امروزه احزاب سیاسی در جوامع مختلف دنیا نقش برجسته‌ای را در تصمیم گیریها، جهت گیریها و سیاستهای کشورهای مختلف داشته و هر کدام از آنها با توجه به گرایشات اعتقادی و سیاسی خود در میان مردم و با توجه به میزان همفکری و همسویی با تفکرات حاکم بر جامعه در سطوح مختلف نظام سازی و مدیریت جامعه نقش ایفا می‌کنند و تلاش می‌کنند با تعریفی که از آرمانهای خود در جامعه دارند اقشار گوناگون جامعه را با خود همراه سازند. لذا با توجه به نوع نظام سیاسی، دولتها رفتارهای متفاوتی را با فعالیت احزاب سیاسی دارند.

جوامع دموکراتیک نسبت به دیگر جوامع سیاسی فضای بیشتری را برای فعالیت آزاد احزاب سیاسی فراهم می‌سازند امری که در کشورهای کمونیستی از جمله اتحاد جماهیر شوروی به ندرت دیده می‌شد و تنها یک حزب در اتحاد فعالیت رسمی سیاسی داشت و احزاب سیاسی دیگر حق هیچ فعالیت را در درون جامعه نداشتند و دولت به آنها مجوز فعالیت نمی‌داد.

بنابراین در زمان موجودیت اتحاد جماهیر شوروی تمام تفکرات و ایده آل های غیر کمونیستی محکوم بود و بدتر از محکوم بودن تفکرات سیاسی غیر کمونیست، داشتن تفکرات، دیدگاهها و فعالیتهای دینی و مذهبی در جوامع کمونیستی کاملا امری خلاف قانون بوده و به شدت سرکوب می‌شد چرا که کمونیستها، دین را افیون توده‌ها می‌دانستند. لذا دینداران هم مثل سیاسیون غیر کمونیست از هیچ گونه سازمانی برخوردار نبودند و فعالیت آنها بصورت پراکنده و متفرقه بود لذا هیچ تاثیرگذاری در سیاستها و تصمیم سازی دولت نداشتند.

فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سرآغاز سقوط «حکومت تک حزبی» در جمهوری آذربایجان و آغاز برپایی و تشکیل احزاب سیاسی مختلف در این کشور می‌باشد. بعد از فروپاشی شوروی بالاخص بعد از سقوط حکومت «جبهه خلق» زمینه‌های شکل گیری احزاب در این کشور هموار شد و با روی کار آمدن حیدر علی اف روند شکل گیری احزاب سیاسی از جمله حزب اسلام در این کشور سرعت گرفت. حزب اسلام ازجمله احزابی بود که با مجوز وزارت دادگستری جمهوری آذربایجان، فعالیت سیاسی خود را، با گرایشات اسلامی در سال 1992 به رهبری «علی اکرام علی اف» آغاز کرد و با شعارها و موضع گیریهای اسلامی به فعالیت پرداخت.

اعضای این حزب خواهان گسترش فرهنگ اسلامی در آذربایجان بوده و برای حفظ استقلال اقتصادی و سیاسی آذربایجان، تحت حاکمیت قوانین اسلامی مبارزات شان را آغاز نمودند و هرگونه ناسیونالیستی قومی را رد و شعار گسترش و توسعه فرهنگ اسلامی را در راس برنامه‌های خود قرار دادند. گسترش روابط با کشورهای اسلامی بجای توجه و گرایش به کشورهای غربی از جمله خواسته‌های اصلی حزب اسلام می‌باشد. دیدگاههای اسلامی و ضد غربی رهبران این حزب باعث حساسیت نظام لائیک و غربگرای این کشور ـ با 98 درصد مسلمان و بالای 85 درصد شیعه ـ نسبت به فعالیتهای این حزب شد تا جائیکه، فعالیت این حزب در سال 1996م توسط حکومت با مشکلات جدی مواجه و تعدادی از رهبران آن را زندانی و تعدادی را هم مجبور به مهاجرت نمود.

از آن سال فعالیتهای حزب اسلام با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است. با اعمال محدودیتهای فراوان علیه این حزب طی بیش از یک دهه گذشته، نه تنها فعالیتهای این حزب کاهش نیافته بلکه بعلت بافت جمعیتی این کشور، حمایتهای مردم مسلمان جمهوری آذربایجان از حزب اسلام افزایش یافته است. پشتیبانی مردمی از حزب اسلام باعث تقویت انگیزه فعالیتهای رهبران این حزب در حرکتهای اسلامی خود شده‌اند تا جائیکه برخی از اقدامات این حزب در روند سیاستهای دولت موثر واقع شده و در برخی مواقع دولت بعلت پایگاه مردمی حزب، مجبور به عقب نشینی از سیاستهای ضد دینی خود شده است.

