبارزه برای تحقق دستور کار ژئوپلیتیکی عربستان ندارند. حتی کشورهای کوچک تر حوزه خلیج فارس نیز برنامه های خود را با تهران دنبال می کنند که لزوما همیشه در خط تفکر ریاض نیست. در نهایت و شاید مهمتر از همه، عربستان سعودی نیاز دارد بر اصلاحات داخلی و بر چشم انداز اصلاحات طرح 2030 متمرکز شود و برای موفقیت این برنامه ها، به یک محیط با ثبات و امن منطقه ای نیاز دارد.

دیپلمات های سعودی اگر بر مقابله با ایران متمرکز نشوند، عاقلانه رفتار کرده اند. در عوض این کشور باید بر  روابط در حال ظهور اتحادیه اروپا با تهران سرمایه گذاری کند تا بحث در مورد نظم فراگیر امنیت منطقه ای در آن گنجانده شود و اقدامات اعتماد ساز خاص برای کاستن تنش ها میان ایران و عربستان سعودی آغاز شود.

*جماران