حزب اسلام جمهوری آذربایجان در دفاع از ارزش‌های دینی و اعتقادی شهروندان این کشور پیشینه مثبتی دارد. از جمله می‌توان به ارسال نامه‌های انتقادآمیز این حزب به کمیته دولتی امور دینی جمهوری آذربایجان پیرامون چاپ وانتشار کتاب ضاله «آیات شیطانی» به صورت دنباله دار در شماره‌های مختلف یک نشریه تازه کار در باکو اشاره کرد. اعتراض به تخریب و توقف فعالیتهای مساجد در باکو، اعتراض نسبت به اقدامات اسلام ستیزی دولت، اعتراض به نفوذ صهیونیسم بین الملل در ساختار اداری و حاکمیت باکو و اعتراضهای گسترده به جنایات اسرائیل درسرزمینهای اشغالی فلسطین از دیگر فعالیت‌های حزب اسلام جمهوری آذربایجان است که همگی با منافع ملی و درازمدت مردم این کشور مسلمان هماهنگی و همخوانی دارد.

علاوه بر این، در میان احزاب آذری، حزب اسلام بیشترین واکنشها را نسبت به بازگرداندن اراضی اشغالی جمهوری آذربایجان از ارمنستان طی چند سال اخیر از خود نشان داده است. باید گفت احزاب آذری عمدتا با مساعدت حزب حاکم یعنی آذربایجان نوین و یا تامین مالی بیگانگان درعرصه سیاسی و اجتماعی جمهوری آذربایجان فعالیت می‌کنند. در حالی که حزب اسلام با کمکها و حمایتهای مردمی درسراسر جمهوری آذربایجان فعالیت دارد حتی در مواقعی که دولت به احزاب سیاسی این کشور کمک مالی نموده است حزب اسلام را از این کمکها محروم ساخته و نمونه آشکار این موضوع کمک مالی دولت به نشریات دولتی و غربگرا در سالروز مطبوعات در این کشور بود که علی اف این کمک را شامل نشریات وابسته به حزب اسلام و مستقل نکرد. اما با این حال حزب اسلام هرگز از فعالیت سیاسی خود بازنایستاده و با وحدت و پشتیبانی مسلمانان این کشور به سمت اهداف عالیه خود حرکت می‌کند.

از جمله این حرکتها، مخالفت جدی با موضوع ممنوعیت حجاب در مدارس دخترانه این کشور است که رهبران دینی و سیاسی حزب اسلام با فعال نمودن مردم مسلمان و دیندار این کشور و برپایی تجمعات مختلف در شهرهای جمهوری آذربایجان به شدت با سیاست ممنوعیت حجاب برخورد نمودند به گونه‌ای بعد از سخنرانی روشنگرانه رهبر حزب اسلام آقای دکتر محسن صمداف، نیروهای امنیتی ایشان و تعدادی از اعضای حزب اسلام را بازداشت و بعد از 9 ماه جنجال سیاسی و سناریو سازی آنها را به اتهام حمل و نگهداری سلاح و فعالیت علیه امنیت ملی این کشور، به 65 سال حبس محکوم نمودند.

با وجود فراز و نشیبهای زیاد در فعالیت حزب اسلام جمهوری آذربایجان که عموما متاثر از فضای کمونیستی حاکم بر این جمهوری و جمهوریهای تازه استقلال یافته از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بوده و دولت‌های لائیک این منطقه بویژه جمهوری آذربایجان بر اساس دیدگاه‌ها و مبانی فکری خود که اجازه فعالیت به احزاب سیاسی را نمی‌دهند و علی الخصوص که آن جریانات بخواهند با صبغه دینی و اسلامی فعالیت کنند اما باز هم با توجه به ترکیب جمعیتی مردم آذربایجان، حزب اسلام علی رغم محدودیتهای فراوان به سرعت فعالیت خود را در شهرهای مختلف آذربایجان گسترش داده و اکنون بعنوان یکی از جریانات موثر در تحولات سیاسی این کشور محسوب می‌شود. رهبر فعلی حزب اسلام دکتر محسن صمداف می‌باشد که بعد از بازداشت ایشان، آقای الچین مناف اف بعنوان جانشین ایشان هدایت حزب را برعهده دارند.

اشاره‌ای گذرا به زندگینامه دکتر محسن صمداف

دکتر «حاج محسن صمداف» سال 1965. م در شهر قبا (در 170 کیلومتری باکو پایتخت جمهوری آذربایجان) دیده به جهان گشود و دوران کودکی و تحصیلات اولیه را در زادگاه خود به اتمام رساند. وی فارغ التحصیل دکترای پزشکی از دانشگاه علوم پزشکی باکو می‌باشد. ایشان از دوران نوجوانی و جوانی به کارهای فرهنگی علاقمندی خاصی داشته و در کلاسهای آموزش قرآن و احکام اسلامی شرکت می‌نمود. در سال 1992. م و از آغازین روزهای تشکیل حزب اسلام، وارد حزب شده و مسئولیت دفتر حزب را عهده دار شد. در سال 1996. م وارد حوزه علمیه قم شده و به مدت 5 سال به فراگیری تحصیلات دینی و معرفت افزایی پرداخت. بعد از بازگشت به وطن، به فعالیتهای دینی خود در شهر قبا و سایر شهرها ادامه داده و در نهایت در سال 2007 میلادی در ششمین جلسه حزب که با شرکت 118 نفر برگزار شده بود با رای قاطع 96 نفر به عنوان ریاست حزب اسلام برگزیده شد.

مشی ضد استعماری و ضد صهیونیستی از ویژگی‌های بارز مدیریت اسلامی انقلابی رهبر حزب اسلام می‌باشد وی به خاطر داشتن روحیه استکبار ستیزی چندین بار توسط پلیس و نیروهای امنیتی جمهوری آذربایجان دستگیر و بازداشت شده است. دکتر محسن صمداف، مجاهدت و تلاش‌های زیادی در احیای فرهنگ ناب محمدی(ص) و ترویج مکتب تشیع در جمهوری آذربایجان انجام داده که از آن جمله می‌توان به هدایت و رهبری جریانات اسلامی این کشور، در خرداد ماه سال گذشته در مقابله با حکم دادگاه عالی باکو مبنی بر تخریب مسجد حضرت فاطمه زهراء(س) اشاره نمود که با درایت ایشان طعم شیرین پیروزی شیعیان حضرت زهرا(س) در عدم اجرای حکم تخریب این مسجد، ارزانی اسلام و جهان تشیع گردید.

وی با مقاومت و جانفشانی این موفقیت را در کارنامه عملکرد خود ثبت نمود. در حوزه سیاست خارجی به نظر ایشان حکومت آذربایجان باید تمامی روابط خود را با آمریکا و اسرائیل قطع نموده و روابط خود را با ایران و ترکیه گسترش دهد و در آخرین سخنرانی خود سه موضوع ذیل را از مطالبات اصلی مردم آذربایجان و حزب اسلام از دولتمردان اعلام نمود و از رئیس جمهور این کشور خواست که با به رسمیت شناختن حقوق مسلمانان آذربایجان، دست بیگانگان را از سرزمین آذربایجان دور سازد.

1) شناسایی حقوق مردم مسلمان این کشور از سوی حاکمیت و پرهیز دولت از اتخاذ سیاستهای ضد دینی

2) پایان دادن دولت به روابط رو به گسترش جمهوری آذربایجان با رژیم صهیونیستی

3) توجه دولت به فساد موجود در جامعه آذربایجان از قبیل رشوه خواری، فساد اداری و...

نیروهای امنیتی آذربایجان بعد از سخنرانی ایشان بعد از مسئله ممنوعیت حجاب در این کشور، که دولتمردان این کشور را با یزید و معاویه مقایسه نمود دکتر محسن صمداف را دستگیر و بعد از 9 ماه جنجال سیاسی علیه ایشان و حزب اسلام که از لحاظ گرایشات فکری به جمهوری اسلامی ایران نزدیک است ایشان و تعدادی از اعضای اسلام را در مجموع به 65 سال زندان محکوم نمودند تا شاید بتوانند از این طریق جلوی بیداری مردم مسلمان این کشور را بگیرند اما نمی‌دانند که مردم آذربایجان در شرایط خیلی سخت تر از این هم که دوره استالین‌ها بود هویت دینی و شیعی خود را فراموش نکردند و با سخت ترین شرایط آن را حفظ نمودند و واکنشهای مختلف دینداران در قالب تجمعات اعتراض آمیز، صدور بیانیه و... موید همین موضوع است. تهیه و تنظیم: ج. محمدزاده

منبع : تابناک